چگونه مثل یک اقتصاددان بیندیشیم

عصر ایران؛ جواد لگزیان -  اقتصاد مطالعه انسان در جریان زندگی روزمره است. «گریگوری منکیو» با این تعریف از علم اقتصاد که متعلق به «آلفرد مارشال» است، کتاب «مبانی علم اقتصاد» را آغاز می کند. 

منکیو استاد اقتصاد دانشگاه هاروارد است که تحصیلات خود را در دانشگاه های پرینستون و ام آی تی به پایان رسانده و سرپرستی طرح های اقتصادی در دانشگاه های کمبریج و ماساچوست و مشاوره بانک مرکزی آمریکا و دفتر بودجه مجلس آمریکا را بر عهده داشته است. 

او با تالیفاتی بسیار در زمینه علم اقتصاد درصدد است با زبانی ساده و روان از خوانندگان بخواهد مشارکتی فعال و آگاهانه برای بهبود اقتصاد داشته باشند زیرا از دیدگاه این اقتصاددان مطالعه اقتصاد به ما کمک می کند، درک بهتری از مزیت‌ها و محدودیت های سیاست های اقتصادی داشته باشیم و بتوانیم به عنوان یک رای دهنده در انتخاب سیاست مناسب برای تخصیص منابع اقتصادی جامعه مشارکت کنیم.

با هم نگاهی داریم به کتاب «مبانی علم اقتصاد» با ترجمه حمیدرضا ارباب.

گریگوری منکیو در کتاب «مبانی علم اقتصاد» با بحث هایی جالب و خواندنی در ۹ بخش مقدمه، عرضه و تقاضا، بازارها چگونه کار می کنند، بازارها و رفاه، اقتصاد بخش عمومی، رفتار بنگاه و سازمان صنعتی، داده های اقتصاد کلان، اقتصاد حقیقی در بلندمدت، پول و قیمت ها در بلندمدت و نوسانات اقتصادی کوتاه مدت در ۲۳ فصل مجزا درصدد است نمایی شایسته از علم اقتصاد برای دانش پژوهان ترسیم کند؛ نمایی شایسته که به خواننده «مبانی علم اقتصاد» یاری می رساند تا درک جدید و مشارکت آگاهانه ای در اقتصاد را برای خود پدید آورد.

او در فصل اول با شرح و تفسیر اصول علم اقتصاد به خواننده کمک می کند تعریف اقتصاد را دریابد و تاکید می کند مهم ترین اصول مربوط به اقتصاد این است که بهره وری عامل اصلی تعیین سطح رفاه و استاندارد زندگی است.

رشد حجم پول عامل اصلی تعیین کننده تورم است و جامعه در کوتاه مدت با مبادله میان تورم و بیکاری روبه رو است.

دومین فصل به خواننده کمک می کند همچون یک اقتصاددان بیندیشد. در این بخش می خوانیم اقتصاددانان موضوعات موردنظر خود را مانند دانشمندان به طور عینی مطرح می کنند. 

مانند تمامی دانشمندان فرضیات موردنظر خود را در نظر می گیرند و الگوهایی ساده برای درک جهان واقعی اطراف خود طراحی می کنند. دو الگوی ساده اقتصادی عبارتند از الگوی چرخه اقتصاد (الگوی جریان دورانی درآمد- هزینه) و الگوی مرز امکانات تولید.

در ادامه آمده است اقتصاددانان خرد تصمیم گیری های خانوارها و بنگاه ها و تعامل یا برخورد این دو گروه در بازار را بررسی و مطالعه می کنند و اقتصاددانان کلان در شاخه دیگر علم اقتصاد به مطالعه نیروها در روند هایی که اقتصاد را در کل متاثر می کنند، می پردازند.

از دیدگاه منکیو اقتصاددانان به سیاستگذاران نظرات مشورتی متفاوتی می دهند. این نظرات مشورتی متفاوت می توانند ناشی از تفاوت در دیدگاه های علمی آنها یا متاثر از تفاوت در نگرش های اعتقادی و ارزشی آنها باشند.

پایان این فصل توصیه کینز به رهروان علم اقتصاد است که در آن کینز می گوید: یک استاد اقتصاد باید ترکیبی از دانایی های کمیاب داشته باشد. او باید تا حدی ریاضیدان، مورخ، فیلسوف یا سیاستمدار باشد. 

