به گزارش ایسنا، مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی در چارچوب سلسله پژوهشهای خود برای ارائه تصویری از وضعیت عملکرد دستگاههای رسانهای، گزارشی را به خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) اختصاص داده است. این پژوهش با هدف کمک به سیاستگذاری مبتنی بر شواهد در حوزه حکمرانی رسانهای انجام شده است.
پژوهشگران این مرکز با طراحی یک «شاخص ترکیبی مرجعیت رسانهای» متشکل از هشت شاخص اصلی و ۶۳ سنجه جزئی، به ارزیابی ایسنا پرداختهاند. دادههای این گزارش از طریق توزیع پرسشنامه برخط میان ۴۴ خبره و پژوهشگر حوزه رسانه و ارتباطات در دیماه ۱۴۰۲ گردآوری و با آزمون آماری T تجزیه و تحلیل شده است.
در این گزارش تأکید شده که ایسنا به عنوان نخستین خبرگزاری تأسیسشده پس از انقلاب اسلامی، نخستین خبرگزاری وابسته به یک مؤسسه عمومی غیردولتی (جهاد دانشگاهی) و نخستین خبرگزاری دانشجویی کشور، نمونهای مهم و اثرگذار در سپهر رسانهای ایران است. موفقیت اولیه ایسنا در شکستن انحصار خبری و ایجاد تکثر نسبی در اواخر دهه ۷۰ و دهه ۸۰، از این رسانه یک پدیده تحولآفرین ساخته بود.
کارنامه ایسنا و نقاط قوت در سایه ضعفهای ساختاری
بر اساس یافتههای این پژوهش، میانگین نمره شاخص ترکیبی مرجعیت رسانهای در ایسنا ۴.۴۲ از ۷ (در محدوده متوسط به بالا) محاسبه شده است. اما این میانگین کلی، وضعیت نامتوازن و نگرانکنندهای را در زیرشاخصهای کلیدی پنهان کرده است.
نقاط قوت ایسنا
جامعیت رسانه: ایسنا در مؤلفههای «دسترسیپذیری» و «پوشش» عادلانه حداکثری و سریع، نمره بالایی کسب کرده است. این خبرگزاری با بهرهگیری از وبسایت، شبکههای اجتماعی و اپلیکیشن، «دسترسی مخاطب در هر زمان و هر مکان» و «دسترسی عادلانه و مقرونبهصرفه» را به خوبی فراهم کرده است.
اعتماد و اعتبار رسانه: شاخصهایی مانند دقت، انصاف، باورپذیری، بیطرفی و رعایت حریم خصوصی در وضعیت مطلوب ارزیابی شدهاند.
توجه به مؤلفههای شناختی و روانشناختی کاربران: ایسنا در شناخت ذائقه مخاطب و استفاده از زبان و قالبهای مناسب برای جذب و تأثیرگذاری موفق عمل کرده است.
هشدارهای پژوهش برای ایسنا
این پژوهش هشدار میدهد که ایسنا در چهار شاخص در وضعیت هشدار قرار دارد.
تنوع و تکثر در رسانه: این شاخص که مهمترین و کلیدیترین شاخص سنجش کارآمدی و مرجعیت رسانههای خدمت عمومی است، اگرچه ایسنا در ابتدا با دادن تریبون به صداهای مختلف دانشجویی و غیررسمی تحولآفرین بود، اما گزارش میگوید در حال حاضر در اختصاص تریبون به اقشار مختلف جامعه بدون وابستگی جناحی و حزبی و پرهیز از توجه صرف به اخبار رسمی مقامات، دچار ضعف شده است.
تعالی سازمانی: عملیاتی نشدن سند چشمانداز مصوب ۱۳۹۳ (که قرار بود ایسنا را تا ۱۴۰۴ به یکی از سه خبرگزاری برتر آسیا و اقیانوسیه برساند)، عدم استفاده از زیرساختهای بهروز و نبود شاخصهای مرجعیت در ارائه خبر، از کاستیهای این حوزه است.
