به گزارش سرویس ترجمه خبرگزاری ایمنا، در جهانی که چالش‌های اقلیمی، فشارهای جمعیتی و تحول دیجیتال به‌طور هم‌زمان شهرها را درگیر کرده‌اند، آینده‌نگری در شهرسازی دیگر یک ضرورتی حیات است. آینده‌نگری در شهرسازی، بسته به موقعیت جغرافیایی، فرهنگی و اقتصادی هر منطقه، چهره‌ای متفاوت به خود می‌گیرد. این تفاوت خود را در نحوه پاسخ‌گویی شهرها به نیازهای زیست‌محیطی، اجتماعی و فناوری نشان می‌دهد؛ بعضی شهرها بر تاب‌آوری اقلیمی تمرکز دارند، بعضی بر عدالت فضایی و آموزش و بعضی دیگر تسهیل اقتصاد دیجیتال و حکمرانی منعطف را در دستور کار خود قرار می‌دهند. هر شهر با توجه به اقلیم، منابع و مأموریت خود، مسیر متفاوتی را برای ساختن آینده انتخاب می‌کند، اما آن‌چه میان آن‌ها مشترک است، تعهد به پایداری، هوشمندی و انسان‌محوری در طراحی شهری است.
مصدر؛ شهر کربن‌خنثی در دل بیابان
شهر مصدر در ابوظبی امارات متحده عربی، یکی از جاه‌طلبانه‌ترین پروژه‌های شهری آینده‌نگر در جهان است. این شهر با هدف تبدیل‌شدن به نخستین شهر کربن‌خنثی جهان طراحی شده و از ابتدا بر پایه زیرساخت‌های پایدار و هوشمند بنا شده است. پروژه مصدر در سال ۲۰۰۶ توسط شرکت «مصدر» آغاز شد و تاکنون بیش از ۲۲ میلیارد درهم امارات (حدود ۶ میلیارد دلار) در آن سرمایه‌گذاری شده است. این سرمایه‌گذاری شامل توسعه زیرساخت‌های انرژی تجدیدپذیر، حمل‌ونقل پاک، معماری پایدار و فناوری‌های داده‌محور است.
ساختمان‌های مصدر با استفاده از مصالح کم‌کربن همچون بتن بازیافتی، آجرهای فشرده‌شده با انرژی کم و آلومینیوم بازیافتی و طراحی‌های سنتی بومی ساخته شده‌اند که نه‌تنها ردپای کربن را کاهش می‌دهند، بلکه در برابر گرمای شدید منطقه نیز مقاوم هستند. در بعضی پروژه‌ها، از پانل‌های پیش‌ساخته عایق‌دار استفاده شده است که سرعت ساخت را افزایش و اتلاف انرژی را کاهش داده‌اند.
طراحی بومی الهام‌گرفته از معماری سنتی اماراتی همچون استفاده از بادگیرها، حیاط‌های مرکزی و سایه‌بان‌های گسترده در ساختمان‌ها به‌کار گرفته شده است تا تهویه طبیعی تقویت شود. بادگیرها که در معماری سنتی این منطقه برای هدایت جریان هوا به داخل ساختمان استفاده می‌شدند، در مصدر به‌صورت مدرن بازطراحی شده‌اند و با حسگرهای دما و رطوبت کنترل می‌شوند تا به‌صورت خودکار باز و بسته شوند.
طراحی شهری مصدر بر اساس مدل‌سازی جریان باد و تحلیل تابش خورشیدی انجام شده است. خیابان‌ها به‌صورت شطرنجی و زاویه‌دار نسبت به جهت غالب بادهای خنک شمال‌غربی چیده شده‌اند تا جریان هوا در میان ساختمان‌ها تقویت شود. ارتفاع ساختمان‌ها نیز به‌گونه‌ای تنظیم شده است که مانع حرکت باد نشوند و در عین حال سایه‌اندازی مناسبی برای پیاده‌روها ایجاد کنند. پوشش نمای ساختمان‌ها از مصالحی با ضریب بازتاب بالا ساخته شده است تا جذب گرمای خورشید به حداقل برسد و دمای داخل ساختمان کاهش پیدا کند. به این ترتیب نیاز به سیستم‌های تهویه و سرمایش مکانیکی به حداقل رسیده است.
