پدر علم هواشناسی ایران پاسخ داد: چرا بارندگی نداریم؟

خشکسالی‌ها در کشور وارد ششمین سال پیاپی شده است. در حالی که از ابتدای پاییز به سال آبی جدید پا گذاشته‌ایم، تازه‌ترین آمارهای شرکت مدیریت منابع آب ایران بیانگر آن است که میزان بارش‌های کل کشور نسبت به دوره بلندمدت ۸۱ درصد کاهش یافته است. 

به گزارش ایرنا، برپایه آمارها، از ابتدای سال آبی جاری تا ۳۰ آبان در کل کشور فقط ۵.۶ میلیمتر بارش رخ داده است. این درحالی است که در دوره بلندمدت ۲۸.۷ میلیمتر بارش داشته‌ایم که به معنای کاهش ۸۱ درصدی است. 

پاییز امسال از نظر بارندگی‌ها و بارش‌های جوی در ۵۰ سال گذشته یک استثنا بود و مطابق آمارها خشک‌ترین پاییز کشور به ثبت رسیده است. این وضعیت و تداوم خشکسالی‌ها که در پی آن تامین آب را به یک مساله اساسی در اقصی نقاط کشور به‌ویژه کلانشهرها تبدیل کرده، نگرانی‌های زیادی را نزد مردم و مسئولان به وجود آورده است. 

طولانی شدن نباریدن باران و برف که به‌عبارتی طول فصل تابستان را تا اینجای کار از سه ماه به بیش از پنج ماه افزایش داده، شائبه‌های زیادی در اذهان عمومی ایجاد کرده است، به‌طوری که در هفته‌های گذشته موضوعاتی نظیر ابردزدی و استفاده از هارپ برای تحمیل شرایط خشکسالی به کشورمان، به موضوع روز بحث مردم به ویژه در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی تبدیل شد. 

همچنین بارورسازی ابرها و میزان تاثیرگذاری آن بر بارش‌ها، دیگر موضوعی بود که اذهان عمومی را به خود مشغول کرد. در این میان عده‌ای با بیان اینکه می‌توان آب را در مناطقی همچون خلیج فارس و دریای عمان بخار کرد و به مناطق مرکزی ایران انتقال داد، مدعی حل مشکل شدند. 

در خصوص مسائل یاد شده، با حسین اردکانی استاد دانشگاه و پدر علم هواشناسی ایران که دست‌کم بیش از ۶ دهه از عمر خود را به فعالیت در زمینه علم هواشناسی پرداخته، بحث و گفت‌وگو کردیم. 

ادعای غیرقابل سکونت شدن بخش‌هایی از ایران در آینده چقدر صحت دارد؟ 

این استاد دانشگاه درخصوص اینکه بعضی‌ها عنوان می‌کنند برخی نقاط ایران در سال‌های آینده به دلیل گرمای زمین و تداوم خشکسالی‌ها غیر قابل سکونت خواهد شد، توضیح داد: خشکسالی‌ها و ترسالالی‌ها در ایران تناوبی (پریودیک) است و نمی‌تواند تداوم یابد؛ از این رو امیدواریم از دوره خشکسالی عبور کنیم و به ترسالی برسیم، اما با توجه به اینکه ترسالی‌ها در کشورمان کوتاه است، باید با ایجاد منابع جدید ذخیره‌سازی آب، ذخیره سیلاب‌های فصلی و موقتی و… برای دوره خشکسالی بعد آماده باشیم. 

پدر علم هواشناسی ایران افزود: کشور ایران در حدود ۳۰ درجه عرض شمالی قرار گرفته که همین مساله سبب می‌شود از نظر فیزیکی و دینامیکی هوا حالت «نشست» داشته باشد. 

وی ادامه داد: به عبارتی هوا از سطوح بالا به سطح زمین حالت نشست دارد و چنین وضعیتی سبب می‌شود تا هوا به صورت دینامیکی گرم شده و اگر ابری هم تشکیل شده باشد حل شده و از بین برود؛ لذا کمتر شاهد بارندگی باشیم. 

اردکانی با بیان اینکه برای وقوع بارندگی دو عامل حرکت‌های صعودی و رطوبت کافی در منطقه بسیار مهم است، گفت: کشورهایی که در عرض ۶۰ درجه در سرتاسر کره زمین واقع شده‌اند، بارندگی‌های مفصلی دارند چرا که این وضعیت دینامیکی و فیزیکی در آنجا مهیاست. 

