میلیاردر و بیصدا/ راز وفاداری الیگارشهای روس به پوتین چیست؟
از دید الیگارشیها، رهبر روسیه، علیرغم جنگ و تحریمهای غرب و در برخی زمینهها دقیقا بهخاطر آنها همچنان کنترل محکمی بر مهرههای کلیدی قدرت و ثروت در کشور دارد.
در طول جنگ با اوکراین، شمار میلیاردرهای روسیه به بالاترین حد خود در تاریخ رسیده است. اما در ۲۵ سالی که ولادیمیر پوتین در قدرت بوده، ثروتمندان و قدرتمندان روسیه که با عنوان الیگارش شناخته میشوند، تقریبا تمام نفوذ سیاسی خود را از دست دادهاند.
به گزارش بیبیسی، این موضوع برای رئیسجمهور روسیه خبر خوبی است. تحریمهای غرب نتوانستهاند افراد فوقالعاده ثروتمند را به مخالفان او تبدیل کنند و سیاستهای چماق و هویج او، آنها را به حامیان خاموش بدل کرده است.
اولگ تینکوف، بانکدار میلیاردر سابق، دقیقا میداند چماقها چگونه عمل میکنند.
روز بعد از آن که او جنگ را در یک پست اینستاگرامی «دیوانهوار» توصیف کرد، مدیران او از سوی کرملین تماسی دریافت کردند. به آنها گفته شد که بانک تینکوف که آن زمان دومین بانک بزرگ روسیه بود، در صورتی که تمام ارتباطاتش با بنیانگذارش قطع نشود، ملی خواهد شد.
تینکوف به نیویورک تایمز گفت: «نمیتوانستم درباره قیمت صحبت کنم. مثل گروگانگیری بود. باید همان چیزی را قبول میکردی که بهت پیشنهاد میدادند. نمیتوانستم چانه بزنم.»
ظرف یک هفته، شرکتی مرتبط با ولادیمیر پوتانین، که اکنون پنجمین مرد ثروتمند روسیه است و نیکل مورد استفاده در موتورهای جت جنگی را تامین میکند، اعلام کرد که بانک را میخرد. به گفته آقای تینکوف، این بانک تنها به ۳ درصد ارزش واقعیاش فروخته شد.
در نهایت، آقای تینکوف تقریبا ۹ میلیارد دلار از ثروتش را از دست داد و روسیه را ترک کرد.
در سالهای پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، برخی از روسها با به تملک درآوردن شرکتهای عظیم دولتی پیشین و استفاده از فرصتهای سرمایهداری نوپای کشورشان، به ثروتهای افسانهای دست یافتند.
ثروت تازه به دستآمدهشان در دوران بحرانهای سیاسی، به آنها قدرت و نفوذ داد و باعث شد به عنوان الیگارش شناخته شوند.
نیرومندترین الیگارش روسیه، بوریس برزوفسکی، مدعی شد که خود او مسیر رسیدن ولادیمیر پوتین به ریاستجمهوری را در سال ۲۰۰۰ هموار کرده است. سالها بعد، از این کار خود طلب بخشش کرد.
او در سال ۲۰۱۲ نوشت: «در او، آن دیکتاتور حریص آینده و غاصب را ندیدم، مردی که آزادی را لگد مال میکند و روند توسعه روسیه را متوقف میسازد.»
شاید بوریس برزوفسکی نقش خود را بزرگنمایی کرده باشد، اما الیگارشهای روس واقعا توانایی جابهجایی قدرت در بالاترین سطوح را داشتند.
اندکی بیش از یک سال پس از آن عذرخواهی، بوریس برزوفسکی در تبعید در بریتانیا در شرایطی مشکوک درگذشت. تا آن زمان، الیگارشی روسیه نیز عملا مرده بود.
به همین دلیل، زمانی که آقای پوتین ثروتمندترینهای روسیه را ساعاتی پس از صدور دستور حمله تمامعیار به اوکراین در ۲۴ فوریه ۲۰۲۲ در کرملین گرد آورد، آنها کار چندانی برای مخالفت نمیتوانستند انجام دهند، حتی با اینکه میدانستند ثروتشان قرار است ضربه سنگینی بخورد.
او به آنها گفت: «امیدوارم در این شرایط جدید نیز، به همان خوبی و با همان کارایی با هم همکاری کنیم.»
یک خبرنگار حاضر در جلسه، میلیاردرهای گردآمده را «رنگپریده و بیخواب» توصیف کرد.
دوره منتهی به حمله و بلافاصله پس از آن برای میلیاردرهای روسیه بسیار بد بود.
به گفته مجله فوربس، تا آوریل ۲۰۲۲، به خاطر جنگ، تحریمها و تضعیف روبل، تعداد آنها از ۱۱۷ نفر به ۸۳ نفر کاهش یافت. آنها جمعا ۲۶۳ میلیارد دلار یا به طور میانگین ۲۷ درصد از ثروتشان را از دست دادند.
