سرویس جهان مشرق - انتخابات نوامبر ۲۰۲۲ درحالی برگزار شد که قدرت پس از ۱۱ سال در اسرائیل دست به دست شده بود و بنیامین نتانیاهو و حزب لیکود از ژوئن ۲۰۲۱ قدرت را به جناح مخالف تحویل داده بودند. در فاصله این یک سال و نیم، یک کابینه ائتلافی با اکثریت شکننده ۶۱ نماینده به رهبری یائیر لاپید و نفتالی بنت با ترکیبی از احزاب راست میانه، میانه، چپ و حتی یک حزب عربی به رهبری منصور عباس به قدرت رسیده بود. نظرسنجی‌ها در آستانه این انتخابات نویدبخش تداوم بن بست و تساوی جناح‌های مخالف و هوادار نتانیاهو بود، ولی اشتباهات استراتژیک احزاب عضو کابینه حاکم در عدم ائتلاف‌سازی به پیروزی قاطع حزب لیکود و جناح راست سنتی مرکب از احزاب لیکود، دو حزب مذهبی شاص و یهودیت متحد توراه و نهایتاً جناح راست افراطی با سه حزب صهیونیسم مذهبی، قدرت یهودی و نوعم شد. بدین ترتیب راستگراترین و مذهبی‌ترین کابینه تاریخ رژیم صهیونیستی با ۶۴ کرسی تشکیل شد و با ۸ کرسی اختلاف نسبت به اپوزیسیون که تنها ۵۶ کرسی به دست آورده بود در حاشیه امنیت بی‌نظیر و کم‌سابقه‌ای قرار گرفت. حزب لیکود نیز در این انتخابات ۳۲ کرسی (حدود ۲۶ درصد کل کرسی‌ها) را از آن خود ساخت.
اصلاحات قضایی؛ ضربه اول به حیثیت لیکود
اختلاف زیاد در اندوخته ائتلاف حاکم و احزاب اپوزیسیون در این انتخابات باعث شد، کابینه جدید نتانیاهو به صرافت یک رشته اصلاحات ساختاری پردامنه بیفتد که می‌شد مجموعه آن را یک «انقلاب ساختاری» از درون دانست؛ از جمله این برنامه‌ها می‌توان به «قبح‌زدایی از نژادپرستی»، «تعیین مجازات اعدام برای افراد متهم به تروریسم»، «الحاق رسمی کرانه باختری به رژیم صهیونیستی»، «کاهش جدی قدرت دیوان عالی»، «افزایش معافیت های قشر مذهبی از سربازی اجباری»، «افزایش بودجه نهادهای مذهبی»، «کاهش آزادی‌های اقلیت‌های جنسی»، «یهودی‌سازی مناطق عرب‌نشین»، «مذهبی سازی ماهیت قوانین اجتماعی، آموزشی و کیفری و حقوقی» و «تشدید و توسعه سیاست شهرک‌سازی» اشاره کرد. با توجه به قدرت بالای دیوان عالی اسرائیل و گرایش لیبرال اکثریت قضات این دیوان، پر واضح بود که در صورت تبدیل شدن هریک از ایدهها به قانون، دیوان آن را رد خواهد کرد، به همین دلیل تعدیل قدرت دیوان عالی، اولین بخش این اصلاحات شد تا نتواند قوانین بعدی را لغو کند.
اما تلاش‌های کابینه نتانیاهو برای اصلاحات قضایی از همان هفته نخست تشکیل کابینه، به گسترش اعتراضات خیابانی در شهرهای بزرگ این رژیم انجامید و ظرف مدت دو ماه این اعتراضات به حدی تشدید شد که در برخی روزها بیش از ۵۰۰ هزار صهیونیست در اعتراضات شرکت کردند. همچنین اوضاع از جایی بحرانی شد که از ماه فوریه اعتراضات به وزارتخانه‌ها، ارتش و نهادهای امنیتی اسرائیل نیز رسوخ کرد؛ مثلاً در ماه‌های بعدی ۴۰ هزار نیروی ارتشی ذخیره از قطع همکاری با ارتش اسرائیل به دلیل این اصلاحات خبر دادند. در ماه آوریل ۲۰۲۳ یوآو گالانت، وزیر جنگ وقت (با وجود اینکه یکی از نزدیک‌ترین سیاستمداران به نتانیاهو به حساب می‌آید) به دلیل ایجاد دودستگی شدید درون ارتش در یک سخنرانی با اصلاحات قضایی در شکل کنونی مخالفت کرد. نتانیاهو نیز او را بلافاصله از کار برکنار کرد. برکناری گالانت یک شد طوفانی رقم زد و ۷۰۰ هزار اسرائیلی در شهرهای مختلف سرزمین‌های اشغالی تظاهرات کردند و تا صبح در خیابان ها ماندند.
