گذار به کتاب به‌عنوان تجربه اجتماعی؛ همه جای ایران سرای کتاب شد

به گزارش گروه فرهنگی خبرگزاری دانشجو، پاییز ۱۳۹۷ برای ایران، فصلی میان امید و اضطراب بود. جامعه درگیر چالش‌های اقتصادی، نوسانات ارزی و فشار‌های روانی ناشی از تحریم‌ها بود، اما در عمق همین خستگی اجتماعی، نشانه‌هایی از پایداری فرهنگی و بازگشت به ریشه‌های دانایی دیده می‌شد. در روزگاری که شبکه‌های مجازی با سیلی از اخبار و هیاهو ذهن مردم را دربر گرفته بود، کتاب دوباره به عنوان پناهگاهی آرام معرفی شد؛ جایی که می‌شد در آن، نفسی تازه کشید و از هیاهوی بیرون فاصله گرفت. در چنین فضایی بود که بیست‌وششمین هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران با شعار ساده و شاعرانه «حال خوش خواندن» برگزار شد؛ وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با همراهی بیش از پنجاه نهاد و سازمان، کوشید این بار هم کتاب را نه فقط در قفسه‌ها، که در زندگی روزمره مردم جاری کند.

در آن سال، سیاست‌های فرهنگی دولت دوازدهم با محور «امید اجتماعی» شکل گرفته بود. گفتمان فرهنگی رسمی می‌کوشید نشاط را به فضای عمومی بازگرداند و «کتاب» به عنوان نماد آرامش و اندیشه، نقش محوری در این هدف داشت. از همین‌رو، برنامه‌های هفته کتاب بیست‌وششم بیش از هر دوره‌ای به سمت مردمی‌سازی و تنوع مکانی حرکت کرد: از کتابخانه‌های روستایی تا مترو‌های تهران، از مدارس قم تا نمایشگاه‌های تبریز، همه بخشی از یک جریان واحد شدند جریانی که می‌خواست به جامعه یادآوری کند: «خواندن هنوز می‌تواند ما را نجات دهد».

در کنار این معنا، هفته کتاب ۱۳۹۷ واجد نوعی بازاندیشی در مفهوم «مطالعه» بود. دیگر هدف صرفاً افزایش آمار کتاب‌خوانی نبود؛ بلکه تمرکز بر «کیفیت خواندن» و تجربه درونی آن بود. این دوره را می‌توان نقطه گذار از کتاب به‌عنوان محصول فرهنگی به کتاب به‌عنوان تجربه اجتماعی دانست؛ تجربه‌ای که نه فقط در سالن‌ها و کتابخانه‌ها، بلکه در خیابان‌ها، قطارها، خانه‌ها و حتی فضای مجازی حضور پیدا کرد.

تاکید بر جنبه عاطفی کتاب

«حال خوش خواندن» شعاری که نه به‌دنبال تأکید بر «بایدِ فرهنگی»، بلکه برانگیزاننده «احساسِ خواندن» بود. انتخاب این شعار در واقع بازتاب دغدغه‌ای اجتماعی بود: چگونه می‌توان در زمانه‌ای ناآرام، از راه خواندن به آرامش رسید؟ شعار این سال در امتداد سیاست فرهنگی «تدبیر و امید» انتخاب شد تا بر جنبه عاطفی و روانی کتاب تأکید کند. این شعار از سویی با مخاطبان عام ارتباطی صمیمی برقرار می‌کرد و از سوی دیگر بر نقش خواندن در سلامت ذهن و امید اجتماعی دست می‌گذاشت.

کتابی که می‌خوانَد و شنیده می‌شود

پوستر این دوره با تصویر یک گرامافون که صفحه آن کتابی گشوده است، استعاره‌ای خلاقانه از «خواندن و شنیدن» ارائه می‌دهد. کتاب در این طرح نه فقط ابزاری برای مطالعه، بلکه منبعی از موسیقی و طنین دانایی است؛ هر صفحه‌اش نغمه‌ای است که از درون فرهنگ ایرانی به گوش می‌رسد. ترکیب رنگ زرد پرانرژی با نقوش گل‌وبته‌های ایرانی پیرامون گرامافون، روحی سرزنده به طرح می‌دهد. در واقع طراح با پیوند سنت تصویری ایرانی و مفاهیم مدرن، «خواندن» را از عمل بصری به تجربه‌ای شنیداری و احساسی بدل کرده است، کتابی که نه در قفسه، که در جان جامعه می‌خواند.

روایت فرهنگی از هفته‌ای برای خواندن

در افتتاحیه هفته کتاب ۱۳۹۷، نهاد‌های فرهنگی از کتابخانه ملی تا وزارت کشور، هم‌زمان در سراسر ایران دست به اجرای برنامه‌هایی گسترده زدند. خانه کتاب با انتشار تیزرها، پخش زنده رادیو کتاب و رونمایی از سایت ویژه هفته کتاب، محور اصلی این جریان بود. برگزاری مسابقه «کارتون و کاریکاتور کتاب»، اهدای هزاران جلد کتاب به مناطق زلزله‌زده و تجهیز کتابخانه‌های محروم، نشان می‌داد که مفهوم «حال خوش خواندن» صرفاً به شهر‌ها محدود نمی‌شود و به دورترین نقاط ایران نیز رسیده است.

