بازار داغ گرانی تخم‌مرغ
بازار تخم‌مرغ که یکی از اصلی‌ترین اقلام سبد غذایی خانوارهای ایرانی است، در ماه‌های اخیر با افزایش قیمتی مواجه شده که نه فقط از محدوده‌های معمول تورمی فراتر رفته بلکه به مرز «هشدار امنیت غذایی» نیز نزدیک شده است.
بررسی‌های خبرنگار جام‌جم نشان می‌دهد افزایش قیمتی که از تابستان آغاز شد، اکنون به جایی رسیده که فاصله بین نرخ مصوب و قیمت واقعی در بازار،از۳۶هزارتومان عبورکرده ودربرخی نقاط پایتخت حتی تا۶۰هزارتومان نیز دیده می‌شود. این میزان انحراف از سیاست تنظیم بازار، نشان‌دهنده آن است که نظام توزیع یارانه نهاده‌ها، در عمل نتوانسته قیمت مصرف‌کننده را کنترل کند و نه‌تنها تولیدکنندگان بلکه مصرف‌کنندگان نیز تحت فشار مضاعف قرار گرفته‌اند.
جهش ۱۵۵ درصدی از تابستان؛ شکاف عمیق میان واقعیت و نرخ مصوب
قیمت شانه تخم‌مرغ که در تیرماه حدود ۹۰هزارتومان بود، در آبان‌ماه به حدود۲۲۰هزارتومان رسید؛ افزایشی معادل ۱۴۴ تا ۱۵۵ درصد که رکوردی کم‌سابقه در میان کالاهای اساسی محسوب می‌شود. در همین دوره، قیمت مرغ زنده تنها ۵۸ درصد رشد کرده است. این اختلاف نشان می‌دهد فشار تورمی بر تولید تخم‌مرغ بسیار بیشتر از سایر محصولات پروتئینی بوده و برخلاف تصور عمومی، این محصول با حاشیه سود کم، بیشتر قربانی نوسانات نهاده‌ای شده است. اگرچه نرخ مصوب شانه تخم‌مرغ برای مصرف‌کننده ۱۸۴هزار تومان تعیین شده اما مشاهدات میدانی از خرده‌فروشی‌های تهران نشان می‌دهد که قیمت فله‌ای به ۲۱۰ تا ۲۳۰ هزار تومان و انواع بسته‌بندی‌شده حتی تا ۲۵۰ هزار تومان رسیده است. این فاصله ۱۹ درصدی میان قیمت واقعی و نرخ مصوب، تنها بخشی از واقعیتی است که زیر پوست بازار جریان دارد.
نقش نهاده‌های دامی
اصلی‌ترین عامل این جهش، افزایش هزینه نهاده‌های وارداتی مانند ذرت و سویا است؛ موادی که بیش از ۷۰درصد سبد خوراک مرغ تخم‌گذار را تشکیل می‌دهند و وابستگی کامل به ارز دارند. با وجود تعریف نرخ مصوب برای این نهاده‌ها، بخش قابل‌توجهی از واحدهای کوچک و متوسط فقط به بازار آزاددسترسی دارند؛ بازاری که نرخ آن چند برابر نرخ یارانه‌ای است وعملا قیمت تمام‌شده راچندمرحله افزایش می‌دهد.درماه‌های اخیر، نوسان نرخ ارزکه در مقاطعی از مرز۷۰ هزار تومان نیز عبور کرد، هزینه خوراک را به سطحی رساند که بسیاری از مرغداران عملا با تولید زیان‌ده مواجه شدند. این زیان در فصل تابستان، یعنی زمانی که نیاز انرژی مرغ پایین‌تر است، موجب کاهش تولید شد و اکنون با شروع سرما و افزایش هزینه انرژی، فشار دوچندان شده است.