روز ۲۷ آوریل اعتراضات به یک اعتصاب جدی مبدل شد و فرودگاه‌ها، دانشگاه‌ها، مدارس، بیمارستان‌ها و هتل‌ها به طور کلی دست از کار کشیدند. در نتیجه نتانیاهو ناچار شد گالانت را در مقام وزارت جنگ ابقا کند. این تحولات در مجموع محبوبیت حزب لیکود را در نظرسنجی‌های معتبر کاهش جدی داد و از بالای ۳۰ کرسی به حدود ۲۵-۲۶ کرسی تنزل داد. در همین بازه ائتلاف موسوم به «وحدت ملی» (از جناح میانه) به رهبری بنی گانتز با افزایش سه برابری نسبت به انتخابات ۲۰۲۲ موفق می‌شد با کسب بین ۲۶-۳۰ کرسی در بیشتر نظرسنجی‌ها از لیکود پیشی گرفته و بر جایگاه نخست تکیه زند.
وضعیت محبوبیت حزب لیکود از ماه آوریل ۲۰۲۳ تا پایان سپتامبر برهمین مبنا بود و این حزب بین ۲۵-۲۸ کرسی در نوسان بود. آخرین نظرسنجی روزنامه معاریو پیش از ۷ اکتبر ۲۰۲۳، نشان می‌داد ائتلاف وحدت ملی به رهبری گانتز با ۲۹ کرسی اول است و حزب لیکود با ۲۸ کرسی در مقام دوم قرار دارد. همچنین حزب یش عتید به رهبری یائیر لاپید، نخست وزیر سابق را با ۱۶ کرسی در مقام سوم نشان می‌داد. این نظرسنجی همچنین نشان می‌داد ائتلاف راست – مذهبی نتانیاهو در صورت برگزاری مجدد انتخابات با ۵۵ کرسی در مقابل ائتلاف مخالفان با شکست می‌خورد.
۷ اکتبر و خداحافظی یکساله لیکود با صدر
با عملیات طوفان الاقصی در روز ۷ اکتبر ۲۰۲۳ دومین ضربه کاری به اعتبار سیاسی نتانیاهو و حزب لیکود وارد شد و این حزب از میانگین ۲۵ کرسی تا ۱۶ کرسی تنزل کرد (تا ۵۰ درصد افت نسبت به انتخابات ۲۰۲۲). در عین حال ائتلاف وحدت ملی به رهبری گانتز با یک جهش دیگر تا سقف ۴۳ کرسی در نوامبر ۲۰۲۳ ارتقا یافت. ناتوانی دستگاه‌های امنیتی و نظامی عریض و طویل اسرائیل در پیش‌بینی عملیات طوفان الاقصی و نیز خنثی سازی این حمله در ساعات اول باعث شد، اعتبار حزب لیکود و بنیامین نتانیاهو – خود را آقای امنیت اسرائیل – می‌خواند به شدت خدشه دار شود. نخستین نظرسنجی پس از ۷ اکتبر توسط روزنامه معاریو بین روزهای ۱۱-۱۲ اکتبر برگزار شد که نتایج آن را در زیر می‌بینید.
روز ۱۲ اکتبر ائتلاف وحدت ملی که متشکل از گانتز، گیدعون صعر (رهبر حزب امید جدید) و گادی آیزنکوت دیگر فرمانده سابق کل ارتش اسرائیل بود به کابینه جنگی اسرائیل پیوست تا در مدیریت جنگ کمک کند. این امر در ابتدا باعث افزایش محبوبیت گانتز شد. به طوری در نظرسنجی ۲۲- ۲۳ نوامبر ۲۰۲۳ روزنامه معاریو شاهد بالاترین سطح محبوبیت گانتز در برابر نتانیاهو هستیم. در این نظرسنجی ائتلاف گانتز ۴۳ کرسی و حزب لیکود ۱۸ کرسی از آن خود ساخته اند و مخالفان نتانیاهو (حتی بدون ۱۰ کرسی عربی) با ۶۴ کرسی در سطح ائتلافی هم پیروز هستند. در همین نظرسنجی سوال دیگری مطرح شده که از اسرائیلی‌ها می‌پرسد از بین گانتز و نتانیاهو چه کسی برای نخست وزیری مناسب‌تر است؟ ۵۲ درصد گانتز، ۲۷ درصد نتانیاهو و ۲۱ درصد گزینه نمی‌دانم را انتخاب کرده اند.