اما سالهای بعد نشان دادند که از حضور در اقتصاد جنگی ولادیمیر پوتین میتوان منافع عظیمی کسب کرد.
هزینههای گزاف برای جنگ باعث رشد اقتصادی بیش از ۴ درصدی در روسیه در سالهای ۲۰۲۳ و ۲۰۲۴ شد. این رشد حتی برای آن دسته از ثروتمندان روس که مستقیما از قراردادهای دفاعی سود نمیبردند نیز مفید بود.
به گفته جیاکومو توگنینی از تیم ثروت فوربس، در سال ۲۰۲۴، بیش از نیمی از میلیاردرهای روسیه یا نقشی در تامین نیازهای نظامی داشتند یا از تهاجم منتفع شدند.
او به بیبیسی گفت: «این حتی شامل کسانی نمیشود که به طور مستقیم درگیر نیستند، اما نیاز به نوعی رابطه با کرملین دارند. فکر میکنم منصفانه است که بگوییم هر کسی که در روسیه کسب و کار دارد، باید با دولت رابطهای داشته باشد.»
در سال جاری، بالاترین تعداد میلیاردرهای روسیه، ۱۴۰ نفر، در فهرست فوربس ثبت شد. مجموع ثروت آنها (۵۸۰ میلیارد دلار) تنها سه میلیارد دلار کمتر از بالاترین رقم ثبتشده پیش از حمله بود.
در حالیکه آقای پوتین به وفاداران اجازه سود بردن میدهد، همواره کسانی را که از پیروی سرباز زدهاند، مجازات کرده است.
مردم روسیه بهخوبی به یاد دارند که چه بر سر غول نفتی، میخائیل خودورکوفسکی آمد. او که زمانی ثروتمندترین مرد روسیه بود، پس از راهاندازی یک سازمان طرفدار دموکراسی در سال ۲۰۰۱، به مدت ۱۰ سال زندانی شد.
از زمان حمله، تقریبا همه ثروتمندان کلان روسیه سکوت کردهاند و آن تعداد معدودی که بهطور علنی مخالفت کردهاند، ناچار شدهاند کشور و بخش عمدهای از ثروت خود را ترک کنند.
ثروتمندان روسیه بهوضوح بخشی کلیدی از تلاش جنگی ولادیمیر پوتین هستند و بسیاری از آنها، از جمله ۳۷ نفری که در ۲۴ فوریه ۲۰۲۲ به کرملین فراخوانده شدند، هدف تحریمهای غرب قرار گرفتهاند.
اما اگر غرب میخواست آنها را فقیرتر کند و علیه کرملین بشوراند، با توجه به ثروت پابرجا و نبود مخالفت در میان میلیاردرهای روسیه، شکست خورده است.
اگر یکی از آنها به فکر فرار به غرب با میلیاردها ثروتش افتاده بود، تحریمها این کار را غیرممکن کردند.
الکساندر کولیاندر از مرکز تحلیل سیاست اروپایی میگوید: «غرب هر کاری کرد تا میلیاردرهای روسیه را به گرد پرچم روسیه جمع کند.»
او میگوید: «هیچ برنامه، ایده یا مسیر روشنی برای هیچکدام از آنها وجود نداشت تا از کشتی بیرون بپرند. داراییها تحریم شد، حسابها مسدود شد، املاک توقیف شد. همه اینها عملا به ولادیمیر پوتین کمک کرد تا میلیاردرها، داراییها و پولشان را بسیج کند و از آن برای حمایت از اقتصاد جنگی روسیه بهره ببرد.»
خروج شرکتهای خارجی پس از تهاجم به اوکراین، خلائی ایجاد کرد که بهسرعت توسط کسب و کارهای نزدیک به کرملین پر شد. کسانی که اجازه یافتند داراییهای بسیار سودآور را به قیمت پایین بخرند.
الکساندرا پروکوپنکو از مرکز روسیه و اوراسیا در اندیشکده کارنگی معتقد است که این روند یک «ارتش تازه از وفاداران فعال و بانفوذ» پدید آورد.
او میگوید: «رفاه آینده آنها وابسته به ادامه تقابل میان روسیه و غرب است» و بدترین کابوس آنها بازگشت مالک قبلی است.
به گفته جیاکومو توگنینی، تنها در سال ۲۰۲۴، یازده میلیاردر جدید از همین راه در روسیه پدید آمدند.
رهبر روسیه، علیرغم جنگ و تحریمهای غرب و در برخی زمینهها دقیقا بهخاطر آنها همچنان کنترل محکمی بر مهرههای کلیدی قدرت و ثروت در کشور دارد.