وی اضافه‌کرد: بر این اساس باید گفت منطقه ما از سال‌های بسیار دور چنین وضعیتی را داشته که با شدت و حدت کم و زیاد بوده است. با این حال، در برخی سال‌ها اتفاقاتی در کره زمین حادث شده که این وضعیت را به هم زده است. به طوری که منطقه تحت تاثیر حرکت‌های مذکور ناهنجاری‌هایی را به وجود می‌آورد که نمونه آن در سال‌های ۱۳۹۷ و ۱۳۹۸ و وقوع بارندگی‌های زیاد و سیلاب در کشور شاهد بودیم. 

این استاد دانشگاه تشریح کرد: در آن زمان هم منطقه ما رطوبت بسیار خوبی را از اطراف دریافت می‌کرد و هم سیستمی که در حال حرکت بود می‌توانست مکانیسم تشکیل بارش‌ها را به وجود آورد. 

وی یادآور شد: در سال ۱۳۴۲ سرمای بی‌سابقه‌ای در ایران حادث شد به طوری که دمای تهران به منفی ۲۱، مشهد به منفی ۳۵ و همدان به منفی ۳۷ درجه رسید. به طور قطع در همان زمان در مناطق کوهستانی دمای منفی ۵۰ درجه نیز تجربه شد. همچنین در سال ۵۰ برف بسیار سنگینی را در سطح کشور شاهد بودیم. 

اردکانی همچنین به بارش‌های شدید مانسونی مرداد ماه ۲ سال پیش اشاره کرد و گفت: در سال ۱۳۳۵ نیز سابقه چنین بارش‌هایی را در کشور داشتیم و پس از حدود ۶۰ سال دوباره بارش‌های مانسونی به وقوع پیوست. 

وی، امسال را سالی استثنایی در تاریخ کشور توصیف کرد که در آن شاهد پاییزی خشک هستیم و پیش‌بینی کرد که دست‌کم تا دهم آذر ماه نیز خبری از بارش در کشور نباشد. 

پدر علم هواشناسی ایران توضیح داد: اکنون سیستمی در منطقه حاکم شده است که حالت نشستگی پیدا می‌کند و سبب می‌شود بارندگی در کل کشور اتفاق نیفتد، اما پیش‌بینی می‌شود از دهم آذر ماه به بعد به‌تدریج به سمت بارندگی برویم. 

وی خاطرنشان کرد، شاید از نیمه آذر و حتی بیستم آذر به بعد سیستم‌هایی وارد کشور شوند که بتوانند رطوبت کافی از شرقی دریای مدیترانه و دریای احمر دریافت کنند که همین مساله سبب وقوع بارش می‌شود. 

رابطه مستقیم خشک شدن تالاب‌ها و کم‌بارشی

اردکانی در ادامه بیان داشت: اکنون در وضعیتی به سر می‌بریم که ۵۰ هزار کیلومتر مربع از تالاب‌های کشور و دریاچه ارومیه، همچنین تالاب‌های اطراف در سوریه و عراق خشک شده است؛ تالاب‌ها و دریاچه‌هایی که می‌توانست مقدار زیادی رطوبت به ابرها تزریق کند. 

وی با اشاره به خشک شدن دریاچه آرال، گفت: سیستم‌هایی که از شمال شرق وارد کشور می‌شوند، برخلاف گذشته نمی‌توانند رطوبتی دریافت کنند. این در حالیست که در گذشته در شهرهایی همچون بجنورد و مشهد شاهد وقوع برف‌های سنگین بودیم اما امروز آن شرایط را شاهد نیستیم. 

ادعای تشکیل ابر بر روی خلیج فارس و انتقال آن به تهران

این استاد دانشگاه در ادامه به گلایه از افرادی پرداخت که با علم محدود خود حرف‌های عجیبی می‌زنند. از جمله برخی عنوان کردند که می‌توان رطوبت را در دریای عمان و خلیج فارس ایجاد، بخار را تبدیل به ابر و آن را به البرز و زاگرس منتقل و تبدیل به بارش کرد! 

وی اظهار داشت: مکانیسم تشکیل و حرکت ابر در سطوح بالا نیازمند وزش باد است و سوال اینجاست که ابر تولیدی چگونه باید جابه‌جا شود؟ کاری که از نظر علمی غیر ممکن است، در حالی که ابرها باید با حرکت جو جابه‌جا شوند. 