اما در عین حال حضور گانتز به عنوان یک نظامی کارکشته و وطن‌پرست ۳ اثر مثبت به نفع نتانیاهو گذاشت؛ اولاً باعث شد نتانیاهو بتواند بحرانی‌ترین روزهای حکمرانی خود را با اعتبار بالای آن مقطع گانتز سپری کند، در ثانی شرط گانتز برای عدم حضور احزاب راست افراطی در کابینه جنگی باعث شد شخصیت‌های جنجالی مانند ایتامار بن گویر و بتصلائل اصموطریچ تا ماه‌ها از اثرگذاری بر مدیریت جنگ محروم شوند. حضور این شخصیت‌ها و دیدگاه‌های شاذ آنها می‌توانست گفتمان عمومی جامعه را همچنان علیه نتانیاهو نگه دارد. از سوی دیگر نیز گرفتاری‌ها و بحران‌های ناشی از جنگ رفته رفته به پای گانتز نیز نوشته شد و محبوبیت او را در ماه‌های بعد کاهش داد.
همچنین عامل دیگری که تا حدی بر محبوبیت لیکود و نتانیاهو افزود اقدام ارتش اسرائیل برای حمله به کنسولگری جمهوری اسلامی ایران در روز اول مارس ۲۰۲۴ بود. روند مذکور با اندکی افت محبوبیت ائتلاف وحدت ملی تا ماه مارس ۲۰۲۴ ادامه یافت. نظرسنجی شبکه ۱۲ تلویزیون اسرائیل در ۱۲ مارس نشان میدهد که ائتلاف وحدت ملی با ۳۵ کرسی در صدر است و حزب لیکود با ۱۹ کرسی در جایگاه دوم قرار دارد. این نظرسنجی کرسی های مجموعه احزاب مخالف نتانیاهو را ۶۹ نشان داده و البته با کسر کرسی های ائتلاف عربی خَداش – تَعال (مخالف نقش آفرینی در هر نوع ائتلاف اسرائیلی) شمار کرسی های اپوزیسیون موثر بالغ بر ۶۴ کرسی است که برای تشکیل کابینه کافیست.
اما روزگار خوش مخالفان نتانیاهو با بروز اختلاف میان گانتز و گیدعون صعر به شمار افتاد. صعر که تا نوامبر ۲۰۲۰ عضو حزب لیکود بود و تنها اختلافش با این حزب به مشی دیکتاتورمأبانه نتانیاهو باز می‌گشت، نهایتاً یک سیاستمدار راستگرا به حساب می‌آید و قطعاً با فرد میانه‌رویی مثل گانتز اختلافات سیاسی بیشتری پیدا می‌کند تا نتانیاهو. صعر از اینکه همه اعتبار تحولات جنگ به حساب گانتز ریخته شده ناراحت بود و لذا خواستار عضویت در کابینه جنگی ۶ نفره شد تا در مدیریت جنگ نقش مجزا و مستقلی ایفا کند. مخالفت گانتز با این خواسته باعث شد صعر در ۱۳ ماه مارس ۲۰۲۴ حزب خود را از ائتلاف وحدت ملی خارج کند و این ائتلاف از نوسان بین ۳۵-۳۸ کرسی ناگهان به ۳۰ – ۳۳ کرسی در نظرسنجی‌های بعدی تنزل کرد.
تحولات ماه مه ۲۰۲۴ نیز به سود گانتز پیش نرفت. او در ۱۸ مه یک کنفرانس خبری برگزار کرد و ۸ ژوئن را به عنوان ضرب العجل کابینه برای تصمیم‌گیری در ۶ حوزه اعلام کرد. بی‌توجهی نتانیاهو به این خواسته باعث شد تا گانتز روز ۹ ژوئن ۲۰۲۴ ائتلاف وحدت ملی را از کابینه جنگی خارج سازد. این رویداد نیز در کاهش اعتبار گانتز موثر بود، زیرا در مجموع باعث شد بخشی از جامعه انگیزه او را سیاسی و منفعت‌طلبانه تحلیل کند نه وطن‌پرستانه. بدین ترتیب شاهد آن هستیم که این ائتلاف از حدود ۳۰ کرسی در زمان اعلام ضرب العجل، به ۲۵ کرسی پس از خروج از کابینه تنزل کند.