بر اساس مطالعات انجام‌شده، این چیدمان شهری دمای سطح خیابان‌ها را تا ۱۰ درجه سانتی‌گراد نسبت به شهرهای مجاور کاهش داده است. این کاهش دما نه‌تنها آسایش حرارتی شهروندان را افزایش می‌دهد، بلکه نیاز به تهویه مکانیکی را نیز به‌شدت کاهش می‌دهد. مصرف انرژی در ساختمان‌های اداری و مسکونی تا ۴۰ درصد کمتر از میانگین منطقه‌ای گزارش شده است. در کنار آن، سیستم‌های انرژی خورشیدی با ظرفیت تولید بیش از ۱۰ مگاوات، توربین‌های بادی و سامانه‌های بازیافت آب، نیازهای زیست‌محیطی شهر را تأمین می‌کنند. شبکه برق شهر به‌صورت هوشمند مدیریت می‌شود و داده‌های مصرف انرژی به‌صورت لحظه‌ای پایش می‌شوند.
افزون بر این، پوشش گیاهی مقاوم به خشکی در مسیرهای پیاده‌روی و اطراف ساختمان‌ها کاشته شده است که با تبخیر و تعرق کنترل‌شده، به خنک‌سازی محیط کمک می‌کند. این گیاهان با سیستم آبیاری قطره‌ای هوشمند تغذیه می‌شوند که بر اساس داده‌های رطوبت خاک و دمای هوا تنظیم می‌شود. ترکیب راهکارهای استفاده از مصالح کم‌کربن، طراحی بومی و چیدمان اقلیمی، مصدر را به یکی از موفق‌ترین نمونه‌های معماری پایدار در اقلیم بیابانی تبدیل کرده است.
در هسته مرکزی شهر، خودروهای بنزینی اجازه ورود ندارند و جابه‌جایی شهروندان از طریق خودروهای خودران برقی، اتوبوس‌های خورشیدی، دوچرخه‌سواری و پیاده‌روی انجام می‌شود. اگرچه در حاشیه‌های شهر و مسیرهای اتصال به بزرگراه‌ها به‌ویژه برای خدمات پشتیبانی، حمل‌ونقل سنگین هنوز خودروهای غیر برقی دیده می‌شوند، اما زیرساخت‌های شهر به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که استفاده از خودروهای برقی را تسهیل و تشویق کنند؛ ایستگاه‌های شارژ خورشیدی در نقاط کلیدی نصب شده و مسیرهای ویژه برای خودروهای برقی در نظر گرفته شده است و پارکینگ‌ها مجهز به سیستم‌های شارژ هستند.
خودروهای خودران برقی در مسیرهای مشخص حرکت می‌کنند و سیستم حمل‌ونقل عمومی بدون راننده با الگوریتم‌های مسیریابی بدون درنگ، جابه‌جایی شهروندان را تسهیل می‌کند. مسیرهای پیاده‌روی و دوچرخه‌سواری سایه‌دار طراحی شده‌اند تا استفاده از وسایل نقلیه شخصی به حداقل برسد. این طراحی شهری منجر به کاهش ۹۰ درصدی انتشار گازهای گلخانه‌ای ناشی از حمل‌ونقل شده است.
مدیریت داده در مصدر نقش کلیدی دارد. این شهر از شبکه‌ای گسترده از حسگرهای محیطی، دوربین‌های هوشمند و سامانه‌های موقعیت‌یاب استفاده می‌کند که داده‌های لحظه‌ای از ترافیک، مصرف انرژی، کیفیت هوا و حرکت شهروندان را جمع‌آوری می‌کنند. این داده‌ها وارد یک پورتال مرکزی می‌شوند که با استفاده از الگوریتم‌های یادگیری ماشین، الگوهای رفتاری را تحلیل و تصمیمات اجرایی را بهینه‌سازی می‌کند. برای مثال، در ساعات اوج ترافیک، سیستم به‌طور خودکار چراغ‌های راهنمایی را تنظیم می‌کند تا جریان خودروها روان‌تر شود. افزون بر این، سامانه هشدار لحظه‌ای برای شرایط اضطراری همچون آلودگی شدید یا حوادث شهری فعال است که از طریق اپلیکیشن‌های موبایلی، تابلوهای دیجیتال و پیامک به شهروندان اطلاع‌رسانی می‌شود. در سال ۲۰۲۳، شاخص رضایت شهروندان از خدمات شهری در مصدر به ۸۷ درصد رسید و میزان بهره‌وری منابع تا ۳۵ درصد بالاتر از میانگین شهری امارات گزارش شد، همچنین مصدر میزبان بیش از ۱۰۰ شرکت فناوری در حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر و شهرسازی هوشمند است که نقش مهمی در اقتصاد نوآورانه منطقه ایفا می‌کنند.
