عبور نرخ حقیقی ارز از سقفهای تاریخی
وضعیت نااطمینان سیاسی و کاهش درآمدهای نفتی از دیدگاه کارشناسان مهمترین عوامل جهش دلار هستند
بررسیها از تحولات بازار ارز نشان میدهد نرخ حقیقی ارز در ایران بار دیگر به سطحی کمسابقه رسیده و در هفته نخست دیماه۱۴۰۴ رکورد ۶۳ماه اخیر را شکسته است؛ سطحی که آخرینبار در مهرماه۱۳۹۹ و همزمان با اوجگیری فشار حداکثری تحریمها تجربه شده بود.
به گزارش دنیای اقتصاد، نرخ حقیقی ارز که با تعدیل نرخ اسمی ارز نسبت به تفاوت تورم داخلی و خارجی محاسبه میشود، تصویری دقیقتر از وضعیت واقعی پول ملی ارائه میدهد و افزایش آن به معنای تضعیف قدرت خرید واقعی ریال است.
دادهها نشان میدهد پس از سال۱۳۹۷ و خروج آمریکا از برجام، این شاخص وارد یک روند افزایشی ساختاری شده و بهتدریج به آینهای از سطح نااطمینانی سیاسی و محدودیتهای خارجی اقتصاد ایران تبدیل شده است. کارشناسان دو عامل اصلی را در جهشهای اخیر نرخ ارز و نرخ حقیقی ارز موثر میدانند: نخست، تداوم نااطمینانی سیاسی ناشی از نبود چشمانداز روشن در روابط خارجی و دوم، کاهش درآمدهای نفتی و محدودیت در بازگشت ارز حاصل از صادرات.
وضعیت مزمن «نه جنگ و نه صلح» باعث شده است نااطمینانی به یک ویژگی دائمی اقتصاد ایران تبدیل شود و انتظارات تورمی و تقاضا برای داراییهایی نظیر ارز تقویت شود. از سوی دیگر، وابستگی بالای اقتصاد به نفت موجب شده است هرگونه اختلال در صادرات یا دسترسی به منابع ارزی، توان سیاستگذار در مدیریت بازار ارز را بهشدت تضعیف کند.
در کنار این عوامل، تداوم نظام ارزی چندنرخی و سیاستهای سرکوب ارزی نیز به تشدید بیثباتی دامن زده است. تجربه سالهای گذشته نشان میدهد تثبیت دستوری نرخ ارز، اگرچه در کوتاهمدت ثبات ظاهری ایجاد میکند، اما در بلندمدت با انباشت عدم تعادل، زمینهساز جهشهای شدید ارزی میشود.
بررسیها نشان میدهد که پس از سال۱۳۹۷، نرخ حقیقی ارز در ایران وارد یک روند افزایشی ساختاری شده است. خروج آمریکا از برجام، بازگشت تحریمها و افزایش نااطمینانی سیاسی، شوکهای شدیدی به متغیرهای کلان اقتصادی وارد کرد. به بیان دیگر، نرخ حقیقی ارز به آیینهای از سطح نااطمینانی سیاسی در اقتصاد ایران تبدیل شده است.
کارشناسان اقتصادی بر این باورند که دو عامل اصلی در جهشهای اخیر نرخ ارز و بهتبع آن نرخ حقیقی ارز نقش محوری دارند: نخست، وضعیت نااطمینانی سیاسی و دوم، کاهش درآمدهای نفتی ورودی به کشور. در شرایطی که فروش نفت با دشواری انجام میشود یا منابع حاصل از آن بهراحتی در دسترس بانک مرکزی قرار نمیگیرد، توان سیاستگذار برای مدیریت بازار ارز بهشدت کاهش مییابد.