خبر بد دیگر برای گانتز ائتلاف دو حزب چپ‌گرای کارگر و مرتص با رهبری یائیر گولان در روز ۱۲ ژوئن بود. عدم وجود اجماع میان احزاب کوچک اپوزیسیون نیز به افزایش محبوبیت گانتز کمک جدی می کرد. با شکل گیری ائتلاف موسوم به دموکرات‌ها، برخی از هواداران سنتی جناح چپ در نظرسنجی‌ها شروع به حمایت از این ائتلاف کردند و لذا افول ائتلاف وحدت ملی به سوی ۲۰ کرسی ادامه یافت. با این حال تا اواخر ماه ژوئن هنوز ائتلاف وحدت ملی، در نظرسنجی‌ها در جایگاه نخست قرار داشت.
سراب ائتلاف راست میانه منهای نتانیاهو و طلوع نفتالی بنت
در این زمان کم کم مشخص شده بود که بخشی از اقشار هوادار سیاست‌های راست‌گرایانه در جامعه اسرائیل، چندان تمایلی به حرکت به سوی یک ائتلاف میانه‌رو ندارند ولی در عین حال رأی دادن به یک حزب یا ائتلاف راستگرای متفاوت از نتانیاهو را نیز ترجیح می‌دهند.
این امر در همان نظرسنجی شبکه ۱۳ در ۲۵ ژوئن نیز بازتاب یافت و مشخص شد ائتلافی با حضور نفتالی بنت، گیدعون صعر و آویگدور لیبرمن، رهبر حزب اسرائیل خانه ما موفق به کسب ۲۸ کرسی خواهد شد و در جایگاه نخست قرار خواهد گرفت. همچنین اگر بنت به کوران رقابت‌ها بازگردد، محبوبیت بسیار بالایی در برابر نتانیاهو خواهد داشت.
این ائتلاف فرضی بعدها دچار تغییرات زیادی شد؛ از جمله یوصی کوهن، رئیس پیشین موساد نیز به فهرست اعضای احتمالی آن افزوده شد ولی مدتی بعد کوهن اعلام کرد وارد سیاست نخواهد شد. همچنین از روز ۳۰ سپتامبر گیدعون صعر به ائتلاف نتانیاهو پیوست و لذا نام صعر نیز از سیاهه مخالفان نتانیاهو خارج شد.
اما نفتالی بنت همچنان به عنوان اصلی‌ترین رقیب نتانیاهو به دلیل برخورداری از سابقه دست راستی با افول گانتز شانس بالایی در نظرسنجی‌ها پیدا کرده است. به نظر می‌رسد بنت در حال تشکیل حزبی جدید است که این بار بخشی از جامعه اطلاعاتی و فعالان حوزه سایبری و فناوری‌های پیشرفته اسرائیل در آن عضویت دارند. در بیشتر نظرسنجی‌هایی که از صهیونیست‌ها پرسیده می‌شود اگر بنت به رقابت‌های سیاسی بازگردد به کدام حزب رأی می‌دهید، حزب فرضی بنت با پیشی گرفتن از ائتلاف وحدت ملی و لیکود در صدر قرار می گیرد. این وضعیت در ۶ ماه گذشته پایدار باقی مانده است.
فعال شدن جبهه لبنان و احیای نسبی نتانیاهو
از ماه اوت ۲۰۲۴ رژیم صهیونیستی رفته رفته نقطه ثقل جنگ را به جبهه شمالی انتقال داد؛ این امر را در انتقال چندین لشکر از جبهه غزه به شمال می‌بینیم. این روند و به موازات آن افول ائتلاف میانه وحدت ملی، باعث شد حزب لیکود مجدداً به صدر احزاب در بیشتر نظرسنجی‌ها بازگردد. اما پنج اقدام عمده، یعنی عملیات پیجرها، انفجار تجهیزات الکترونیکی، ترور سران گردان رضوان حزب الله، ترور سیدحسن نصرالله و نهایتاً شروع عملیات زمینی ارتش اسرائیل در جنوب لبنان باعث شد بازگشت حزب لیکود به صدر جدول از نیمه دوم سپتامبر تثبیت شود.
در این برهه حزب لیکود در نظرسنجی‌ها بین ۲۱ تا ۲۵ کرسی نوسان کرده و ائتلاف وحدت ملی نیز بین ۱۷ تا ۲۱ کرسی را از آن خود ساخته است.