شهر سبز محمد ششم؛ الگویی نوین از توسعه پایدار در شمال آفریقا
«شهر سبز محمد ششم» در بن‌گریر مراکش، یکی از پروژه‌های پیشرو در منطقه شمال آفریقا است که با رویکردی آینده‌نگر و پایدار طراحی شده است. این شهر بخشی از برنامه ملی «مراکش سبز» و چشم‌انداز توسعه پایدار کشور است که با حمایت دولت مراکش و مشارکت دانشگاه محمد ششم پلی‌تکنیک (UM۶P) شکل گرفته است. هدف اصلی این پروژه، تلفیق زیرساخت‌های دیجیتال، طراحی زیست‌محور و فراگیری اجتماعی در قالب یک شهر نمونه برای قرن بیست‌ویکم است.
یکی از ویژگی‌های برجسته این شهر، تمرکز بر آموزش و نوآوری است. دانشگاه «پلی‌تکنیک محمد ششم» در مرکز این شهر قرار دارد و به‌عنوان مرکز تحقیقاتی و آموزشی در حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر، کشاورزی هوشمند، فناوری‌های زیستی و توسعه پایدار فعالیت می‌کند. این دانشگاه با بیش از سه هزار دانشجو و صدها پروژه تحقیقاتی فعال، به‌عنوان موتور فکری شهر عمل می‌کند. طراحی دانشگاه به‌گونه‌ای انجام شده است که با محدودیت ارتفاع، نسبت سطح به زیربنا و استفاده از مصالح بومی، بهره‌وری فضایی و کیفیت زیست‌محیطی حفظ شود، همچنین پردیس دانشگاهی به سامانه‌های هوشمند مدیریت انرژی، بازیافت آب و پایش کیفیت هوا مجهز است.
زیرساخت‌های دیجیتال در این شهر به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که امکان مدیریت هوشمند منابع، حمل‌ونقل و خدمات شهری را فراهم کنند. شبکه فیبر نوری، حسگرهای محیطی و پلتفرم‌های داده‌محور، داده‌هایی از مصرف انرژی، ترافیک و وضعیت خدمات عمومی را جمع‌آوری و تحلیل می‌کنند. این داده‌ها وارد سامانه مرکزی شهر می‌شوند که با استفاده از الگوریتم‌های یادگیری ماشین، تصمیمات اجرایی را بهینه‌سازی می‌کند. مصرف انرژی در ساختمان‌های عمومی تا ۳۰ درصد کمتر از ساختمان‌های بیرون این شهر است و سیستم‌های تهویه طبیعی موجب کاهش دمای داخلی تا ۵ درجه در تابستان شده‌اند.
سیستم‌های خورشیدی نصب‌شده در مدارس و مراکز درمانی، بخشی از انرژی مورد نیاز شهر را تأمین می‌کنند. سقف ساختمان‌ها با پنل‌های فتوولتائیک از نوع مونوکریستال با بازده بالا پوشانده شده‌اند که به‌طور مستقیم برق مورد نیاز برای روشنایی، تهویه، تجهیزات آموزشی و رایانه‌ها را تأمین می‌کنند. این پنل‌ها به اینورترهای هوشمند متصل هستند که جریان برق را به‌صورت بدون درنگ به شبکه داخلی ساختمان تزریق می‌کنند و در صورت مازاد، آن را در باتری‌های ذخیره‌سازی یا شبکه شهری ذخیره می‌کنند.
افزون بر این، در مراکز درمانی از کلکتورهای خورشیدی تخت برای گرم‌کردن آب استفاده می‌شود. این سیستم‌ها با مخازن عایق‌دار ترکیب شده‌اند تا آب گرم در طول شب در دسترس باشد و نیاز بخش‌های درمانی، بهداشتی و آشپزخانه‌ها را بدون وابستگی به سوخت‌های فسیلی تأمین کنند. تمام سیستم‌ها به پلتفرم مرکزی مدیریت انرژی شهر متصل هستند که با استفاده از داده‌های محیطی و الگوریتم‌های یادگیری ماشین، میزان تولید و مصرف انرژی را تحلیل می‌کند و به‌صورت هوشمند، اولویت مصرف را بین ساختمان‌ها بازتوزیع می‌کند.
در طراحی شهر سبز محمد ششم از اصول معماری اقلیمی بهره گرفته شده است. استفاده از مصالح بومی همچون خاک فشرده، سنگ محلی و چوب مقاوم، در کنار طراحی سایه‌دار و تهویه طبیعی، شهر را با اقلیم گرم و خشک منطقه سازگار کرده است. فضاهای سبز گسترده، باغ‌های عمومی و مسیرهای پیاده‌روی سایه‌دار، نه‌تنها زیبایی بصری، بلکه کارآمدی زیست‌محیطی را نیز افزایش داده‌اند. این طراحی‌ها منجر به کاهش اثر جزیره گرمایی شهری و افزایش کیفیت زندگی شده‌اند.
