از غزه تا قفقاز؛ تهران میزبان مهم‌ترین گفت‌وگوی منطقه‌ای هفته | پیام سفر ناگهانی وزیر خارجه ترکیه چیست؟
رویداد۲۴| سفر «هاکان فیدان» وزیر خارجه ترکیه به تهران در روز یکشنبه، تنها یک دیدار دیپلماتیک معمولی نیست؛ در زمانی که خاورمیانه در پرتلاطم‌ترین وضعیت یک دهه اخیر قرار دارد، حضور رئیس سابق سازمان اطلاعات ترکیه در تهران، از چند جهت اهمیت ویژه‌ای دارد و رسانه‌های منطقه نیز با حساسیت آن را دنبال می‌کنند.
این سفر در شرایطی انجام می‌شود که بحران غزه به نقطه‌ای رسیده که بزرگ‌ترین شکاف‌ها را در سیاست خارجی کشور‌های منطقه ایجاد کرده است. همزمان، تنش‌ها در قفقاز پس از تحولات قره‌باغ، آینده سوریه پس از کاهش حضور نیرو‌های آمریکا، و مذاکرات هسته‌ای در بن‌بست، مجموعه‌ای از پرونده‌های همزمان را پیش‌روی تهران و آنکارا قرار داده است.
ترکیه در بسیاری از این مسائل نه صرفاً یک «همسایه»، بلکه بازیگری مؤثر و گاه رقیب راهبردی ایران است؛ از همین رو فیدان در جایگاه یکی از معماران سیاست امنیتی ترکیه، حامل پیام‌های مهمی به تهران تلقی می‌شود.
محور‌های رایزنی؛ از امنیت مرزی تا نبرد روایت‌ها در غزه
طبق گزارش رسانه‌های ترکیه‌ای، چهار محور اصلی در دستور کار قرار دارد:
غزه: فیدان در هفته‌های اخیر تلاش کرده نقش میانجی فعال‌تری برای آتش‌بس ایفا کند و دیدار او با مقامات ایرانی می‌تواند تعیین‌کننده موضع مشترک دو کشور در برابر طرح‌های آمریکا و قطر باشد.
سوریه: اختلافات تهران و آنکارا درباره حضور نظامی ترکیه در شمال سوریه و آینده کرد‌ها همچنان پابرجاست. فیدان به عنوان چهره امنیتی برجسته دولت اردوغان، می‌تواند مسیر گفت‌و‌گو را بازتعریف کند.
قفقاز: پس از تحولات قره‌باغ، ترکیه بیش از گذشته به آذربایجان نزدیک شده و ایران نیز بر مخالفت با کریدور زنگزور تأکید دارد. تهران امیدوار است این سفر از افزایش تنش‌ها جلوگیری کند.
پرونده هسته‌ای ایران: آنکارا در سال‌های گذشته تلاش کرده نقش تسهیل‌گر بین ایران و غرب را حفظ کند و اکنون با پیچیده‌تر شدن شرایط، احتمالاً دوباره پیشنهاد میانجی‌گری را مطرح خواهد کرد.
تحلیل رسانه‌ها؛ از تلاش برای هماهنگی امنیتی تا موازنه در برابر اسرائیل
رسانه‌های ترکیه‌ای از جمله حابرترک و ینی‌شفق اهمیت سفر را در دو محور خلاصه کرده‌اند: نخست تلاش آنکارا برای هماهنگی امنیتی در مرز‌های سوریه و عراق و دوم مدیریت پیامد‌های جنگ غزه بر روابط ترکیه و ایران.
در ایران، تحلیلگران رسانه‌ای این دیدار را بخشی از راهبرد «تعمیق دیپلماسی همسایگی» دولت می‌دانند؛ راهبردی که در هفته‌های اخیر با سفر‌های پرتعداد مقامات منطقه‌ای به تهران برجسته‌تر شده است.
روابط تهران – آنکارا؛ رقابت مزمن در کنار همکاری اجتناب‌ناپذیر
روابط ایران و ترکیه همواره ترکیبی از رقابت ژئوپلیتیک و همکاری اقتصادی ناگزیر بوده است. دو کشور در موضوعاتی مانند سوریه و قفقاز اختلافات جدی دارند، اما حجم تجارت دوجانبه و وابستگی آنکارا به انرژی ایران باعث شده که هیچ‌گاه به سمت تقابل تمام‌عیار نروند.
در سال‌های اخیر نیز ابتکارهایی، چون نشست آستانه، گفت‌و‌گو‌های امنیت مرزی و همکاری در پرونده پناهجویان، کانال‌های ارتباطی تهران و آنکارا را فعال نگه داشته است.
تهران و آنکارا به دنبال فرمول جدیدی از همزیستی؟
اگرچه انتظار نمی‌رود این سفر به توافقات بزرگ و فوری منجر شود، اما می‌تواند زمینه‌ساز تنظیم دوباره روابط در دوران جدیدی از تحولات منطقه باشد؛ دورانی که در آن غزه به میدان اصلی صف‌بندی قدرت‌ها تبدیل شده، مسئله قفقاز دوباره به اولویت امنیتی ایران برگشته و آینده سوریه در هاله‌ای از ابهام قرار دارد.
در چنین بزنگاهی، تهران و آنکارا ناچارند نه تنها رقابت‌های گذشته را مدیریت کنند، بلکه چارچوب جدیدی برای همکاری در بحران‌های آینده بسازند. سفر فردای هاکان فیدان به تهران، نخستین نشانه جدی این ضرورت است.