اردکانی افزود: امروز شاهدیم در مواقعی که مانسون در هند و پاکستان ایجاد و سیستمی از روی اقیانوس هند به سمت ایران حرکت می‌کند، رطوبت خوبی را به حاشیه دریای عمان و خلیج فارس می‌دهد و اگر جریان‌های هوا به گونه‌ای باشد که آن را به سمت کوه‌های زاگرس و استان فارس ببرد این حرکت دینامیکی می‌تواند سبب بارش شود؛ لذا حرکت ابر در اتمسفر بسیار مهم است. 

وی تصریح‌کرد: امروز برای بازگشت به شرایط سال‌های نه چندان دور باید همه مناطق را از حالت خشک فعلی به حالت مرتعی سبز درآورد، جنس منطقه را عوض کرد درختکاری مخصوص در کویر انجام داد، به چمن کاری و تغییر جنس زمین پرداخت و باید بتوان همه تالاب‌های منطقه را از جمله دریاچه ارومیه را پر از آب کرد. 

بارورسازی ابرها

پدر علم هواشناسی ایران در ادامه با اشاره به موضوع بارورسازی ابرها و سخن برخی مسئولان هواشناسی که معتقدند بارورسازی فقط ۱۰ تا ۱۵ درصد بر افزایش بارش‌ها موثر است، گفت: در یکی از سال‌های دهه ۴۰ که سطح آب دریاچه سد کرج بسیار کاهش یافته بود، تیمی از متخصصان کانادایی به منظور بارورسازی ابرها در ایران حضور یافتند. این تیم با دریافت ۵۰ میلیون دلار پس از مدت دو سال موفق شد به طور متوسط ۲۰ درصد بارش‌ها را افزایش دهد. 

اردکانی تاکید کرد: بارورسازی ابر را باید با دقت بالا انجام شود، همچنین نوع بارورسازی و مواد به کار رفته در آن از جمله یونیده نقره، پودر یخ و کربن مایع که در داخل ابر ریخته می‌شود، بر میزان بارش‌ها موثر خواهد بود. کاری که در اسپانیا ایتالیا و آمریکا انجام شده و البته بیشتر تحقیقاتی بوده است. 

وی خاطرنشان‌کرد: در آن زمان سیستم‌های جوی به منظور بارورسازی ابرها انتخاب می‌شد و مشخص می‌کردیم که این کار در چه ارتفاع و چه وضعیتی انجام شود زیرا چنانچه انجام کار دقیق نباشد، ممکن است بارورسازی ابرها به کاهش بارش‌ها نیز منجر شود. 

تکذیب ارتباط هارپ و بروز خشکسالی

وی همچنین در خصوص شایعاتی همچون استفاده از هارپ برای ایجاد شرایط خشکسالی در کشورمان توضیح‌داد: طبقه سوم جو (از ارتفاع ۸۰ کیلومتر به بالا) به طبقه یونیسفر موسوم است، قسمتی از جو که دارای یون‌های با بار خنثی هستند لذا در آن منطقه هیچ انرژی قابل ملاحظه‌ای وجود ندارد. 

اردکانی خاطرنشان‌کرد: کشورهای آمریکا و روسیه سال‌ها در این زمینه کار کرده‌اند؛ از جمله روس‌ها آنتن‌های زیادی در بالای منطقه سیبری دارند که امواجی را به آن طبقه از جو می‌فرستاد. همچنین آمریکایی‌ها از این فناوری برای ماهیگیری در اقیانوس آرام استفاده می‌کنند. 

وی اضافه‌کرد: در بخش‌هایی از منطقه آلاسکای آمریکا، آنتن‌های قرار داده شده تا یون‌های خنثی یونسفر را باردار، انرژی را ایجاد و متمرکز کند که این انرژی‌ها برای تخریب یا بهبود شرایط (خشکسالی یا ترسالی) مورد استفاده قرار می‌گیرد. البته اطلاعات در این زمینه طبقه‌بندی شده است و چیز زیادی از آن در دسترس نیست. 

