بنزین سه نرخی یا یارانه بنزین به کد ملی؟ | شما با کدام طرح موافقید؟

بحث درباره‌ی قیمت و نحوه تخصیص یارانه بنزین دوباره به تیتر اول رسانه‌ها برگشته است. در حالی که برخی از کارشناسان از اجرای طرح «بنزین سه نرخی» سخن می‌گویند، گروهی دیگر معتقدند تخصیص یارانه بنزین به کد ملی (بنزین به نفر) راهکار عادلانه‌تری برای اصلاح مصرف و کاهش قاچاق است. اما سؤال اصلی اینجاست: کدام طرح به نفع مردم است؟

 بنزین سه نرخی چیست و چرا بحث‌برانگیز شد؟

طرح بنزین سه نرخی به‌طور خلاصه یعنی تقسیم بنزین به سه قیمت متفاوت:

1. ۶۰ لیتر اول با نرخ ۱۵۰۰ تومان (یارانه‌ای)

2. ۴۰ لیتر بعدی با نرخ ۳۰۰۰ تومان (نیمه یارانه‌ای)

3. مصرف مازاد با نرخ سوم آزاد یا صادراتی

هدف از این طرح، کاهش مصرف و مهار قاچاق سوخت بود؛ اما به گفته‌ی کارشناسان، این روش نه‌تنها در عمل موفق نخواهد شد، بلکه به ضرر دهک‌های پایین جامعه تمام می‌شود.

به‌گفته‌ی مهدی هاشم‌زاده، کارشناس انرژی، "اجرای طرح سه‌نرخی فقط درآمد دولت را افزایش می‌دهد، بدون اینکه نفعی برای مردم یا کنترل قاچاق داشته باشد."

 چرا بنزین سه نرخی از نگاه کارشناسان شکست‌خورده است؟

کارشناسان چند دلیل اصلی را برای مخالفت با طرح سه‌نرخی عنوان می‌کنند:

• اثرگذاری بسیار کم بر قاچاق سوخت:
  قیمت بنزین آزاد در مرزها بیش از ۸۰ هزار تومان است، بنابراین حتی اگر نرخ سوم ۱۰ هزار تومان باشد، باز هم قاچاق صرفه دارد.

• پیچیدگی در اجرا:
  سه نرخ مختلف باعث سردرگمی جایگاه‌ها و مشکلات نرم‌افزاری در کارت سوخت می‌شود.

• بی‌عدالتی میان مصرف‌کنندگان:
  خانوارهای کم‌درآمد که معمولاً خودرو ندارند، هیچ بهره‌ای از این طرح نمی‌برند.

• افزایش هزینه حمل‌ونقل عمومی:
  چون قیمت سوخت ناگهان تغییر می‌کند، هزینه تاکسی و کالا نیز بالا می‌رود.

 طرح یارانه بنزین به کد ملی چیست؟

در مقابل، طرح تخصیص یارانه بنزین به کد ملی (که به آن "بنزین به نفر" هم گفته می‌شود) بر پایه‌ی عدالت اجتماعی طراحی شده است.
در این طرح، به هر فرد ایرانی، صرف‌نظر از داشتن خودرو، ماهانه ۳۰ لیتر بنزین با نرخ ۱۵۰۰ تومان تعلق می‌گیرد.

افرادی که بنزین مصرف نمی‌کنند، می‌توانند سهمیه خود را بفروشند و درآمد کسب کنند. مثلاً یک خانواده ۶ نفره می‌تواند در صورت عدم مصرف بنزین، ماهانه بیش از ۱۰ میلیون تومان از محل فروش سهمیه خود درآمد داشته باشد.

 مزایای اجرای طرح «بنزین به نفر»

 تاثیر طرح بر دهک‌های مختلف جامعه

• دهک‌های پایین: بیشترین سود را می‌برند؛ چون معمولاً خودرو ندارند و سهمیه خود را می‌فروشند.

• دهک‌های متوسط: می‌توانند با مدیریت مصرف، هزینه سوخت خود را کاهش دهند.

• دهک‌های بالا: مجبورند بنزین مازاد را با قیمت واقعی بخرند.

به این ترتیب، توزیع یارانه هدفمندتر و منصفانه‌تر می‌شود.

 تأثیر اقتصادی و تورمی این طرح

کارشناسان معتقدند اگر طرح بنزین به نفر اجرا شود، اثر تورمی مستقیمی نخواهد داشت، چون قیمت بنزین برای عموم مردم تغییر نمی‌کند.
برعکس، چون قاچاق کاهش می‌یابد و منابع به مردم بازمی‌گردد، نقدینگی واقعی به سمت دهک‌های پایین هدایت می‌شود.

 زیرساخت‌های حمل‌ونقل و چالش اجرای طرح

یکی از نگرانی‌ها، آماده نبودن زیرساخت‌های حمل‌ونقل عمومی است.
اما کارشناسان می‌گویند با اجرای این طرح، بخش خصوصی به‌طور طبیعی به سمت خدمات اشتراکی حمل‌ونقل (carpooling) می‌رود و مدل‌های جدید سفر اشتراکی گسترش می‌یابد.

همچنین منابع مالی حاصل از فروش سهمیه‌ها می‌تواند صرف گسترش مترو، اتوبوس و CNG شود.

 نمونه عددی از سود خانوار در طرح جدید

یک خانواده ۵ نفره اگر خودروی شخصی نداشته باشد، ماهانه ۱۵۰ لیتر بنزین با نرخ یارانه‌ای دریافت می‌کند.
اگر هر لیتر را با قیمت ۸ هزار تومان در بورس انرژی بفروشد، حدود ۱.۲ میلیون تومان در هفته یا ۵ میلیون تومان در ماه درآمد اضافه خواهد داشت.

 مزایای کلان ملی

1. شفافیت مالی در حوزه سوخت
   تمام تراکنش‌های بنزین قابل ردیابی می‌شود.

2. افزایش صادرات بنزین
   بنزین مازاد به‌صورت رسمی صادر می‌شود.

3. کاهش وابستگی بودجه به نفت خام
   درآمد حاصل از فروش سهمیه‌ها می‌تواند به صندوق ملی انرژی و توسعه حمل‌ونقل اختصاص یابد.

 نگرانی‌ها و چالش‌های اجرایی

• نیاز به زیرساخت کارت ملی هوشمند و اپلیکیشن مخصوص مبادله سهمیه

• جلوگیری از دلالی و بازار سیاه سهمیه‌ها

• تضمین نظارت دقیق بر قیمت‌ها و حمل‌ونقل عمومی

 جمع‌بندی نهایی

با توجه به نظرات کارشناسان و بررسی آثار اقتصادی، به نظر می‌رسد طرح تخصیص یارانه بنزین به کد ملی، عادلانه‌تر و اجرایی‌تر از طرح بنزین سه‌نرخی است.
اجرای درست این سیاست می‌تواند علاوه بر کاهش قاچاق و صرفه‌جویی مصرف سوخت، به افزایش درآمد خانوارهای کم‌درآمد و بهبود عدالت اقتصادی منجر شود.

 منابع خبری:

• خبرگزاری تسنیم

• خبرآنلاین

• اقتصادآنلاین

• ایسنا

• پایگاه اطلاع‌رسانی دولت