چرا جنگل ها آتش گرفت؟
دلایل آتش‌سوزی‌های پی‌درپی در جنگل‌های ایران، همزمان با تشدید گرمایش و بحران آلودگی هوا به شکلی زنجیره‌ای سوالات فراوانی را در ذهن مردم ایجاد کرده؛ مثلا این مورد که آلودگی هوای تهران تا چه اندازه نشات گرفته از سوختن جنگل الیت در آتش است یا دلیل همزمانی آتش سوزی در جنگل‌های شمال و شمال غرب ایران، در روستای نمنق، چیست؟
فرارو- آلودگی هوا، آتش‌سوزی جنگل‌ها و شدت شتاب گرمایش زمین در ایران نسبت به میانگین جهانی، در کنار بحران آب اضلاع اصلی چالش‌های محیط‌زیستی امروز ایران هستند؛ مسائلی که همچون زنجیره به هم متصل شده و حیات انسان را تهدید می‌کنند.
به گزارش فرارو، همزمان کارشناسان اقلیم در روزنامه نیویورک تایمز اعلام کرده‌اند که ایران با سرعتی بیش از میانگین جهانی گرم می‌شود. در راستای این گزارش پرسشی مطرح می‌شود که آیا میان افزایش دما و گسترش آتش‌سوزی‌ها در مناطق جنگلی ارتباطی وجود دارد؟
در همین حال، استان‌های شمالی ازجمله مازندران با بحران رو‌به‌افزایش آلودگی هوا مواجه‌اند؛ بحرانی که در کلانشهرهایی مانند تهران، مشهد و اصفهان نیز خود را نشان داده. در چنین شرایط پیچیده‌ای که مسائل محیط‌زیستی به‌هم پیوسته و از یکدیگر جدا نیستند، این سؤال پررنگ‌تر می‌شود که آیا آتش‌سوزی جنگل‌ها بر کیفیت هوای منطقه و مناطق پیرامونی اثرگذار است؟
اسماعیل کهرم، بوم شناس، مشاور خصوصی محیط زیست در ایران و انگلستان، استاد دانشگاه و فعال محیط زیست در گفت‌وگو با فرار، تمامی این پرسش‌ها و علل آن را بررسی کرد.
چرا جنگل‌های ایران آتش می‌گیرند؟
اسماعیل کهرم به فرارو گفت: «بسیاری می‌گویند الان فصل آتش‌سوزی جنگل‌ها نیست، اما واقعیت این است که اتفاقا همین زمان، دوره‌ای حساس برای وقوع آتش‌سوزی‌هاست. در این مقطع، وقتی نور آفتاب کم‌رمق می‌شود، برگ‌ها مقدار زیادی از مواد غذایی ذخیره‌شده را به درخت بازمی‌گردانند و تنها پوسته‌ای نازک شبیه یک ورق کاغذ، بدون کلسیم، آهن و پتاسیم باقی می‌ماند؛ برگی که مانند کاغذ، کاملا آماده اشتعال است.»
او افزود: «در جنگل‌های هیرکانی گاهی تا حدود یک متر برگِ مرده روی هم انباشته می‌شود. اگر یک ژاله یا شبنم مانند ذره‌بین عمل کند و نور خورشید را روی این برگ‌های خشک متمرکز کند، ممکن است جرقه اولیه آتش ایجاد شود.»
در مورد عامل بعدی او اشاره کرد: «در برخی موارد نیز گردشگران در چنین شرایطی آتش روشن می‌کنند، در حالی که بستر جنگل کاملا آماده اشتعال است. زمانی که این برگ‌ها آتش می‌گیرند، بخش‌های بالایی که اکسیژن بیشتری دارند آتش را جذب کرده و با یک وزش باد، شدت شعله‌ها افزایش می‌یابد. جنگل، با سوختی که در اختیار دارد، مدت‌ها شعله‌ور می‌ماند.»
این کارشناس ارشد محیط زیست گفت: «مسئله زمانی بغرنج‌تر می‌شود که اگر آتش سریع گسترش یابد، بوته‌ها نیز درگیر شعله‌ها می‌شوند. این در حالی است که ما امکانات کافی برای جلوگیری فوری از پیشروی آتش نداریم. گاهی نیروهای منابع طبیعی ناچارند با شاخه درختان آتش را مهار کنند. اما وقتی در عملیات تأخیر رخ دهد، تمام جنگل، مرتع، ته‌دره و بالادست کوه به‌ویژه اگر منطقه صعب‌العبور باشد از دست می‌رود، همان‌طور که در جنگل الیت یا بازودراز شاهد بودیم.»
