به مناسبت ۱۰ سالگی ویندوز ۱۰؛ «انقلابی‌ترین» نسخه ویندوز

باورش سخت است که امروز یک دهه از معرفی ویندوز ۱۰ می‌گذرد. انگار همین دیروز بود که عجله داشتیم در برنامه‌ی ویندوز اینسایدر ثبت‌نام کنیم تا پیش‌نمایش سیستم‌عامل جدید را زودتر ببینیم. اولین نسخه هم تقریباً همان ویندوز ۸ بود که منوی استارت به آن اضافه شده بود. درواقع بیشتر عناصری که قرار بود پایه‌های ویندوز ۱۰ را شکل دهند تا ماه ژانویه (دی‌ ماه) هنوز معرفی نشده بودند.

بین اول اکتبر ۲۰۱۴ تا ۲۹ جولای ۲۰۱۵ (۹ مهر ۱۹۹۳ تا ۷ مرداد ۱۹۹۴)، مایکروسافت مجموعه‌ی کاملی از نسخه‌های اولیه‌ی نرم‌افزارهای و اپلیکیشن‌های ویندوز جدید را منتشر کرد که هرکدام از آن‌ها، به بحث داغ روز تبدیل شدند.

در آن روزها ویندوز فون‌ در آستانه‌ی شکست‌خوردن بود و کاربران از ویندوز ۸ به‌عنوان فاجعه‌ای غیرقابل‌بخشش یاد می‌کردند. حتی صفحه‌نمایش لمسی و رابط کاربری جدید، توسعه‌دهندگان را به صرافت ساخت برنامه‌های جدید ویندوزی نمی‌انداخت.

از طرف دیگر عمر ویندوز ۷ کم‌کم به پایان می‌رسید و مایکروسافت به‌زودی با مشکلاتی مشابه پایان راه ویندوز XP مواجه می‌شد: مردم احتمالاً سیستم‌های خود را ارتقا نمی‌دادند، چون همان نسخه‌ی فعلی به حد کافی خوب کار می‌کرد.

برنامه‌های Metro که بعداً با برنامه‌های UWP جایگزین شدند، مانند سایر اپلیکیشن‌های داخلی ویندوز کار می‌کردند. البته UWP به‌تنهایی تغییر بزرگی محسوب می‌شد. مایکروسافت قصد داشت از قدرت خود در بازار دسکتاپ استفاده کند و از توسعه‌دهندگان بخواهد برنامه‌هایشان را به اپلیکیشن‌های «یونیورسال» تبدیل کنند: برنامه‌هایی که طراحی واکنش‌گرایی داشته باشند و بسته به رابط کاربری، مقیاس‌پذیر شوند. به عبارت ساده‌تر، مایکروسافت می‌خواست برنامه‌های دسکتاپ روی گوشی‌های هوشمند هم کار کنند.

ابتکار «Bridges» هم راه دیگری برای کم‌کردن شکاف اپلیکیشن‌ها در پلتفرم‌های مختلف محسوب می‌شد. هدف Bridges کمک به توسعه‌دهندگان در اجرای برنامه‌هایشان از پلتفرم‌هایی چون اندروید و iOS در اکوسیستم ویندوز بود. البته بخش مربوط به برنامه‌های اندرویدی که پروژه‌ی Astoria نام داشت، پیش از انتشار عمومی ویندوز ۱۰ حذف شد، اما در نسخه‌های آزمایشی و پیش‌نمایش این سیستم‌عامل کار می‌کرد.

ویندوز ۱۰ در تاریخ ۲۹ جولای ۲۰۱۵ (۷ مرداد ۱۹۹۴) به‌عنوان یک ارتقای رایگان در دسترس همه‌ی کاربرانی که از ویندوز ۷ یا ویندوز ۸.۱ استفاده می‌کردند، قرار گرفت. مایکروسافت قول داده بود بعداً ویندوزفون‌هایی را که از نسخه‌ی ۸٫۱ استفاده می‌کردند، به طور رایگان به‌روزرسانی کند.

اما اوضاع چندان خوب پیش نرفت. مشکل این بود که مایکروسافت شدیداً به همه فشار می‌آورد به‌روزرسانی رایگان را انجام دهند. به‌هر‌حال، یکی از اهداف شرکت این بود که از رقابت با خودش دست بکشد و تمام کاربران ویندوز را به جدیدترین نسخه‌ی ویندوز بیاورد.

