«اینجا و جایی دیگر»؛ مستندی درباره سوءاستفاده از کودکانِ در سازمان منافقین

طاهر آجورلو، کارگردان مستند، درباره ایده اولیه فیلم «اینجا و جایی دیگر» و در گفت‌وگو با میزان گفت: موضوع اول روی کودک سرباز بود که مربوط به سازمان مجاهدین می‌شد؛ کودکانی که فرزندان اعضای سازمان بودند. این کودکان از پدر و مادرشان جدا می‌شدند و در کشورهای اروپایی به سرپرستی قبول می‌شدند، ولی به خاطر شرایطی که بود، از این کودکان سوء استفاده می‌شد. 

وی افزود: این کودکان به سرپرستی گرفته می‌شدند و هزینه‌هایی بابت سرپرستی از آن کشورها دریافت می‌شد، ولی هیچ هزینه‌ای بابت این کودکان انجام نمی‌شد و همه هزینه‌ها به سازمان انتقال داده می‌شد. هزینه‌هایی که سازمان برای کارهایی که داشت انجام می‌داد و حتی فعالیت‌هایش در داخل کشور داشت، با همین روش تأمین می‌شد. این پژوهش از قبل توسط خانم ملک، که کاراکتر اصلی فیلم هم هست و نویسنده و تیم پژوهش بودند، انجام می‌شد و کلیت کار داشت جلو می‌رفت. 

کارگردان فیلم «چکمه‌های صورتی» درباره روند فیلمبرداری گفت: کار در چند مرحله اتفاق افتاد. خانم ملک از چندین سال قبل نسبت به این موضوع پژوهش‌های انجام می‌دادند. در تکمیل صحبت‌های قبلی، موضوع مستند در روند داستان تغییراتی هم ایجاد شد؛ داستان کودک سرباز به داستان فرقه‌گونه سازمان مجاهدین تغییر یافت. اما ما به تکمیل این قضیه که مربوط به کودک سرباز بود و به داستان فرقه هم مربوط می‌شد، رجوع کردیم و پایان‌بندی مستند به این شکل انجام شد. 

وی ادامه داد: در روند تولید هم تغییراتی ایجاد شد. برنامه‌ریزی شده بود با تعدادی از اعضای سازمان که جدا شده بودند صحبت کنیم، اما این اتفاق رخ نداد؛ دوربین‌ها نمی‌آمدند و روند تولید شرایطی ایجاد شد که بتوانیم بازیگر جایگزین کنیم، اما چنین اتفاقی هم نیفتاد، به دلیل اینکه فضای مستند از حالت واقعی خارج می‌شد. خود خانم ملک، به عنوان کاراکتر اصلی و با داشتن دیتاهایی از این دوستان، به عنوان سوژه اصلی وارد کار شدند. روند مستند به گونه‌ای بود که واقعاً فضا شهودی بود. 

آجورلو افزود: ما هیچ وقت دنبال این نبودیم که کاراکتری ایجاد کنیم که خط به آن بدهیم یا دکوپاژ انجام دهیم، بلکه سعی می‌کردیم با شرایط موجود جلو برویم. البته خط داستانی و سناریویی هم وجود داشت که قرار بود طی این روند اتفاق بیفتد. شرایط تولید مستند پیچیده بود. زمانی که تیم پژوهش آماده اعلام کردند برای تولید، گروه‌های همزمان با تیم پژوهش شروع به همکاری کردند و شرایطی برای ضبط ایجاد شد، اما این اتفاق رخ نداد؛ هم به دلیل تغییر موجودیت موضوع و هم زمانی که برای پژوهش شکل گرفته بود. 

کارگردان «کلاشینکف‌های آمریکایی» گفت: با این حال، این تجربه برای من یک رقم پر افتخار بود که از پارسال وارد تیم شدم و روند تولید فیلم را پیش بردم. محتوای فیلم هم خطی هست و هم می‌توان گفت مقداری ترکیبی است و فلش‌بک هم دارد، زیرا کار سازمان مجاهدین ساختاری دارد که نیازمند حساسیت است و مستند باید به اسناد موجود ارجاع دهد. با این حال، سعی کردیم روایت را به صورت خطی نشان دهیم. 