اختلال در تخصیص نهاده‌ها و کاهش نقدینگی؛ ۲ گره اصلی زنجیره تولید
یکی دیگر از متغیرهای کلیدی، اختلال در تخصیص و توزیع نهاده‌های دامی است. هرچند سامانه‌های رسمی برای ثبت سفارش و توزیع طراحی‌شده اما عملکرد آنها نتوانسته تناسب میان میزان تولید و میزان نهاده قابل‌تخصیص را برقرار کند. تولیدکنندگان کوچک، بیش از دیگران از این ناهماهنگی آسیب می‌بینند و برای حفظ چرخه تولید، به خرید آزاد روی می‌آورند. از سوی دیگر، افزایش هزینه‌های جاری -از خوراک گرفته تا انرژی، حمل‌ونقل و کارگر- باعث شده واحدهای تولیدی برای ادامه فعالیت به نقدینگی بیشتری نیاز داشته باشند اما دسترسی به منابع بانکی دشوار است و تسهیلات موجود نیز با نرخ سود بالا، توجیه اقتصادی تولید را پایین می‌آورد. در چنین فضایی، بخشی از تولیدکنندگان به کاهش گله یا تعطیلی موقت روی آورده‌اند که کاهش عرضه و جهش قیمت را تشدید کرده است.
افزایش تقاضا با بازگشایی مدارس
همزمان با آغاز سال تحصیلی، میزان مصرف تخم‌مرغ در بخش صنایع غذایی، نانوایی‌ها و تولید شیرینی و کلوچه افزایش یافت. این افزایش تقاضای فصلی، اگرچه قابل پیش‌بینی بود اما در شرایطی اتفاق افتاد که میزان تولید کاهش یافته بود. نتیجه این تقاطع، فشاری بود که مستقیما بر بازار خرده‌فروشی وارد شد و قیمت‌ها را از محدوده‌های مصوب خارج کرد. همچنین تخم‌مرغ به دلیل قیمت مناسب نسبت به سایر منابع پروتئینی، سهم مهمی در سبد خانوارهای کم‌درآمد دارد. افزایش ۲۰ درصدی هزینه خرید این محصول، کاهش قدرت خرید میلیون‌ها خانوار را به دنبال داشته و کارشناسان اقتصادی هشدار می‌دهند که ادامه این روند می‌تواند دست‌کم ۵درصد تورم مواد غذایی را افزایش دهد.افزایش قیمت تخم‌مرغ فقط یک موضوع در بخش مصرف مستقیم خانوار نیست؛ این محصول در صنایع غذایی، شیرینی‌پزی، نان صنعتی و رستوران‌ها نقشی کلیدی دارد. بنابراین تورم تخم‌مرغ، با فاصله زمانی کوتاه، به سایر اقلام نیز منتقل می‌شود و چرخه‌ای از گرانی‌های دومینووار را شکل می‌دهد.
ضرورت بازنگری فوری
اگرچه نظارت‌های قضایی در هفته‌های اخیر شدت یافته و برخی پرونده‌های تخلف تشکیل شده اما ریشه اصلی التهاب بازار همچنان در توزیع ناعادلانه یارانه نهاده‌ها و بخشنامه‌های متغیر باقی مانده است. ستاد تنظیم بازار وعده داده نرخ مصوب را بازنگری کند اما کارشناسان معتقدند افزایش نرخ رسمی بدون حل مشکل نهاده‌ها، فقط «تورم» ایجاد می‌کند و کمکی به کنترل بازار نخواهد کرد. کارشناسان بخش کشاورزی راهکارهایی را برای حل این مسأله پیشنهاد می‌دهند که می‌توان به «واردات و تامین جدی نهاده دامی برای کنترل کوتاه‌مدت قیمت‌ها»، «هدف‌گیری یارانه به تولیدکنندگان کوچک به جای تخصیص انحصاری به چند شرکت بزرگ»، «تقویت ذخایر استراتژیک نهاده و توزیع پایدار در فصل‌های پرمصرف»، «اعطای تسهیلات کم‌بهره برای بازسازی گله و افزایش تولید» و «شفاف‌سازی سامانه‌های توزیع نهاده و نظارت بر حلقه واسطه‌ها» اشاره کرد. در مجموع، بازار تخم‌مرغ امروز در مقطعی ایستاده که هرگونه تاخیر در تصمیم‌گیری می‌تواند پیامدهای گسترده‌تری بر امنیت غذایی و تورم خانوارها داشته باشد. افزایش ۱۴۴ درصدی قیمت طی چهار ماه، هشداری است که نشان می‌دهد سیاست‌های ارزی، نهاده‌ای و تنظیم بازار نیازمند اصلاح فوری و ساختاری است. اگر ضعف توزیع نهاده‌ها ادامه یابد، ثبات قیمت به‌‌سادگی بازنخواهد گشت و احتمال رسیدن قیمت‌ها به سطوح بالاتر -تا ۲۵۰ هزار تومان- کاملا قابل تصور است. در واقع بازگشت آرامش به بازار تخم‌مرغ، وابسته به تصمیم‌های کوتاه‌مدت حمایتی و اصلاحات بلندمدت درمدیریت زنجیره تامین است.