او باید نمادها را بفهمد و با کلمات صحبت کند. او باید اصطلاحات خاص را به زبان عامیانه به کار برد و در هر تفکری باید هم انتزاعی و هم عملگرا باشد. اقتصاددان باید در پرتو تجربیات گذشته به مطالعه جهان امروز به منظور اهداف آینده بپردازد.

او باید تمامی ویژگی های ذاتی انسان را در نظر بگیرد. در یک زمان باید دارای هدفی ویژه و بدون گرایش خاص باشد. باید مانند یک هنرمند غیرقابل نفوذ و گوشه گیر باشد و در عین حال مانند یک سیاستمدار در دنیای زمینی زندگی کند.

در فصل سوم «وابستگی متقابل و منافع ناشی از تجارت» نظریه مزیت نسبی شرح داده شده است. این نظریه توضیح می دهد به چه دلیل یک کشور با همسایگان خود به تجارت می پردازد یا به چه دلیل با سایر کشورها (غیر از همسایگان خود) تجارت می کند. بخش عمده ای از اقتصاد شامل نیروهای هماهنگ کننده تصمیم گیری های مربوط به تولید و مصرف است. منکیو در مقدمه جالب این فصل درصدد است نشان دهد به چه دلیل تخصص، وابستگی متقابل و تجارت برای هر دو طرف سود دارد.

منکیو در فصل های چهارم تا ششم به معرفی ابزارهای اساسی عرضه و تقاضا پرداخته است. در فصل چهارم «نیروهای بازار، عرضه و تقاضا» به معرفی جدول عرضه، منحنی عرضه و تعادل بازار، فصل پنجم «کشش و کاربرد آن» مفهوم کشش و موارد استفاده از آن در تحلیل رخدادها در سه بازار مختلف و در فصل ششم «عرضه، تقاضا و سیاست های دولت» و با استفاده از این ابزار به بررسی کنترل های قیمتی مانند تعیین حداقل دستمزد، نظارت بر اجاره و تعلق مالیاتی مورد بررسی و پژوهش قرارگرفته است.

فصل هفتم «مصرف کنندگان، تولیدکنندگان و کارایی بازارها» به تجزیه و تحلیل عرضه و تقاضا با استفاده از مفاهیم اضافه رفاه مصرف کننده و اضافه رفاه تولیدکننده پرداخته است. 

منکیو در این فصل ارتباط بین تمایل به پرداخت مصرف کننده و منحنی تقاضا و ارتباط بین هزینه های تولیدکننده و منحنی عرضه را ارائه کرده سپس نشان می دهد تعادل بازار مجموع اضافه رفاه مصرف کننده و اضافه رفاه تولیدکننده را حداکثر می کند. به این ترتیب خوانندگان بیش از هر چیز درباره کارایی تخصیص منابع توسط بازار مطالبی می آموزند.دو فصل بعد (فصل ۸ و ۹) به کاربرد مفاهیم اضافه رفاه مصرف کننده و اضافه رفاه تولیدکننده در پاسخ به پرسش های مرتبط با سیاست ها اختصاص یافته است. 

در فصل هشتم «کاربرد: هزینه ها وضع مالیات» نشان می دهیم به چه دلیل وضع مالیات سبب ایجاد یک زیان اقتصادی می شود و چه چیز مقدار این زیان را تعیین می کند. فصل ۹ «کاربرد: تجارت بین الملل» به بررسی وضعیت برندگان و بازندگان تجارت بین الملل و بحث های مربوط به سیاست های حمایت گرایی تجاری اختصاص دارد.

منکیو در ادامه روند کتاب با در اختیار داشتن این تحلیل که به چه دلیل در برخی مواقع تخصیص منابع توسط بازار مطلوب است، به بررسی این مساله می پردازد که دولت چگونه می تواند موجب بهبود این شرایط شود. در فصل ۱۰ بحث «آثار جانبی فعالیت های اقتصادی» مطرح می شود. در این فصل می خوانیم چگونه آثار جانبی مانند آلودگی می تواند موجب پیدایش ناکارایی ها در بازار شود و راه حل های ممکن بخش دولتی و بخش خصوصی برای حل این کارایی ها بررسی می شود. 

