مدرن‌سازی سامانه آب برای کاهش برداشت آب زیرزمینی

 به گزارش گروه اقتصادی خبرگزاری دانشجو، سیدمهدی هاشمی شاهدانی؛ دانشیار گروه مهندسی آب دانشگاه تهران، درباره علت انجام طرح پژوهشی خود توضیح داد: کانال‌های اصلی و فرعی آبیاری و سازه‌های هیدرولیکی وابسته آن، زیرساخت اصلی انتقال، توزیع و تحویل آب سطحی در حدود ۱۲۰ شبکه آبیاری مدرن ایران با سطح تحت پوشش حدود ۳۵ درصد اراضی فاریاب کشور هستند. بررسی‌های میدانی مختلف صورت گرفته حاکی از کارایی پایین‌تر از انتظار روش‌های بهره‌برداری این سامانه‌های مذکور در توزیع کافی، عادلانه و قابل اعتماد آب سطحی میان کشاورزان و تعاونی‌های آب‌بران بالادست و پایین‌دست شبکه‌های آبیاری بوده است.

وی افزود: با تشدید دوره‌های کم‌آبی در دو دهه اخیر و فشار مضاعف بر منابع آب سطحی، عملاً کارکرد سیستم و روش‌های بهره‌برداری موجود از وضعیت دور از انتظار به حالت نامطلوب و غیر قابل اعتماد تغییر یافته و الگو‌های مشخصی از عدم اطمینان کشاورزان به این سیستم‌ها به وضوح در اکثر شبکه‌های آبیاری کشور دیده می‌شود.

این پژوهشگر در ادامه بیان کرد: افزایش قابل توجه تعداد چاه‌های بهره‌برداری مجوزدار و به‌خصوص چاه‌های بدون مجوز که آمار دقیق و قابل استنادی از آن در دست نیست، در محدوده جغرافیایی شبکه‌های آبیاری کشور در دو دهه اخیر و بالتبع آن اضافه برداشت آب زیرزمینی گواه روشن این ادعا است.

وی تصریح کرد: عملکرد بهره‌برداری سامانه‌های مذکور در شبکه‌های آبیاری ایران، در شرایط نرمال یعنی شرایطی که میزان آب تأمین شده روزانه در محل بند انحرافی متناسب با مجموع کل تقاضای برآورد شده در محدوده شبکه باشد؛ از نقطه نظر کفایت، عدالت، پایداری و بازده توزیع آب عموماً در مجاورت محدوده قابل قبول جهانی قرار دارد؛ اما معضل اساسی و مشکل جدی در شرایط غیر متعارف بهره‌برداری شبکه‌ها به وجود می‌آید و اصلی‌ترین عامل ایجاد شرایط مذکور، ظهور دوره‌های کم‌آبی منتج از تغییرات اقلیمی است که سامانه‌های تأمین آب سطحی را بسیار آسیب‌پذیر کرده است.

وی ادامه داد: می‌توان گفت که روش‌های بهره‌برداری متداول سامانه‌های توزیع آب سطحی در شرایط کم‌آبی امکان توزیع کافی، پایدار، عادلانه و با راندمان مناسب آب سطحی بین کشاورزان یک شبکه آبیاری را ندارد. در این شرایط عکس‌العمل طبیعی کشاورزان، تأمین آب از منبع آب زیرزمینی بوده که به تشدید وضعیت اسفناک کنونی رسیده است.

این محقق و پژوهشگر اضافه کرد: هدف اصلی این طرح کاربردی معرفی «پروژه‌های بهسازی و مدرن‌سازی سامانه‌های بهره‌برداری آب سطحی» و ارزیابی پتانسیل فنی آنها به‌عنوان راهکار‌های کارآمد کوتاه‌مدت و بلندمدت در ارتقای فرآیند توزیع و تحویل آب سطحی بین تعاونی‌های آب‌بران است. همچنین ارزیابی زیست‌محیطی پیاده‌سازی راهکار‌های مذکور در راستای هدف تعادل‌بخشی آبخوان و کاهش مصرف انرژی در محدوده‌های کشاورزی دارای شبکه‌های آبیاری و زهکشی از اهداف این پژوهش است.

هاشمی شاهدانی در پایان خاطرنشان کرد: این طرح به تولید دانش فنی بومی و ارائه چارچوب جامع ارزیابی فنی-زیست محیطی به‌منظور توجیه راهکار‌های بهسازی و مدرن‌سازی بهره‌برداری در شبکه‌های آبیاری کشور منجر شد و از دانش فنی تولید شده در این طرح پژوهشی می‌توان در مدیریت آب و انرژی در بخش کشاورزی کشور بهره برد.