جهش ۱۵۵ درصدی از تابستان؛ شکاف عمیق میان واقعیت و نرخ مصوب
قیمت شانه تخم‌مرغ که در تیرماه حدود ۹۰هزارتومان بود، در آبان‌ماه به حدود۲۲۰هزارتومان رسید؛ افزایشی معادل ۱۴۴ تا ۱۵۵ درصد که رکوردی کم‌سابقه در میان کالاهای اساسی محسوب می‌شود. در همین دوره، قیمت مرغ زنده تنها ۵۸ درصد رشد کرده است. این اختلاف نشان می‌دهد فشار تورمی بر تولید تخم‌مرغ بسیار بیشتر از سایر محصولات پروتئینی بوده و برخلاف تصور عمومی، این محصول با حاشیه سود کم، بیشتر قربانی نوسانات نهاده‌ای شده است. اگرچه نرخ مصوب شانه تخم‌مرغ برای مصرف‌کننده ۱۸۴هزار تومان تعیین شده اما مشاهدات میدانی از خرده‌فروشی‌های تهران نشان می‌دهد که قیمت فله‌ای به ۲۱۰ تا ۲۳۰ هزار تومان و انواع بسته‌بندی‌شده حتی تا ۲۵۰ هزار تومان رسیده است. این فاصله ۱۹ درصدی میان قیمت واقعی و نرخ مصوب، تنها بخشی از واقعیتی است که زیر پوست بازار جریان دارد.
نقش نهاده‌های دامی
اصلی‌ترین عامل این جهش، افزایش هزینه نهاده‌های وارداتی مانند ذرت و سویا است؛ موادی که بیش از ۷۰درصد سبد خوراک مرغ تخم‌گذار را تشکیل می‌دهند و وابستگی کامل به ارز دارند. با وجود تعریف نرخ مصوب برای این نهاده‌ها، بخش قابل‌توجهی از واحدهای کوچک و متوسط فقط به بازار آزاددسترسی دارند؛ بازاری که نرخ آن چند برابر نرخ یارانه‌ای است وعملا قیمت تمام‌شده راچندمرحله افزایش می‌دهد.درماه‌های اخیر، نوسان نرخ ارزکه در مقاطعی از مرز۷۰ هزار تومان نیز عبور کرد، هزینه خوراک را به سطحی رساند که بسیاری از مرغداران عملا با تولید زیان‌ده مواجه شدند. این زیان در فصل تابستان، یعنی زمانی که نیاز انرژی مرغ پایین‌تر است، موجب کاهش تولید شد و اکنون با شروع سرما و افزایش هزینه انرژی، فشار دوچندان شده است.
اختلال در تخصیص نهاده‌ها و کاهش نقدینگی؛ ۲ گره اصلی زنجیره تولید
یکی دیگر از متغیرهای کلیدی، اختلال در تخصیص و توزیع نهاده‌های دامی است. هرچند سامانه‌های رسمی برای ثبت سفارش و توزیع طراحی‌شده اما عملکرد آنها نتوانسته تناسب میان میزان تولید و میزان نهاده قابل‌تخصیص را برقرار کند. تولیدکنندگان کوچک، بیش از دیگران از این ناهماهنگی آسیب می‌بینند و برای حفظ چرخه تولید، به خرید آزاد روی می‌آورند. از سوی دیگر، افزایش هزینه‌های جاری -از خوراک گرفته تا انرژی، حمل‌ونقل و کارگر- باعث شده واحدهای تولیدی برای ادامه فعالیت به نقدینگی بیشتری نیاز داشته باشند اما دسترسی به منابع بانکی دشوار است و تسهیلات موجود نیز با نرخ سود بالا، توجیه اقتصادی تولید را پایین می‌آورد. در چنین فضایی، بخشی از تولیدکنندگان به کاهش گله یا تعطیلی موقت روی آورده‌اند که کاهش عرضه و جهش قیمت را تشدید کرده است.