فصل ۱۱ هم با عنوان «کالاهای عمومی و منابع طبیعی مشترک» به بررسی مشکلات ناشی از این کالاها که کالاهایی بدون قیمت بازاری و کالاهایی مانند دفاع و امنیت ملی هستند، اختصاص یافته است.

سه فصل بعدی به رفتار بنگاه سازمان صنعتی پرداخته است. در فصل ۱۲ «هزینه های تولید»، «هزینه های بنگاه» و «منحنی های هزینه» بررسی شده اند. فصل ۱۳ با عنوان «بنگاه ها در بازار رقابت کامل» به بررسی رفتار بنگاه های قیمت پذیر و استخراج منحنی عرضه بازار پرداخته است. 

در فصل ۱۴ درباره «انحصار» و رفتار یک بنگاه که تنها فروشنده در بازار است، صحبت می شود. عدم کارایی قیمت گذاری در بازار انحصار، سیاست های ممکن در برخورد با این وضعیت و تلاش انحصارگران برای تبعیض قیمت نیز در این فصل بررسی شده است.

منکیو در ادامه بحث خود را در زمینه اقتصاد کلان پی می گیرد. تحلیل های ارائه شده در بخش اقتصاد کلان شامل بررسی اقتصاد در دوره بلندمدت (وقتی قیمت ها انعطاف پذیرند) و بررسی اقتصاد در کوتاه مدت (با وجود چسبندگی قیمت ها) است.

«مبانی علم اقتصاد» آنگاه به معرفی شاخص های اندازه گیری پرداخته است. فصل ۱۵ با عنوان «اندازه گیری درآمد ملی» به معرفی و محاسبه تولید ناخالص داخلی و سایر شاخص ها از حساب درآمد ملی و فصل ۱۶ «اندازه گیری سطح استاندارد زندگی» درباره محاسبه و فایده استفاده از شاخص قیمت مصرف کننده (CPI) می پردازد.

فصل های ۱۷ ، ۱۸ و ۱۹ رفتار اقتصاد حقیقی را بررسی می کند. فصل ۱۷ با عنوان «تولید و رشد» به بررسی عوامل تعیین کننده تفاوت سطح استاندارد زندگی در طول زمان و بین کشورهای مختلف، فصل ۱۸ «پس انداز، سرمایه گذاری و نظام مالی» به بررسی انواع نهادهای مالی در اقتصاد و بررسی نقش آنها در تخصیص منابع اقتصادی و فصل ۱۹ «بیکاری و نرخ طبیعی آن» به عوامل تعیین کننده نرخ بیکاری در بلندمدت شامل دوره جست وجوی شغل، قانون حداقل دستمزد، قدرت بازار اتحادیه ها و نظریه دستمزد - کارایی اختصاص دارد. 

با در اختیار داشتن رفتار بلندمدت اقتصاد حقیقی به بررسی رفتار بلندمدت پول و قیمت ها در بلندمدت پرداخته شده است. فصل ۲۰ نظام پولی، مفهوم پول و نقش بانک مرکزی در کنترل حجم پول و فصل ۲۱ «رشد پول و تورم» به بسط نظریه کلاسیک ها از تورم و بحث درباره هزینه هایی که تورم بر جامعه تحمیل می کند را در دستور کار خود دارد.

فصل ۲۲ «تقاضای کل و عرضه کل» با برخی حقایق مربوط به ادوار تجاری آغاز شده و در پایان آن الگوی تقاضای کل و عرضه کل ارائه می شود. منکیو در فصل ۲۳ «تاثیر سیاست های پولی و مالی بر تقاضای کل» به توضیح این موضوع پرداخته که چگونه سیاستگذاران می توانند از این ابزار برای انتقال منحنی تقاضای کل و کاهش نوسانات اقتصادی استفاده کنند.

«مبانی علم اقتصاد» نوشته «گریگوری منکیو» با ترجمه «حمیدرضا ارباب» را نشر نی در ۶۴۰ صفحه رهسپار بازار کتاب کرده است. 

حمله پهپادهای روسی به ایستگاه کلیدی گاز اوکراین (فیلم)