این شهر همچنین به‌عنوان الگویی برای توسعه فراگیر شناخته می‌شود. پروژه‌های مسکن مقرون‌به‌صرفه برای گروه‌های کم‌درآمد، فضاهای عمومی باز برای تعامل اجتماعی و برنامه‌های مشارکت شهروندی همچون «شهروندان طراح» اجرا شده‌اند که نرخ رضایت شهروندان از خدمات شهری را در سال ۲۰۲۴ به ۷۸ درصد رسانده‌اند. شاخص عدالت فضایی در مقایسه با شهرهای مشابه منطقه، ۲۲ درصد بالاتر گزارش شده است و بیش از ۴۰ درصد ساکنان شهر در برنامه‌های آموزشی و مهارتی مرتبط با توسعه پایدار مشارکت داشته‌اند.
گیفت سیتی؛ آینده‌نگری در خدمت اقتصاد دیجیتال هند
شهر بین‌المللی مالی و فناوری گجرات در ایالت گجرات هند که به‌اختصار «گیفت سیتی» نامیده می‌شود، نمونه‌ای از پروژه‌های سبز و آینده‌نگر است که با هدف تبدیل‌شدن به قطب مالی و فناوری بین‌المللی طراحی شده است. این شهر بخشی از چشم‌انداز ملی هند برای توسعه مناطق ویژه اقتصادی و ارتقای جایگاه کشور در اقتصاد دیجیتال جهانی است. ساخت گیفت سیتی از سال ۲۰۱۱ آغاز شده و تاکنون بیش از ۱۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری مستقیم داخلی و خارجی در آن صورت گرفته است.
یکی از ویژگی‌های برجسته گیفت سیتی، استفاده از سیستم‌های خنک‌کننده پیشرفته و مدیریت هوشمند پسماند است. سیستم سرمایش منطقه‌ای با ظرفیت ۱۰ هزار تن تبرید، به‌صورت مرکزی و با بهره‌وری بالا، ساختمان‌های اداری و تجاری را خنک می‌کند. این سیستم موجب کاهش ۳۰ درصدی مصرف انرژی نسبت به روش‌های سنتی شده است، همچنین سامانه‌های مدیریت پسماند با تفکیک خودکار، بازیافت مکانیزه و تبدیل پسماند آلی به کود، میزان دفن زباله را تا ۸۰ درصد کاهش داده‌اند.
مدیریت دیجیتال منطقه یکی دیگر از نوآوری‌های این شهر است؛ خدمات شهری از صدور مجوزها تا مدیریت ترافیک، به‌صورت یکپارچه و دیجیتال از طریق پلتفرم «GIFT IFSC» انجام می‌شود. این پلتفرم با استفاده از فناوری بلاک‌چین، هوش مصنوعی و احراز هویت دیجیتال، فرایندهای اداری را تسهیل کرده و شفافیت را افزایش داده است. میانگین زمان صدور مجوزهای تجاری در سال ۲۰۲۴ به کمتر از ۴۸ ساعت کاهش پیدا کرده و نرخ رضایت سرمایه‌گذاران از خدمات اداری به ۹۱ درصد رسیده است.
گیفت سیتی به‌عنوان نمونه‌ای از حکمرانی آینده‌نگر شناخته می‌شود. ساختارهای قانونی و مالی این شهر تحت نظارت «مرجع خدمات مالی بین‌المللی هند» طراحی شده‌اند که با تغییرات سریع فناوری و اقتصاد جهانی سازگارند. این سازمان امکان فعالیت بانک‌ها، شرکت‌های بیمه، صرافی‌های دیجیتال و مؤسسات مالی بین‌المللی را در چهارچوبی منعطف و رقابتی فراهم کرده است. در سال ۲۰۲۴، بیش از ۴۰۰ شرکت مالی و فناوری در این شهر مستقر شده‌اند و ظرفیت اشتغال‌زایی آن تا سال ۲۰۳۰ بیش از یک میلیون نفر برآورد شده است.
گیفت سیتی از شبکه حمل‌ونقل چندوجهی بهره می‌برد که شامل مسیرهای پیاده‌روی هوشمند، زیرساخت‌های حمل‌ونقل برقی، ایستگاه‌های شارژ خودروهای برقی و اتصال مستقیم به فرودگاه بین‌المللی احمدآباد است، همچنین پروژه متروی سریع‌السیر بین گیفت سیتی و احمدآباد در حال اجراست که زمان سفر را به کمتر از ۲۰ دقیقه کاهش خواهد داد. این شهر الگویی برای سایر کشورهای در حال توسعه است که به‌دنبال ایجاد مناطق ویژه با رویکردی بلندمدت و انسانی و بر پایه فناوری هستند.