شاید حتی یادتان باشد که عده‌ای از کاربران می‌گفتند صبح بیدار شده‌اند و ویندوز ۱۰ را روی سیستم خود دیده‌اند، بدون اینکه کار خاصی در این زمینه انجام داده باشند.

مهم‌تر از همه، ویندوز ۱۰ هنوز آماده نبود. قرار بود این سیستم‌عامل پاییز آن سال منتشر شود، اما سازندگان اصلی تجهیزات عجله داشتند که ویندوز جدید هرچه زودتر روی سیستم‌ها برود؛ به همین دلیل ما پیش از موعد واقعی، نسخه‌ای نابالغ ویندوز ۱۰ را دریافت کردیم.

ویندوز ۱۰ نسخه‌ی ۱۵۱۱ (تعجب نکنید. دو رقم اول شماره‌ی نسخه، نشان‌دهنده‌ی سال و دو رقم دوم نشان‌دهنده‌ی ماه بود) عمدتاً یک به‌روزرسانی کامل و رضایت‌بخش محسوب می‌شد. حالا سیستم‌عامل از قابلیت‌های جالبی بهره می‌برد: مثلاً اپلیکیشن‌های سه‌گانه‌ی اسکایپ برای پیام‌رسانی، تماس‌های تلفنی و تماس‌های ویدیویی.

اسکایپ در اصل قرار بود با سیستم‌عامل ادغام شود، ولی بسیاری از کارشناسان و حتی کاربران این حرکت را اقدامی رادیکال ارزیابی کردند. به همین دلیل مایکروسافت به‌تدریج در نسخه‌های بعد دور این تصمیم خود خط کشید.

البته همه‌ی این محصولات با ایراداتی همراه بودند. مثلاً در مورد سرفیس‌ها، مایکروسافت برای اولین‌بار از تراشه‌های اسکای‌لیک اینتل استفاده کرده بود که مشکلات زیادی در مدیریت انرژی داشت. به همین خاطر این شرکت در سال‌های بعد در به‌کارگیری تراشه‌های جدید بیش از حد احتیاط به خرج می‌داد. درمورد گوشی‌های لومیا هم که گفته می‌شد «بعداً» آپدیت ویندوز ۱۰ موبایل را دریافت می‌کنند، چنین اتفاقی نیفتاد.

به‌روزرسانی ویندوز ۱۰ موبایل برای دستگاه‌های موجود، ۱۷ مارس ۲۰۱۶ ارائه شد، اما بازهم چالش دیگری وجود داشت. مایکروسافت وعده‌ی خود را مبنی بر ارتقای تمامی دستگاه‌های ویندوز فون ۸٫۱ زیر پا گذاشت و حتی گفت که هرگز چنین برنامه‌ای نداشته است. گروه خاصی از گوشی‌ها با این به‌روزرسانی سازگار بودند، که تقریباً شامل همه‌ی دستگاه‌هایی می‌شد که از ابتدا با ویندوز ۸٫۱ عرضه شده بودند.

تنها آپدیتی که برای ویژگی‌های ویندوز در سال ۲۰۱۶ منتشر شد، به‌روزرسانی Anniversary بود که ۲ آگوست ۲۰۱۶ در دسترس عموم قرار گرفت. ویژگی‌های جدید جالبی مانند Windows Ink، پلتفرمی از ابزارهایی که برای پشتیبانی از قلم ساخته شده بود، در این نسخه معرفی شدند.

مایکروسافت همچنین اپلیکیشن جدید Skype UWP را در این به‌روزرسانی معرفی کرد. از همین‌جا بود که ایده‌ی ناکام یکپارچگی ویندوز و اسکایپ کنار رفت.

یکی از اتفاقات مهم دنیای مایکروسافت هم نسبتاً در همین دوران یا شاید کمی زودتر رخ داد: برنامه‌ی ویندوز اینسایدر که پیش‌ازاین تحت رهبری گیب آل بود، به دونا سرکار منتقل شد. این ماجرا به نوبه‌ی خود هیاهوی زیادی به دنبال داشت، زیرا اصولاً ویندوز اینسایدر بخش بسیار مهمی محسوب می‌شد.

