از شرکت ملی نفت ایران تا آرامکو؛ اثبات نقش شرکت‌های نفتی در ایجاد امواج گرمای مرگبار

بررسی‌های دانشمندان نشان می‌دهد که بخشی قابل‌توجه از موج‌های گرمای شدید و مرگبار که در دو دهه اخیر جهان را دربر گرفته‌اند، به طور مستقیم به انتشار گازهای گلخانه‌ای شرکت‌های بزرگ نفت، گاز و زغال‌سنگ مرتبط است.

پژوهشگران به تازگی برای نخستین بار توانسته‌اند نشان دهند که انتشار کربن از سوی برخی از بزرگ‌ترین شرکت‌های انرژی جهان نه تنها به گرمایش جهانی دامن زده، بلکه وقوع موج‌های گرمایی را که در حالت عادی غیرممکن بودند، به‌طور مستقیم ممکن کرده است.

در مجموع، داده‌ها نشان می‌دهند که انتشار گازهای گلخانه‌ای از ۱۸۰ شرکت و نهاد بزرگ انرژی و صنعتی که به «غول‌های کربنی» معروف‌اند، مسئول حدود ۵۷ درصد کل انتشار تاریخی جهان هستند. این فهرست شامل شرکت‌های دولتی مانند گازپروم روسیه و صنایع زغال‌سنگ و سیمان در کشورهایی مانند چین و هند نیز می‌شود.

نمودار فوق نشان می‌دهد کشورهایی مانند اتحاد شوروی سابق و چین (به ویژه بخش زغال‌سنگ) با افزایش احتمال بسیار زیاد در تعداد زیادی از موج‌ها مرتبط هستند. از دیگر شرکت‌ها می‌توان به سعودی آرامکو از عربستان، اکسون‌موبیل ایالات متحده، گازپروم روسیه، شورون ایالات متحده، شرکت ملی نفت ایران، بی‌پی بریتانیا و شل پی‌ال‌سی بریتانیا اشاره کرد.

مدل‌های اقلیمی نشان می‌دهند که تغییرات اقلیمی هر ۲۱۳ موج گرمای ثبت‌شده از سال ۲۰۰۰ تا ۲۰۲۳ را شدیدتر و محتمل‌تر کرده است. به گزارش گاردین، میانگین شدت این امواج گرما در فاصله سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۰۹ حدود ۱٫۴ درجه سانتی‌گراد افزایش یافته بود، اما در سال‌های ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۳ این مقدار به ۲٫۲ درجه سانتی‌گراد رسید. این امواج تقریباً همه قاره‌ها را درگیر کرده‌اند، اما به دلیل کمبود داده، قاره‌های آفریقا و آمریکای جنوبی کمتر مورد مطالعه قرار گرفته‌اند.

کارشناسان هشدار می‌دهند که نتایج به دست‌آمده احتمالاً ابعاد بحران را کمتر از حد واقعی نشان می‌دهند و خسارت‌های انسانی، اقتصادی و زیست‌محیطی، در واقعیت بسیار گسترده‌تر است.

تحقیقاتی از این دست فقط جنبه علمی ندارند، بلکه می‌توانند زمینه‌ساز پیگیری‌های حقوقی باشند. کارشناسان حقوق محیط‌زیست می‌گویند که توانایی ردیابی دقیق سهم هر شرکت و مشخص کردن نقش آن‌ها در شدت گرفتن حوادث اقلیمی، می‌تواند برای اثبات مسئولیت حقوقی بسیار مهم باشد. به‌ویژه اینکه دادگاه‌های بین‌المللی در سال‌های اخیر بارها بر ضرورت پاسخگویی آلاینده‌ها تأکید کرده‌اند.

به‌عنوان نمونه، در ماه ژوئیه دادگاه عالی بین‌المللی (ICJ) حکم داد که دولت‌ها و شرکت‌ها در صورت قصور در جلوگیری از آسیب‌های اقلیمی می‌توانند مجبور به پرداخت غرامت شوند. همچنین، دادگاهی در آلمان در ماه مه قانونی صادر کرد که شرکت‌های سوخت فسیلی را بابت سهمشان در تغییر اقلیم مسئول می‌داند. در آمریکا نیز، ایالت اورگن شکایتی ۵۲ میلیارد دلاری علیه شرکت‌های سوخت فسیلی به دلیل نقششان در موج گرمای ۲۰۲۱ تنظیم کرده است.

کارشناسان معتقدند که این تحقیقات جهش بزرگی در زمینه حقوقی هستند، زیرا اکنون می‌توان به‌طور دقیق نشان داد که مثلاً انتشار کربن شرکت آرامکو یا اکسون‌موبیل به وقوع موج‌های گرمایی خاص منجر شده است. این موضوع می‌تواند پایه‌ای برای دادگاه‌ها و سیاست‌گذاران در تعیین غرامت باشد.

انتشار کربن زمانی رخ می‌دهد که مردم برای گرمایش خانه‌ها یا حمل‌ونقل از سوخت‌های فسیلی استفاده می‌کنند. بااین‌حال، مسئولیت شرکت‌های تولیدکننده بسیار فراتر است. پژوهشگران یادآور می‌شوند که این شرکت‌ها از دهه ۱۹۸۰ می‌دانستند که سوزاندن نفت، گاز و زغال‌سنگ به گرمایش زمین منجر خواهد شد، اما با وجود این آگاهی، برای سودآوری بیشتر، به لابی‌گری، انتشار اطلاعات نادرست و جلوگیری از اقدامات جدی مقابله با تغییرات اقلیمی ادامه دادند.

با وجود این موانع، مطالعات جدید نشان می‌دهد مسیر حقوقی برای پاسخگوکردن شرکت‌های آلوده‌کننده‌ی بزرگ هموارتر از گذشته شده است. اکنون می‌توان گفت که تصمیم‌های اتخاذشده در اتاق‌های هیئت‌مدیره این شرکت‌ها، تأثیر مستقیمی بر جان انسان‌ها، کشاورزی و پایداری جوامع داشته است.