نوآوری و تمایز: استفاده از عناصر چندرسانهای نقطه قوت است، با وجود ادبیات صریح و نقادانه و در عین حال منصفانه این خبرگزاری برای مطالبه از دستگاههای اجرایی کشور و به بیان دیگر فعالیتهای حرفهای توام با رعایت اخلاق و ارزشها از شیوههای نوآورانه و مقاطع ممیزه این رسانه در ابتدای تاسیس خود به شمار میرفت اما در ادامه بنابر ملاحظاتی همچون اختلاف نظر با دولتها این رویکرد به دست فراموشی سپرده شد. در «تولید محتوا به شیوه خلاقانه»، «داشتن شاخصهای نفر اول بودن» و «استفاده از شیوههای نو» وضعیت متوسطی دارد.
شفافیت رسانه: ضعف در انتشار مداوم گزارش عملکرد مالی، عدم وجود معیارهای شفاف برای انتصاب مدیران و ارزیابی محتوا، این شاخص را در مرحله هشدار قرار داده است.
شاخص در وضعیت نامطلوب و زنگ خطر اصلی
تنها شاخصی که ایسنا در آن وضعیت نامطلوب دارد، استقلال و عدم وابستگی رسانه است. این شاخص کلیدی خود شامل سه زیرشاخص است: استقلال مالی: وضعیت نامطلوب (با نمره منفی در آزمون T). استقلال اداری: وضعیت متوسط. استقلال تحریریه: وضعیت متوسط. دخالت دولتها در دورانهای مختلف در امور حرفهای این رسانه و تلاش بر اعمال نظر در تصمیمات تخصصی آن از عواملی بوده که چالشهای متعددی در مسیر حرفهای و تخصصی این خبرگزاری ایجاد کرده و استقلال اداری و استقلال تحریریه آن را با مخاطره روبرو ساخته است.
پژوهش تأکید میکند که از میان ۶۳ سنجه ریز ارزیابی شده، تنها یک سنجه در وضعیت کاملاً نامطلوب قرار دارد و آن میزان انتشار مداوم گزارش عملکرد مالی سازمان است. این موضوع گواهی است بر پیوند عمیق مشکل شفافیت با بحران استقلال مالی.
تحلیل این پژوهش نشان میدهد که دو مشکل زیرساختی، مانند دو ستون سست، پایههای استقلال و مرجعیت ایسنا را سست کردهاند. بحران اول: بودجه نامستقل و غیرشفاف و دوم ریشه وابستگی مالی.
این پژوهش هشدار میدهد که فقدان ردیف بودجه مستقل برای این رسانه، شاخص استقلال مالی آن را با چالش مواجه کرده و تبعاً بر استقلال تحریریه آن نیز تأثیرات نامطلوب خواهد داشت.
این پژوهش تأکید میکند که یک رسانه خدمت عمومی که مدعی پیگیری منافع ملی و خبر مشترک جامعه است، نمیتواند با چنین سازوکار بودجهریزی غیرمستقیم و غیرشفافی، استقلال عمل خود را حفظ کند. از این رو پیشنهاد میشود در جهت رفع این چالش منابع تأمین مالی این خبرگزاری به عنوان یک رسانه خدمت عمومی از محل بودجه عمومی کشور در جداول بودجه سالیانه از یک ردیف مشخص و مستقل برخوردار شود تا بتواند به صورت بیواسطه از خزانه کل کشور بودجه سازمان مطبوعات خود را دریافت کند.
بازی صندلیهای مدیریتی و تغییر ۱۲ مدیر در ۲۴ سال
این بخش از گزارش، یکی از تکاندهندهترین دادههای پژوهش را ارائه میدهد. بر اساس آن خبرگزاری ایسنا در طول ۲۴ سال فعالیت خود (از ۱۳۷۸ تا ۱۴۰۲)، ۱۲ مدیرعامل را تجربه کرده است.
تحلیل این آمار نشان میدهد که با کنار گذاشتن دورههای مدیریتی اول و دهم که به لحاظ طول دوران مدیریت، استثناء هستند، میانگین مدت زمان مدیریتی در این رسانه، حدود یک سال بوده است.