افزایش تقاضا با بازگشایی مدارس
همزمان با آغاز سال تحصیلی، میزان مصرف تخم‌مرغ در بخش صنایع غذایی، نانوایی‌ها و تولید شیرینی و کلوچه افزایش یافت. این افزایش تقاضای فصلی، اگرچه قابل پیش‌بینی بود اما در شرایطی اتفاق افتاد که میزان تولید کاهش یافته بود. نتیجه این تقاطع، فشاری بود که مستقیما بر بازار خرده‌فروشی وارد شد و قیمت‌ها را از محدوده‌های مصوب خارج کرد. همچنین تخم‌مرغ به دلیل قیمت مناسب نسبت به سایر منابع پروتئینی، سهم مهمی در سبد خانوارهای کم‌درآمد دارد. افزایش ۲۰ درصدی هزینه خرید این محصول، کاهش قدرت خرید میلیون‌ها خانوار را به دنبال داشته و کارشناسان اقتصادی هشدار می‌دهند که ادامه این روند می‌تواند دست‌کم ۵درصد تورم مواد غذایی را افزایش دهد.افزایش قیمت تخم‌مرغ فقط یک موضوع در بخش مصرف مستقیم خانوار نیست؛ این محصول در صنایع غذایی، شیرینی‌پزی، نان صنعتی و رستوران‌ها نقشی کلیدی دارد. بنابراین تورم تخم‌مرغ، با فاصله زمانی کوتاه، به سایر اقلام نیز منتقل می‌شود و چرخه‌ای از گرانی‌های دومینووار را شکل می‌دهد.
ضرورت بازنگری فوری
اگرچه نظارت‌های قضایی در هفته‌های اخیر شدت یافته و برخی پرونده‌های تخلف تشکیل شده اما ریشه اصلی التهاب بازار همچنان در توزیع ناعادلانه یارانه نهاده‌ها و بخشنامه‌های متغیر باقی مانده است. ستاد تنظیم بازار وعده داده نرخ مصوب را بازنگری کند اما کارشناسان معتقدند افزایش نرخ رسمی بدون حل مشکل نهاده‌ها، فقط «تورم» ایجاد می‌کند و کمکی به کنترل بازار نخواهد کرد. کارشناسان بخش کشاورزی راهکارهایی را برای حل این مسأله پیشنهاد می‌دهند که می‌توان به «واردات و تامین جدی نهاده دامی برای کنترل کوتاه‌مدت قیمت‌ها»، «هدف‌گیری یارانه به تولیدکنندگان کوچک به جای تخصیص انحصاری به چند شرکت بزرگ»، «تقویت ذخایر استراتژیک نهاده و توزیع پایدار در فصل‌های پرمصرف»، «اعطای تسهیلات کم‌بهره برای بازسازی گله و افزایش تولید» و «شفاف‌سازی سامانه‌های توزیع نهاده و نظارت بر حلقه واسطه‌ها» اشاره کرد. در مجموع، بازار تخم‌مرغ امروز در مقطعی ایستاده که هرگونه تاخیر در تصمیم‌گیری می‌تواند پیامدهای گسترده‌تری بر امنیت غذایی و تورم خانوارها داشته باشد. افزایش ۱۴۴ درصدی قیمت طی چهار ماه، هشداری است که نشان می‌دهد سیاست‌های ارزی، نهاده‌ای و تنظیم بازار نیازمند اصلاح فوری و ساختاری است. اگر ضعف توزیع نهاده‌ها ادامه یابد، ثبات قیمت به‌‌سادگی بازنخواهد گشت و احتمال رسیدن قیمت‌ها به سطوح بالاتر -تا ۲۵۰ هزار تومان- کاملا قابل تصور است. در واقع بازگشت آرامش به بازار تخم‌مرغ، وابسته به تصمیم‌های کوتاه‌مدت حمایتی و اصلاحات بلندمدت درمدیریت زنجیره تامین است.
پیشنهادی باخبر
