همشهری آنلاین - گروه سیاسی: در حالی که تنش میان دولت ایالات متحده و کاراکاس بار دیگر افزایش یافته، بررسی تازهترین گزارشهای خبرگزاریهای بینالمللی نشان میدهد سیاست واشنگتن علیه دولت نیکلاس مادورو نه مسیر مداخله مستقیم نظامی را دنبال میکند و نه بهسمت سازماندهی یک طرح کلاسیک تغییر رژیم حرکت میکند. آنچه اکنون در جریان است، شکل پیچیدهتری از فشار چندلایه است؛ ترکیبی از تحریمهای مالی، اقدامات پنهان اطلاعاتی، فشار دیپلماتیک و تهدیدهای محدود که هدف آن تضعیف تدریجی شبکه قدرت مادورو و وادار کردن او به معامله سیاسی است. دادههای منتشرشده در خبرگزاری رویترز، پایگاه خبری یورونیوز، و نشریات تحلیلی آمریکایی تصویری میسازد که نشان میدهد واشنگتن از «براندازی فوری» فاصله گرفته و وارد مرحله «مهار کنترلشده» شده است.
در روزهای اخیر تماس مستقیم دونالد ترامپ با نیکلاس مادورو، و روایتهای متفاوتی که درباره مضمون این مکالمه منتشر شد، پرونده ونزوئلا را دوباره به صدر اخبار آورد. گزارش اختصاصی رویترز در اول دسامبر از قول مقامهایی در واشنگتن تایید کرد که رئیسجمهور سابق آمریکا درخواستهای مادورو برای برقراری مجدد روابط کامل و حذف برخی تحریمها را رد کرده و در مقابل بر پیششرطهای سیاسی سختگیرانه تاکید کرده است. در همان گزارش اشاره شد که این تماس اگرچه تنش را کم نکرده، اما از منظر تحلیلگران نشان میدهد دولت آمریکا همچنان مسیر مذاکره مشروط را باز نگه داشته و قصد ندارد بحران را به یک تقابل نظامی تبدیل کند.
استراتژی مهار گامبهگام: از عملیات پنهان تا فشار مالی
مرور چند هفته اخیر در منابع خارجی تصویر دقیقتری بهدست میدهد. یورونیوز در گزارش نوزدهم نوامبر اعلام کرد که منابع امنیتی اروپایی از صدور مجوزهای جدید برای فعالیتهای پنهان سازمان اطلاعات مرکزی ایالات متحده در ونزوئلا خبر دادهاند. این اقدام به معنای برنامهریزی برای عملیات نظامی نیست، بلکه به تعبیر تحلیلگران، مرحلهای از اعمال فشار نامتقارن با هزینه محدود است؛ الگویی که شامل رصد شبکههای مالی نزدیکان مادورو، اختلال در زنجیرههای نفوذ نظامی و بالا بردن هزینه سیاسی دستگاه حاکم است. چنین اقداماتی در سالهای گذشته نیز مورد استفاده قرار گرفته بود، اما گزارش یورونیوز تصریح میکند که دامنه و جهتگیری جدید این فعالیتها نشانگر تقویت مجدد رویکرد «فشار پنهان» است.
در کنار این اقدامات، تحریمهای جدید علیه حلقه نزدیکان رئیسجمهور ونزوئلا در ماه نوامبر مرحله دیگری از این فشار هدفمند بود. رویترز در بیستوچهارم نوامبر گزارش داد که ایالات متحده یکی از مهمترین کارتلهای مرتبط با مسئولان نظامی ونزوئلا را در فهرست گروههای تروریستی قرار داده است. اقدام وزارت دادگستری آمریکا نشان میدهد که واشنگتن تلاش دارد جریان مالی وفادار به مادورو را محدود کند؛ اقدامی که بهگفته چند کارشناس آمریکایی بهجای ضربه مستقیم، بر «فرسایش تدریجی منابع حمایت سیاسی» تمرکز دارد.
نکته مهم دیگر در رفتار واشنگتن این است که همزمان با اعمال این فشارها، دروازه مذاکره را بسته نگذاشته است. در گزارش اول دسامبر رویترز آمده بود که پیشنهادهایی از سوی آمریکا مطرح شده که از جمله آنها «خروج امن» مادورو به مقصد یک کشور ثالث بوده است. تحلیلگران این الگو را نه یک تهدید ساده، بلکه نوعی «دیپلماسی همراه با تهدید محدود» توصیف میکنند؛ یعنی فشار برای وادار کردن طرف مقابل به پذیرش معامله، بدون آنکه بحران به مرز جنگ یا فروپاشی کامل نزدیک شود.