پدر علم هواشناسی ایران به طور مثال گفت: سونامی چند سال قبل که زلزله معادل ۹.۲ ریشتر در اعماق اقیانوس بود را به هارپ نسبت داده‌اند. با این حال تاکنون درخصوص اینکه از هارپ بتوان برای ایجاد شرایط خشکسالی یا ترسسالی استفاده کرد هیچ اطلاعاتی وجود ندارد. 

آیا «ابردزدی» از ایران واقعیت دارد؟ 

ابر دزدی صحت ندارد

وی همچنین با اشاره به دیگر شایعه‌ای که این روزها در فضای مجازی پربازدید شده یعنی ابر دزدی، اظهار داشت: واقعا چطور می‌شود ابر را دزدید؟ باید مسیر آن عوض شده یا کلاً حل شده و از بین برود یا همراه با باد در ارتفاعات حرکت کند و از دسترس خارج شود. 

اردکانی افزود: اکنون شاهدیم ابرهای زیادی از روی دریای سیاه به سمت ترکیه می‌آیند و بارش‌های خوبی نیز ایجاد می‌کنند، در برخی موارد نیز استان‌های آذربایجان شرقی و غربی ایران را تحت تاثیر قرار می‌دهند، همچنین گاهی اوقات از روی دریای خزر عبور کرده و با رطوبت خوبی که از آن می‌گیرند بارندگی‌های خوبی را در استان‌های شمالی رقم می‌زنند، اما به دلیل سیستمی که در مناطق پایین‌تر ایران حاکم است نمی‌توانند به این مناطق نفوذ کنند. 

وی اظهار داشت: اکنون پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد دهم آذر ماه سیستم سردی به سمت کشور ما می‌آید که سیستم گرم قبلی را می‌شکند، اما به دلیل اینکه رطوبتی ندارد نمی‌تواند بارندگی به دنبال داشته باشد و فقط هوا سرد می‌شود. اما امیدواریم که موج بعدی به گونه‌ای باشد که با حرکت از روی شرق دریای مدیترانه و دریای سیاه بتواند بارش‌های خوبی در کشور رقم بزند. 

این استاد دانشگاه تاکید کرد: در شرایط حاد و دشوار کنونی باید مدیریت سطح بالایی در کشور ساری و جاری کنیم. در این زمینه سازمان هواشناسی باید از حدود ۶ ماه قبل به اعلام پاییز خشک و آماده بودن مردم برای آن می‌پرداخت. آب پشت سدها باید با مدیریت کامل رها می‌شد و از ماه‌ها قبل جیره‌بندی را آغاز می‌کردیم تا آب پشت سدها به کف نرسد. زیرا اتمسفر به ما اجازه نمی‌دهد بارش داشته باشیم و هموطنان باید حداکثر صرفه‌جویی در مصرف آب را داشته باشند. 

چرا تابستان در ایران ۵ ماهه شد؟ 

وی همچنین در تشریح دلایل تداوم تابستان به ماه‌های پاییز و ادامه‌دار شدن فصول خشک سال، گفت: فصل تابستان در منطقه بزرگ خاورمیانه و کشورهای نظیر هند، پاکستان، شمال آفریقا، مصر و عربستان، به دلیل گرمای بسیار بالایی که این منطقه داشته و انرژی زیادی که از نور خورشید می‌گیرد، «فشار کم حرارتی» غالب می‌شود. این در حالیست که ساختار سطوح بالای جو برعکس این حالت را دارد. 

اردکانی توضیح داد: از ارتفاع سه‌هزار متر یا ۱۰ هزار پا جریان‌های جوی عوض می‌شود و جریان پرفشار حاکم شده که در نتیجه آن هوا در سطوح بالا حالت نشست پیدا می‌کند. 

وی گفت: وقتی هوای بسیار گرم یا «شار گرمایی» در منطقه ما اتفاق می‌افتد، در بارش‌های مانسونی موثر است، چرا که جریان‌های اقیانوس هند که با رطوبت بالایی همراه است، به مرکز «فشار کم» هجوم می‌آورد و پس از آن شاهد بارش‌های مانسونی خواهیم بود. 

پدر علم هواشناسی ایران تصریح‌کرد: متاسفانه آن شار گرمایی که در منطقه وجود دارد در سال‌های اخیر تقویت شده و همین مساله موجب شده تا سیستم‌ها نتوانند به کشور ما نفوذ کنند و لذا گرما و خشکی هوا در فصول پاییز و زمستان نیز تداوم می‌یابد.