کارگردان مستند «رسام» درباره انتخاب نام فیلم توضیح داد: این کار تیمی بود. من به عنوان کارگردان تیم انتخاب شدم، ولی کار یک کار گروهی و مشارکتی بود. انتخاب نام به دست خانم ملک بود، ولی با همفکری تیم، به این نتیجه رسیدیم که این دوگانگی که بین وضعیت کودکان سرباز وجود دارد، واقعاً روی عنوان فیلم تأثیرگذار بود. این عنوان هم وضعیت کودکان در اروپا را نشان می‌دهد و هم وضعیت آن‌ها وقتی به سن بلوغ می‌رسند و در سازمان مجاهدین وارد فضای نظامی و فرقه‌گونه می‌شوند. 

این کارگردان درباره عوامل تولید این فیلم گفت: خانم گلناز ملک به عنوان کاراکتر اصلی، نویسنده و تیم پژوهش بودند. آقای داوود مرادیان به عنوان مشاور پروژه، خانم فاطمه جعفرزاده برنامه‌ریز و دستیار تصویربردار، و آقای جواد جاویدی به عنوان تیم پژوهش و در مرحله اول تصویربرداری همراه خانم ملک بودند. تیم ما در همین حد بود و سعی کردیم با فشردگی زمان کار را جلو ببریم، زیرا بازه زمانی محدود داشتیم. 

کارگردان «پای دیوار مرز» درباره چالشهای این مسیر گفت: هر مستندی چالش‌های خود را دارد. وقتی تولید را شروع کردیم، زمان محدودی برای رساندن فیلم و ارائه آن به جشنواره داشتیم. داشتیم. برای من چالش این بود که به بلوغ فکری نسبت به موضوع برسیم و بفهمیم سرانجام فیلم به کجا ختم می‌شود. این موضوع استرس‌آور بود و بخش مهمی از کاراکترها و سوژه‌ها هم چالش‌های خود را داشتند. 

وی ادامه داد: امکان مصاحبه با اعضای جدا شده وجود نداشت و بازیگر جایگزین نیز منتفی شد. خود خانم ملک جلو آمدند و شرایط تصویربرداری به عینه اتفاق افتاد. برخی کاراکترها و موقعیت‌ها و سوژه‌ها اگر دوباره تصویربرداری می‌شد، دیگر چنین اتفاقی رخ نمی‌داد. یکی از جذابیت‌های داستان همین بود که این اتفاق یک بار رخ داد. سعی کردیم به نحو احسن به آنچه می‌خواستیم برسیم. 

این کارگردان درباره بخش آوینی در جشنواره سینماحقیقت گفت: من برای اولین بار امسال به عنوان کارگردان حضور پیدا کردم. نگاه کلی نسبت به فیلم‌های دیگر داشتم. دوستانی بودند که تجربه طولانی‌تر داشتند، ولی این تجربه باعث شد که استرس هم وجود داشته باشد. احساس می‌کنم سال بعد بهتر می‌توانیم عمل کنیم. این تجربه باعث افتخار بود که هم تیم پژوهش و هم دوستان این افتخار را به من دادند که حضور پیدا کنم. 

وی درباره فیلم خود در جشنواره امسال گفت: سعی کردیم در هر مرحله استانداردهای لازم رعایت شود. از نظر موضوعی، موضوع بسیار خاص است. مستند فضایی دارد که از یک روند شروع شده و به یک نقطه ختم می‌شود و موضوعات متعدد آن می‌تواند سوژه یک مستند جداگانه باشد. حتی در مرحله تدوین، تلاش شد تا اتصالات موضوعی درست شکل گیرد. 

کارگردان «اینجا و جایی دیگر» درباره فضای مستندسازی گفت: نگاه به فضای مستند بسیار جذاب است و ژانر مستند حرف‌های خاص خود را دارد که در کارهای داستانی کمتر دیده می‌شود. بازخورد آن برای بیننده نیز جذاب است و فضای واقعی را نشان می‌دهد. نیازمند حمایت بیشتر است، اما همین فضای محدود هم ارزشمند بود. 

آجورلو درباره پیش بینی خود از استقبال مردم گفت: برای اینکه بازخوردها را بررسی کنیم، فیلم را برای دوستان جدا شده از سازمان و کارشناسان مرتبط پخش کردیم. فضای استرسی و جوی داشت، ولی بازخوردها مثبت بود. حتی افرادی که شناختی نسبت به من نداشتند، رضایت داشتند. امیدوارم اکران در جشنواره هم همین بازخورد را داشته باشد. موضوع بسیار فاخری است و می‌تواند مخاطب را جذب کند. 

«اینجا و جایی دیگر» برای دریافت جایزه شهید آوینی نوزدهمین جشنواره «سینماحقیقت» رقابت می‌کند.