چرا آتش‌سوزی جنگل‌ها در ایران شدیدتر از برخی نقاط دیگر دنیا است؟
کهرم گفت: «کمبود تجهیزات، نبود امکانات و عدم درک اهمیت حیاتی جنگل‌ها. از نگاه تصمیم‌گیران و متولیان حفاظت، جنگل‌ها در اولویت نیستند و این نگاه به مردم نیز منتقل می‌شود. اگر دو تا سه هواپیمای ایلیوشن روسی که برای اطفای حریق آماده شده‌اند به‌موقع به‌کار گرفته می‌شدند، شرایط متفاوت بود. تکنولوژی این هواپیماها بسیار پیشرفته‌تر از هواپیماهای مسافربری است، زیرا می‌توانند هنگام پرواز با سطح آب تماس برقرار کنند، مخزن خود را پر کنند و از ارتفاع سه تا چهار کیلومتری آب را روی آتش بریزند. ما کشور ثروتمندی هستیم و توان خرید چنین تجهیزاتی را داریم، اما موضوع برایمان در اولویت نیست. این‌بار متوسل به ترکیه شدیم، اما نباید چنین باشد».
او افزود: «به‌عنوان نمونه، در میانه روسیه جنگلی وجود دارد که هنگام حریق، از آمریکا کمک خواست و پس از عملیات، در فرودگاه از خلبانان آمریکایی تشکر کردند؛ نشانه‌ای از درک ارزش جنگل‌هاست. اما ما اکنون رابطه خوبی با آمریکا نداریم که در مواقع بحران بتوانیم از آن‌ها درخواست چند فروند هواپیمای اطفای حریق کنیم.»
این بوم شناس از دیگر عوامل آتش سوزی در جنگل‌های ایران گفت: «علاوه بر عوامل طبیعی، قاچاقچیان چوب، زمین‌خواران و گروه‌های مشابه نیز باعث آتش‌سوزی جنگل‌ها می‌شوند.»
آیا ایران با شدت بیشتری در حال گرم شدن است؟/ آیا گرمایش ایران به آتش گرفتن جنگل‌ها ربط دارد؟
کهرم گفت: «از سوی دیگر، موضوع گرمایش زمین که در گزارش نیویورک‌تایمز نیز مطرح شد و به شدت بیشتر گرمایش ایران نسبت به میانگین جهانی اشاره داشت واقعیت دارد و به ماجرای آتش گرفتن جنگل‌ها دامن می‌زند. دما آن‌قدر بالا می‌رود که کوچک‌ترین شعله در جنگل می‌تواند آتش بزرگی ایجاد کند. دلیل شدت این گرمایش نیز موقعیت جغرافیایی ایران است؛ مساله‌ای که حتی از ۲۵۰۰ سال پیش ثبت شده. ایران در منطقه خشک و نیمه‌خشک جهان قرار دارد، اما سه برابر اروپایی‌ها آب مصرف می‌کنیم، در حالی که میزان بارندگی‌مان یک‌سوم آن‌هاست.»
چرا همزمان چند جنگل ایران آتش گرفتند؟
مشاور خصوصی محیط زیست در ایران و انگلستان گفت: «این علت همزمانی آتش‌سوزی‌ها مانند آنچه در جنگل الیت دیدیم و چند روز بعد در مناطقی از جلفا تکرار شد وجود بادهای گرم است. وقتی موج باد گرم در ارتفاع ۱۰ تا ۱۲ متری سطح جنگل با سرعت مشخص عبور می‌کند، نواحی مستعد فورا آتش می‌گیرند.»
او افزود: «گاهی برگ‌ها به ظاهر خاموش‌اند اما زیر آن‌ها، با تماس باد گرم، آماده اشتعال هستند. همان فرآیندهایی که قبلا توضیح داده شد دوباره رخ می‌دهد. این عوامل همزمانی ایجاد می‌کنند و باد گرم شرایط را برای اشتعال گسترده مهیا می‌کند. حتی ممکن است باد گرمی که از جنگل الیت برخاسته، به نقاط دیگر رسیده باشد. اگر منطقه از نظر اکسیژن مناسب باشد، زمینه آتش‌گرفتن فراهم است.»
آیا دود ناشی از آتش‌سوزی جنگل‌ها آلودگی هوا ایجاد می‌کند؟
کهرم گفت: «دود ناشی از این آتش‌ها کاملا بر آلودگی هوا تاثیر می‌گذارد. میزان آلودگی هوا در زمان آتش‌سوزی در حدی است که افرادی که برای اطفای حریق می‌روند، گاهی قربانی همین آلودگی می‌شوند؛ نمی‌سوزند، اما از شدت دود خفه می‌شوند. در بازودراز و جنگل‌هایی در کردستان که ترکیب نخل و لیمو دارند، آتش‌سوزی رخ داد و چند جوان جان باختند.»