در این سال، نشست‌ها و جشنواره‌هایی، چون هفدهمین جشنواره کتاب و رسانه، کارگاه ترجمه طاهره صفارزاده، همایش کتاب و سینما و نمایشگاه کارتون و کاریکاتور کتاب، چهره‌ای متنوع و چندرسانه‌ای به این هفته دادند. همکاری خانه کتاب با سازمان فرهنگی شهرداری تهران و برگزاری جشنواره «کتاب در شهر» در هشت ایستگاه مترو، نشان از پیوند عملی میان فرهنگ و زندگی روزمره داشت.

نقشه‌ای فرهنگی

برنامه‌های این هفته همچون نقشه‌ای فرهنگی طراحی شده بود تا همه اقشار جامعه را در برگیرد؛ از کتابدار و دانشجو تا کودک، صنعتگر و هنرمند.

۲۳ آبان: روز کتاب و پایتخت کتاب ایران

۲۴ آبان: روز کتاب، کتابخوان و کتابدار

۲۵ آبان: روز کتاب، خانواده و کاهش آسیب‌های اجتماعی

۲۶ آبان: روز کتاب و انقلاب اسلامی

۲۷ آبان: روز کتاب، رسانه، فناوری نوین و کپی‌رایت

۲۸ آبان: روز کتاب، دانشجو و دانش‌آموز

۲۹ آبان: روز کتاب، دانایی و توانایی در تولید ملی

۳۰ آبان: روز کتاب، وحدت ادیان، اقوام و مذاهب

۱ آذر: روز کتاب و کتابفروشی

ایرانِ کتاب در حرکت

همه‌جای ایران سرای کتاب

ویژگی برجسته این دوره، گسترش فعالیت‌ها به استان‌ها بود. از قم و تبریز تا سیستان و بلوچستان، از اصفهان تا خوزستان، کتابگردی‌ها، نمایشگاه‌ها، مسابقات، نشست‌ها و کارگاه‌ها برگزار شد. در تبریز، نخستین جشنواره نقاشی کودک با محوریت کتاب برگزار شد؛ در قم، «زنگ کتاب» در مدارس طنین انداخت و در سیستان و بلوچستان، از فعالان فرهنگی نابینا تقدیر شد. این گستره جغرافیایی، تحقق عینی شعار «ایران می‌خواند» بود؛ ایرانی که همه‌چیزش از دانایی آغاز می‌شود.

نهاد‌ها و سازمان‌ها؛ هم‌صدایی در ترویج مطالعه

در این سال، هر نهاد فرهنگی بخشی از پازل ملی ترویج کتاب را کامل کرد؛ خانه کتاب با مدیریت نیکنام حسینی‌پور، محوریت اطلاع‌رسانی و برگزاری جشنواره‌ها را برعهده داشت. کتابخانه و موزه ملی ملک با برنامه‌های خلاقانه‌ای، چون «خواندن در موزه» و «نمایشگاه اسناد حاج حسین آقا ملک»، پیوندی میان میراث فرهنگی و کتاب برقرار کرد. وزارت کشور با بخشنامه رسمی به استانداران، همه نهاد‌های استانی را درگیر این رویداد کرد. نهاد کتابخانه‌های عمومی و ستاد کانون‌های فرهنگی مساجد نیز با زنگ کتاب، مسابقات و اهدای کتاب، مشارکتی مردمی رقم زدند. در کنار اینها، دانشگاه‌ها، انجمن ناشران، ویراستاران، مترجمان و مؤسسات فرهنگی، چهره‌ای هم‌افزا به این هفته دادند.

روز‌های پایانی و تصویر کلی

بیست‌وششمین هفته کتاب را می‌توان نقطه تلاقی سنت و مدرنیته فرهنگی دانست؛ جایی که کتاب از صفحه به صدا، از قفسه به خیابان و از نخبه‌گرایی به مردم‌گرایی حرکت کرد. هفته کتاب ۱۳۹۷ بیش از هر دوره پیشین بر احساس و تجربه خواندن تأکید داشت؛ بر لذتِ ساده‌ای که می‌تواند امید را در جامعه بازآفریند. از تهران تا بناب، از مرند تا بوشهر، صدای کتاب شنیده شد؛ صدایی که از دل مردم برخاست و در جان شهر پیچید. در عصری که تصویر و سرعت، ذهن را تسخیر کرده‌اند، کتاب هنوز می‌تواند «حال» را خوش کند. با هر ورقی که ورق می‌خورد، با هر صدایی که از دانایی برمی‌خیزد.