همشهری آنلاین - مریم شیرافکن : چرا درمان‌های فعلی کافی نیستند؟ پیوند ایزوله‌های پانکراس نتایج امیدوارکننده داشته، اما به دلیل کمبود اهداکننده، نیاز به داروهای تضعیف‌کننده ایمنی و خطر رد پیوند، قابل‌گسترش نیست.
محور اصلی تحقیقات جدید؛ بازسازی سلول‌های β
محققان بر دو مسیر تمرکز دارند:
۱) فعال‌کردن سلول‌های پیش‌ساز داخل پانکراس برای ساخت سلول‌های جدید
۲) تولید سلول‌های β مقاوم به ایمنی بدن از طریق سلول‌های بنیادی
نتایج اولیه شرکت‌هایی مانند ViaCyte و Vertex نشان داده است که سلول‌های بنیادی می‌توانند دوباره تولید انسولین را در بدن فعال کنند.
استفاده از توان ترمیمی سلول‌های مجرای پانکراس
برخلاف باور گذشته، پانکراس بالغ هم توان تولید دوباره سلول‌های β را دارد. سلول‌های مجرایی در شرایط خاص یا آسیب، می‌توانند دوباره به سلول‌های شبه‌بتا تبدیل شوند. مسیرهای پیام‌رسانی مانند Notch، Wnt و YAP نقش کلیدی در این فرآیند دارند.
کشف مهم؛ چرا سلول‌های α تخریب نمی‌شوند؟
سلول‌های α که هورمون گلوکاگون تولید می‌کنند، در دیابت نوع ۱ تقریباً دست‌نخورده باقی می‌مانند. این مقاومت طبیعی الهام‌بخش راهکارهای درمانی جدید است؛ از جمله مهندسی سلول‌های β برای تقلید ویژگی‌های حفاظتی سلول‌های α یا استفاده از مولکول‌های ضدالتهاب محافظ مانند IL-10.
ابزارهای مهندسی سلولی برای بازسازی
فعال‌سازی NGN3 به‌عنوان ژن کلیدی تشکیل سلول‌های غدد درون‌ریز، تحریک مسیرهای Wnt و YAP و استفاده از هورمون GLP-1 می‌توانند زنجیره تولید سلول‌های جدید β را تقویت کنند. برخی عوامل مانند GDF11 نیز توان بازسازی را افزایش می‌دهند.
چالش‌های باقی‌مانده
با وجود پیشرفت‌ها، موانعی مانند بلوغ ناکامل سلول‌های بنیادی، احتمال رد ایمنی، خطرات ژن‌درمانی و مشکلات تولید انبوه همچنان پابرجاست. کپسوله‌کردن سلول‌ها هم با مشکلات تغذیه و فیبروز مواجه است.
چشم‌انداز آینده
پژوهشگران به‌سوی راهکارهای ترکیبی می‌روند؛ از مهندسی سلول‌های مقاوم به ایمنی و ساخت اسکفولدهای زیستی گرفته تا استفاده از فناوری‌های چند-اُمیکس و هوش مصنوعی برای درمان‌های شخصی‌سازی‌شده. هدف نهایی، بازگرداندن کامل تولید انسولین در بدن و پایان‌دادن به وابستگی بیماران به انسولین تزریقی است
منبع:
Marciani, D. J. (2024). Vaccine Adjuvants: From Empirical to a More Rational Drug Design. Exploratory Research and Hypothesis in Medicine. doi: 10.14218/erhm.2024.00002. https://www.xiahepublishing.com/2472-0712/ERHM-2024-00002