با بازگشت حزب امید جدید به ائتلاف حاکم، نتانیاهو هم تا حدی از زیر فشار جناح راست افراطی خارج شد و هم زمینه برای برکناری گالانت – به دلیل شکاف شدید با نخست وزیر – فراهم‌تر شد. در ۱۳ نظرسنجی مهم که از اول سپتامبر تا ۸ نوامبر ۲۰۲۴ برگزار شده، حزب لیکود در همگی صدرنشین است. اما از این تعداد تنها در ۳ نظرسنجی شبکه ۱۴ – که سوگیری شدید و واضحی به حزب لیکود و شخص نتانیاهو دارد – در سطح ائتلافی پیروز شده است. یعنی همه نظرسنجی‌های شبکه‌های ۱۲، ۱۳، ۲۴ و نیز روزنامه معاریو (۱۰ نظرسنجی) نشان میدهد جناح مخالف نتانیاهو در صورت برگزاری انتخابات زودهنگام بین ۶۱ تا ۶۶ کرسی را ازا آن خود می‌سازند و در اکثر موارد بدون نیاز به احزاب عربی موفق به پیروزی در سطح ائتلافی می‌شوند.
البته برکناری یوآو گالانت در شب ۵ نوامبر هنوز اثر جدی بر نظرسنجی‌ها نگذاشته ولی انتظار می‌رود تا حدی باعث کاهش محبوبیت حزب لیکود شود. نوع ارتباط احزاب مخالف به ویژه ائتلاف وحدت ملی و شخص بنی گانتز با گالانت، می‌تواند باعث شود خروج گالانت اثری جدی‌تر بر محبوبیت حزب لیکود بگذارد. نظرسنجی جدید شبکه ۱۲ نشان میدهد ۵۵ درصد مخاطبان با اخراج گالانت مخالف هستند و ۳۶ درصد نیز از این تصمیم حمایت می‌کنند. همچنین این نظرسنجی نشان میدهد در حال حاضر اخراج گالانت باعث کاهش یک کرسی از اندوخته حزب لیکود شده است.
موضوع دیگر افزایش بُرد و جدیت حزب الله در جنگ پس از ضربات اولیه است؛ حزب الله با هدف قرار دادن شهرهای اسرائیلی سعی کرده به سوی یک موازنه با اسرائیل حرکت کند. این امر باعث شده روند افزایش محبوبیت لیکود فعلاً متوقف شود و البته انتظار می‌رود طولانی و فرسایشیتر شدن جنگ در جبهه شمالی نیز این وضعیت را تشدید کند.
آخرین نظرسنجی روزنامه معاریو که ۸ نوامبر ۲۰۲۴ برگزار شده نشان میدهد حزب لیکود با ۲۴ کرسی در صدر قرار می‌گیرد و ائتلاف وحدت ملی تنها ۱۹ کرسی را از آن خود می‌سازد.
طبق این نظرسنجی احزاب مخالف در مجموع ۷۱ کرسی به دست می آورند که از این بین ۵ کرسی به ائتلاف عربی خَداش – تَعال تعلق دارد. بنابراین شمار کرسی های موثر اپوزیسیون به ۶۶ کرسی تنزل می‌کند. در این شرایط حتی اگر مخالفان صهیونیستِ نتانیاهو بخواهند از ظرفیت حزب عربی رَعم به رهبری منصور عباس نیز استفاده نکنند، از ۶۱ کرسی برای تشکیل کابینه برخوردار خواهند بود.
اما سناریوی دوم این نظرسنجی نشان میدهد حتی پس از ضرباتی که ارتش اسرائیل به حزب الله وارد کرده، اگر نفتالی بنت به رقابت‌های سیاسی اضافه شود با ۲۳ کرسی در صدر جدول قرار می‌گیرد و حزب لیکود ۱۹ کرسی را از آن خود می‌سازد. در این سناریو ائتلاف وحدت ملی به رهبری گانتز تنها ۱۱ کرسی به دست می‌آورد و با دیگر حزب میانه یعنی یِش عَتید به رهبری یائیر لاپید برابر می‌شود. در این سناریو شمار کرسی‌های مخالفان نتانیاهو (با احتساب بنت در میان مخالفان) بدون احزاب عربی به ۶۷ کرسی بالغ می‌شود. جناح حاکم نیز تنها ۴۳ کرسی به دست می‌آورد.