گزارش تصریح میکند تغییر و تحولات پیدرپی در این سطح، برای اعتبار یک رسانه چندان مطلوب نبوده و میتواند تضعیف رسانه را بهدنبال داشته باشد.
راه برونرفت و پیشنهادهای عاجل مرکز پژوهشهای مجلس
پژوهش حاضر فقط به شناسایی مشکل بسنده نکرده و برای خروج از این بنبست، پنج راهکار کلیدی و عملی ارائه داده که دو مورد نخست به بحرانهای بودجه و مدیریت میپردازد.
اختصاص ردیف بودجه مستقل در قوانین بودجه سالیانه: پیشنهاد میشود منابع تأمین مالی این خبرگزاری به عنوان یک رسانه خدمت عمومی از محل بودجه عمومی کشور، در جدول بودجه سالیانه از یک ردیف مشخص و مستقل برخوردار شود. این کار شفافیت بودجهای را افزایش داده و وابستگی مالی به جهاد دانشگاهی را کاهش میدهد.
بازنگری و اصلاح اساسنامه و خطمشی: برای کاهش وابستگی سیاسی و مدیریتی، پیشنهادهای مشخصی ارائه شده است تغییر ترکیب هیاتمدیره: پیشنهاد شده به جای ترکیب فعلی (رئیس و معاون فرهنگی جهاد دانشگاهی، مدیرعامل و دو عضو پیشنهادی رئیس جهاد)، دو نفر از اعضای هیات علمی دانشگاههای معتبر در رشته رسانه و یک نفر از اعضای با سابقه هیئت تحریریه ایسنا به هیاتمدیره اضافه شوند.
ضوابط سختگیرانه برای انتخاب مدیرعامل: پیشنهاد شده مدیرعامل از مدیران داخلی با حداقل ۱۰ سال سابقه یا متخصصان مجرب بیرونی با ۱۰ سال تجربه و مرتبط تحصیلی انتخاب شود و تصدی سمت مدیریتی توسط مدیرعامل تا دو سال پس از خاتمه مدت مدیریت، استعفا یا عزل ممنوع باشد.
احیای انجمن دانشجویان خبرنگار: پیشنهاد شده در اساسنامه تصریح شود که جذب و تأمین خبرنگاران و اعضای هیات تحریریه صرفاً از طریق انجمن دانشجویان خبرنگار صورت خواهد پذیرفت تا استقلال حرفهای هیئت تحریریه تضمین شود.الگویی که در بازههایی زمانی کنار گذاشته شده.
طراحی سازوکارهای نظارتی برای اجرایی شدن سند چشمانداز.
بازنگری خطمشی خبری مبتنی بر شاخصهای مرجعیت.
طراحی سازوکار نظاممند بازخوردگیری از مخاطبان و نخبگان.
پژوهش مرکز پژوهشهای مجلس درباره خبرگزاری ایسنا، تصویری از یک رسانه خدمت عمومی با پتانسیل تاریخی بالا، اما درگیر محدودیتهای ساختاری شدید ترسیم میکند.
موفقیتهای گذشته ایسنا در جذب مخاطب و ایجاد اعتماد، عمدتاً مرهون نیروی جوان، خلاق و ایدههای نوآورانه اولیه آن بود. اما به نظر میرسد این رسانه در دام «وابستگی دوگانه» افتاده است: وابستگی مالی از طریق بودجه غیرشفاف و غیرمستقیم جهاد دانشگاهی و وابستگی مدیریتی ناشی از تغییرات مکرر و سیاسی مدیران عامل.
این دو عامل، مانند دو حلقه یک زنجیر، استقلال حرفهای، ثبات راهبردی و توانایی برنامهریزی بلندمدت این خبرگزاری را محدود کردهاند. نشانه عینی این وابستگی، همان ممانعت از انتشار خود این گزارش در دوره مدیریت پیشین بود.
انتهای پیام