گیب آل هواداران زیادی داشت. فراموش نکنیم یکی از دلایلی که ویندوز ۱۰ با استقبال زیادی مواجه شد، این بود که مایکروسافت درخصوص آن روحیه‌ی باز و پذیرایی از خود نشان داد.

سال ۲۰۱۷ مایکروسافت دو آپدیت برای ویندوز ۱۰ منتشر کرد: به‌روزرسانی Creators و به‌روزرسانی Fall Creators. در همین زمان بود که برنامه‌ی Paint 3D وارد بازی شد. واقعیت این بود که کاربران حس می‌کردند همه‌چیز در ویندوز در حال سه بُعدی شدن است!

سال ۲۰۱۶ هنگامی‌که مایکروسافت سرفیس استودیو را معرفی می‌کرد، از توسعه‌ی Windows Mixed Reality هم خبر داد. این هدست‌های واقعیت ترکیبی میکسد به پی‌سی‌های ویندوزی وصل می‌شدند و فقط چندصد دلار قیمت داشتند، درحالی‌که قیمت محصولات مشابه رقبا حداقل دوبرابر بود.

قرار بود ویندوز فون‌ محتوای سه‌بعدی ضبط کند و سپس کاربران این محتوا را به Paint 3D انتقال دهند. همچنین امکان استفاده از این آثار در آفیس نیز فراهم می‌شد. اما در تمام این مدت کاربران از جایگزین‌شدن برنامه‌های محبوبشان با اپلیکیشن‌های UWP خسته شده بودند.

برنامه‌هایی مانند پینت، کلاسیک و خاطره‌انگیزند و نمی‌توان به‌راحتی آن‌ها را کنار گذاشت. در واقع هر حرکتی برای حذف این برنامه‌ها در مقطعی یا شکست می‌خورد یا کاربران را دلسرد می‌کند. ممکن است امروز حس کنید هیچ استفاده‌ای از Paint 3D نمی‌کنید، ولی پینت کماکان جای خودش را دارد.

مایکروسافت در سال ۲۰۱۷ سرانجام میخ آخر را هم به تابوت ویندوز ۱۰ موبایل کوبید. به‌روزرسانی Fall Creators یا نسخه‌ی ۱۷۰۹، از نسخه‌ی Redstone 3 روی کامپیوترهای شخصی ارائه شد، اما برای اولین‌بار ویندوز ۱۰ موبایل از نسخه‌ی متفاوتی منتشر شد.

این نسخه «Feature2»‌ نام داشت و به‌معنای واقعی کلمه، هیچ امکانات و قابلیتی را در خود جای نداده بود. غم‌انگیز به نظر می‌رسد اما این نسخه، آخرین به‌روزرسانی ویژگی‌های سیستم‌عامل‌ ویندوز فون محسوب می‌شد.

البته سال ۲۰۱۷ اولین سال بود که مایکروسافت به‌روزرسانی بهاری و پاییزی را در دستور کار خود قرار داد؛ الگویی که بعداً رسمیت یافت. آپدیت پاییزی همیشه تمرکز بیشتری روی ثبات داشت و مدت طولانی‌تری از کسب‌وکارها پشتیبانی می‌کرد. گرچه در آن سال حتی «ثباتی» هم وجود نداشت. انتشار ویندوز ۱۰ نسخه ۱۷۰۹ واقعاً فاجعه‌بار بود. ولی چرا؟

مایکروسافت هنگام راه‌اندازی برنامه Windows Insider، اکثر تیم تست محصولات داخلی خود را کنار گذاشته بود. استدلال شرکت هم این بود که چرا باید به عده‌ای پول داد تا بهره‌وری برنامه‌ها را محک بزنند، درحالی‌که هواداران مشتاق این کار را به‌رایگان انجام می‌دهند؟ سومین نسخه‌ی برنامه با نام Release Preview برای به‌روزرسانی‌هایی طراحی شد که آماده‌ی انتشار بودند.

مایکروسافت در به‌روزرسانی Fall Creators از حلقه‌ی Release Preview صرف‌نظر کرد. مدیران شرکت در رویداد سالانه‌ی معرفی سرفیس روی صحنه رفتند و اعلام کردند که آپدیت فوق بلافاصله برای دانلود در دسترس است.

طولی نکشید که کاربران متوجه شدند فایل‌هایشان حذف شده و ماجرا به یک رسوایی کوتاه‌مدت تبدیل شد. شرکت آپدیت Fall Creators ویندوز ۱۰ را کنار گذاشت و ماه نوامبر دوباره آن را منتشر کرد.