این رویکرد نشانهای از واقعیت مهم در سیاست خارجی آمریکا است: واشنگتن میداند نه کودتای نظامی از بیرون قابل اتکا است، نه اعتصاب عمومی در ونزوئلا ظرفیت پایداری دارد، و نه شورشهای مقطعی خیابانی میتواند توازن قدرت را جابهجا کند. همین نتیجهگیری در گزارشهای متعددی که طی سالهای گذشته از سوی اندیشکدههای آمریکایی منتشر شده تکرار شده است. بنیاد کارنگی، شورای آتلانتیک و مرکز مطالعات بینالمللی و راهبردی در تحلیلهای گوناگون توضیح دادهاند که ساختار امنیتی ونزوئلا بهدلیل پیوندهای مالی و ایدئولوژیک درونی، بسیار سختتر از آن است که با واکنشهای سریع فروبپاشد و تنها مدل قابل تصور برای تغییر یا اصلاح سیاسی، «فشار بلندمدت همراه با شکاف درون ساختار قدرت» است.
گزارشهای جدید رویترز نیز همین برداشت را تقویت میکند. در روایت این خبرگزاری آمده که نیروهای وفادار به دولت ونزوئلا حتی در شرایط بد اقتصادی توانستهاند نظم داخلی خود را حفظ کنند و هیچ نشانه مشخصی از فروپاشی ساختار فرماندهی آنان دیده نشده است. بنابراین سیاستگذاران آمریکایی میدانند بدون شکاف در نیروهای امنیتی و بدون اشتباه محاسباتی جدی از سوی کاراکاس، براندازی سریع یک توهم سیاسی خواهد بود و نه گزینهای واقعی.
دلایل داخلی ونزوئلا نیز به این تحلیل وزن بیشتری میدهد. اقتصاد رانتی که متکی بر صادرات نفت است، حتی در شرایط سخت تحریم توانسته منابعی برای حفظ شبکه قدرت فراهم کند. بخش بزرگی از جامعه ونزوئلا درگیر بحران معیشت است و به همین دلیل ظرفیت اعتراض دوامدار کاهش یافته است. چنین شرایطی موجب میشود اعتراضات هرچند گسترده، اما موقتی باشد و نتواند ساختار قدرت را تکان دهد. در چنین وضعیتی، دستگاه امنیتی منسجم و متکی بر شبکه پاداش مالی میتواند کشور را بدون تغییر بنیادی اداره کند.
اگر رفتار واشنگتن را در ترکیب این واقعیتهای داخلی بخوانیم، نتیجه روشن میشود: هدف آمریکا در این مرحله نه سقوط ناگهانی دولت مادورو، بلکه افزایش هزینههای بقای او و ایجاد فشار کافی برای معامله سیاسی است. همانگونه که یکی از مقامهای آمریکایی در گفتوگوی خود با رویترز گفته بود، واشنگتن میخواهد «مطمئن شود مادورو هیچگاه در موقعیتی امن و پایدار قرار نگیرد، اما همزمان بحرانی ایجاد نشود که منطقه را بیثبات کند.» این عبارت توصیف دقیقی از سیاست چندلایه ایالات متحده است؛ نه عقبنشینی کامل، نه حمله، بلکه نوعی کنترل تنش.
در مجموع، کنار هم گذاشتن گزارشهای رویترز، یورونیوز و تحلیلهای اندیشکدههای معتبر نشان میدهد آمریکا بهجای طراحی یک مداخله نظامی یا کودتای مستقیم، در حال پیشبرد یک راهبرد مهار مرحلهبهمرحله است؛ راهبردی که بهتدریج میدان عمل مادورو را محدود میکند، اما قصد ندارد کشور را در آستانه بحران کنترلناپذیر قرار دهد. این سیاست نه نشانه ضعف واشنگتن است و نه نشانه قدرت مطلق کاراکاس؛ بلکه بازتاب حسابگری در برابر ساختار امنیتی سختجان ونزوئلا و واقعیتهای اقتصادی و سیاسی منطقه است.
