محمدعلی فروغی؛ نابغه‌ای همه‌چیزدان در تاریخ معاصر ایران
محمدعلی فروغی در تاریخ ۵ آذر سال ۱۳۲۱ از دنیا رفت. او که یکی از مهمترین نوابغ سیاسی تاریخ معاصر ایران است، خدمات بسیاری را چه در دوره قاجار و چه در دوره حکومت پهلوی به ایران ارزانی کرد. فروغی تاثیر بسیار زیادی در رشد علوم انسانی در ایران داشت و علاوه‌بر این، میل به تجدد را در بسیاری از اذهان کاشت.
فرارو- در میان چهره‌های سیاسی معاصر ایران، نام محمدعلی فروغی از اهمیت بسیار ویژه‌ای برخوردار است. پربیراه نخواهد بود اگر فروغی را همه‌چیزدانی بدانیم که تاثیری عمیق بر تاریخ معاصر ایران نهاده است.
به گزارش فرارو، اقدامات و خدمات فروغی تنها به حوزه سیاست محدود نمی‌شوند. بسیاری از ترجمه‌ها، تالیفات و تصحیحات او علاوه‌بر اهمیت علمی‌ای که دارند، از اولین نمونه‌های موجود در ایران هستند و به‌نوعی همین آثار، فرهنگ تجددجویی را در ایران تقویت کردند.
نابغه‌ای همه‌چیزدان در تاریخ معاصر ایران
فروغی در سال 1256 در خانواده‌ای اهل فرهنگ و سیاست و در شهر تهران متولد شد. به‌نوعی باید گفت که سیاست و فرهنگ، حوزه فعالیت اجدادی فروغی به شمار می‌رفت. جد بزرگ فروغی ازجمله افرادی بود که در دشت مغان، نادرشاه را به‌عنوان پادشاه ایران انتخاب کردند. پدربزرگش یکی از مهمترین و مطرح‌ترین بازرگانان اصفهان بود و پدرش نیز فردی دارای علم بود که یکی از مهمترین مترجمان تاریخ ایران به شمار می‌رود.
فروغی تحصیلات اولیه را نزد پدرش طی کرد و به زبان‌های فرانسوی، عربی و انگلیسی تسلط پیدا کرد. همین مسئله باعث شد که او خیلی زود با اندیشه‌های غربی آشنایی پیدا کند. نوجوان بود که در کنار پدرش در نشریه «تربیت» شروع به فعالیت کرد. در این نشریه علاوه‌بر ترجمه تعداد زیادی از متون غربی، به نوشتن در باب تجدد و لزوم آن در جامعه وقت ایران پرداخت.
او همچنین مدتی را نیز در کنار پدرش به اشتغال در مدرسه علوم سیاسی تهران گذراند. در این دوران بود که تعدادی از آثار بسیار مهم فلسفه، اقتصاد، حقوق و سیاست غرب را به‌همراه پدر ترجمه کرد و تاثیر زیادی بر رشد این علوم در ایران گذاشت. همین آثار در ادامه بدل به خوراک فکری مشروطه‌خواهان ایرانی شد و در نتیجه نیز به جنبش مشروطه ایران منتهی شد. نکته جالب اینکه فروغی در همان دوران، واژه‌هایی را به‌عنوان جایگزین واژه‌های غربی انتخاب کرد که تا به امروز نیز از اصطلاحات کاربردی این علوم به شمار می‌روند. از این منظر بیراه نخواهد بود اگر او را پایه‌گذار نوین علوم انسانی در تاریخ ایران بدانیم.
فروغی به‌مرور پله‌های طرقی را طی کرد و هنوز در دوره جوانی بود که به فردی سرشناس بدل شد. همین مسئله نیز باعث شد تا او در اوج جوانی، به‌عنوان رئیس دبیرخانه نخستین مجلس ملی ایران انتخاب بشود. با مرگ پدرش تصمیم گرفت از اشتغال در مجلس استعفا بدهد؛ چراکه شرایط روحی‌اش را مغایر با شرایط روحی یک خدمتگزار به مردم می‌دانست.
در سال 1288، فروغی به‌عنوان نماینده تهران وارد مجلس ملی دوم ایران شد. در ادامه نیز درحالی‌که هنوز به چهل سالگی نرسیده بود، در سمت رئیس مجلس ملی شروع به فعالیت کرد. اقدامات او در مجلس، باعث شد تا صمصام‌السلطنه بختیاری، وی را به‌عنوان وزیر مالیه و سپس وزیر عدلیه به کار بگمارد.
فروغی در طول عمرش سمت‌های بسیاری داشت و می‌توان گفت که در اکثر قریب‌به‌اتفاق آن‌ها نیز خوش درخشید و از تاثیرگذارترین‌ها بود. عجیب نبود که مردی با این میزان از هوش و ذکاوت، به‌عنوان اولین و تنها ایرانی در طول تاریخ، به سمت ریاست جامعه ملل یا سازمان ملل برگزیده شود.
با روی کار آمدن حکومت پهلوی، محمدعلی فروغی به‌عنوان اولین نخست‌وزیر این حکومت انتخاب شد. بااین‌حال، شش ماه بعد و درست دو ماه پس‌از تاجگذاری رضاشاه، با دسیسه عده‌ای از درباریان از کار برکنار شد و در حوزه دیگری شروع به خدمت کرد. نخستین دوره نخست‌وزیری فروغی با وجود عمر کمی که داشت، بی‌حاصل نبود. در همین دوره بود که فروغی دستور لغو القاب تشریفاتی را داد و در کنار آن، گرفتن شناسنامه را بر همگان اجبار کرد.
مدتی را به‌عنوان سفیر ایران در ترکیه به فعالیت پرداخت. او که از دوستان آتاترک به شمار می‌رفت، ترتیبی داد تا رضاشاه به ترکیه سفر کند. این سفر تاثیر زیادی بر رضاشاه و تفکرات او به جا گذاشت. فروغی، مدتی را به‌عنوان وزیر اقتصاد ملی به فعالیت پرداخت و در همین دوران نیز اقتصاد نوین ایران را پایه‌گذاری کرد.
در دورانی که محمدعلی فروغی وزیر خارجه ایران بود، روابط بین‌المللی ایران در بهترین حالت خودش قرار داشت. همه این خدمات باعث شد تا فروغی باری دیگر و این بار در سال 1312 به‌عنوان نخست‌وزیر انتخاب بشود. در این دوره از نخست‌وزیر فروغی بود که دانشگاه تهران تاسیس شد، فرهنگستان ملی به وجود آمد، هزاره فردوسی برپا شد و اقدامات زیادی در راستای اشاعه و اعتلای فرهنگ ایران به انجام رسید.
عمر دومین دوره نخست‌وزیری فروغی نیز چندان زیاد نبود. او در نهایت در سال 1314 عزل شد و با خشم رضاشاه، به حصر خانگی در آمد. فروغی در این دوره بی‌کار نماند و چندین کتاب تالیف، تصحیح و ترجمه کرد که امروزه نیز به‌عنوان کتاب‌هایی مرجع شناخته می‌شوند.
در سال 1320 و زمانی که نیروهای متفقین به ایران حمله کردند، رضاشاه بار دیگر سراغ محمدعلی فروغی رفت. فروغی با مذاکره با نیروهای متفقین از ادامه جنگ جلوگیری کرد و در نهایت نیز محمدرضا پهلوی جانشین پدرش شد.
محمدعلی فروغی در نهایت در 5 آذر 1321 از دنیا رفت.