از رؤیای استیون سینوفسکی مبنی بر اینکه همه‌ی کاربران به لپ‌تاپ‌های هیبریدی که به تبلت تبدیل می‌شدند و ویندوز ۸ روی بیاورند، تا تری مایرسون در رأس ویندوز ۱۰، هدف همیشگی مایکروسافت این بود که ویندوز را به پلتفرمی دوست‌داشتنی، جذاب و مدرن تبدیل کند.

تری مایرسون اواخر سال ۲۰۱۸ مایکروسافت را ترک کرد و کاربران تا مدت‌ها هیچ چهره‌ی جدیدی از ویندوز ندیدند. از این زمان به بعد آپدیت‌ها با ویژگی‌های هیجان‌انگیزی همراه نبودند و مایکروسافت هم از متعهد ماندن به قابلیت‌هایی که وعده می‌داد، شانه خالی می‌کرد. برای مثال جو بلفیور یکی از مدیران قدیمی شرکت در Build 2017 اعلام کرد که در به‌روزرسانی پاییزی ویژگی‌های کاربردی جدیدی در راهند، درحالی‌که این‌طور نبود.

اما سال ۲۰۲۰ ناگهان همه‌چیز تغییر کرد. در دوران پاندمی کرونا بخش زیادی از کاربران از راه دور کار می‌کردند و این امر باعث شد عده‌ی بیشتری پی‌سی و لپ‌تاپ ویندوزی بخرند. گویی فرصتی گران‌بها در بازار سابقاً کم‌رونق کامپیوترهای خانگی به وجود آمده بود.

شایعه شده بود که ویندوز ۱۰ قرار است آخرین نسخه‌ی سیستم‌عامل مایکروسافت باشد و پس از آن همیشه به‌عنوان یک سرویس خدماتش را ارائه دهد. مطمئناً رابط کاربری دستخوش تغییراتی اساسی می‌شد، اما نام آن ویندوز ۱۰ باقی می‌ماند. هدف کلیدی تمام برنامه‌ها این بود که مایکروسافت دیگر با خودش رقابت نکند.

بار دیگر، ویندوز ۱۱ به‌صورت یک به‌روزرسانی رایگان معرفی شد، اما این‌بار بسیاری از سیستم‌های قدیمی از به‌روزرسانی جا ماندند. نصب ویندوز ۱۱ به پردازنده‌ی نسل هشتم به بعد اینتل، یا پردازنده‌های مشابه ای‌ام‌دی و کوالکام نیاز داشت. حتی برخی از سخت‌افزارهایی که هم‌زمان با ویندوز ۱۰ عرضه شدند، مانند سرفیس بوک اصلی، واجد شرایط دریافت ویندوز ۱۱ بودند.

یکی دیگر از شرایط سازگاری سیستم با نسخه‌ی جدید سیستم‌عامل مایکروسافت، بهره‌گیری از TPU بود که البته زیاد حائز اهمیت نیست، زیرا حتی قبل از عرضه‌ی سی‌پی‌یوهای عنوان شده نیز پی‌سی‌های ویندوز ۱۰ به TPU نیاز داشتند.

پشتیبانی از ویندوز ۱۰ در اکتبر ۲۰۲۵ به پایان می‌رسد و مایکروسافت بار دیگر با خودش رقابت خواهد کرد. اما نمی‌توانیم منکر شویم که ویندوز ۱۰ باوجود مسیر پرفرازونشیبی که پشت سر گذاشت، پایه و اساس ویژگی‌هایی را که امروز از آن‌ها لذت می‌بریم، بنا نهاد.

به‌رغم همه‌ی چالش‌هایی که در این مطلب مرور کردیم، مایکروسافت به‌خوبی خودش را با تغییرات تطبیق داد. شکی نیست که در مسیر توسعه همیشه می‌توان کارهای بیشتری برای بهبود فناوری‌ها انجام داد. ویندوز ۱۰ بدون مشکل نبود، ولی ما برای دیدن راه‌حل هیچ‌کدام از این مشکلات، سال‌ها صبر نکردیم. واکنش مایکروسافت در برابر بازخوردهایی که گرفت، نه‌تنها سریع و تأثیرگذار، بلکه به معنای واقعی تحسین‌برانگیز بود.