از تامین گازوییل نیروگاه‌ها تا تهدید خاموشی صنایع/ آیا وزارت نیرو آماده زمستان است؟ + فیلم

به گزارش گروه اقتصادی خبرگزاری دانشجو؛ در حالی‌که مدیران صنعت انرژی کشور از افزایش بی‌سابقه ذخایر سوخت و توقف واردات گازوئیل سخن می‌گویند، صنایع در شهرک‌های صنعتی تهران بار دیگر نسبت به آغاز دوره‌ای تازه از خاموشی‌های برنامه‌ریزی‌نشده هشدار می‌دهند؛ هشدارهایی که نشانه‌ای از تداوم ناترازی مزمن در مدیریت برق کشور است.

رئیس کارگروه انرژی شهرک‌های صنعتی تهران اعلام کرده که پس از دوره‌ای آرام از نیمه مهرماه، «به‌زودی» قطع برق واحدهای صنعتی دوباره آغاز می‌شود؛ موضوعی که با اظهارات مدیرعامل توانیر مبنی بر «عدم وجود خاموشی در ماه‌های پیش‌رو» تناقض جدی دارد. این شکاف میان ادعای رسمی و واقعیت میدانی، انتقادها از عملکرد وزارت نیرو در برنامه‌ریزی، هماهنگی و پیش‌بینی‌پذیری شبکه برق را تشدید کرده است.

تکرار خاموشی‌‎های سال گذشته؛ وزارت نیرو چه نکرد؟

سال گذشته، ناتوانی وزارت نیرو در مدیریت هم‌زمان تولید، توزیع و تأمین سوخت نیروگاه‌ها به خاموشی‌های گسترده و ناگهانی در شهرک‌های صنعتی منجر شد. افت فشار گاز در روزهای سرد و وابستگی شدید نیروگاه‌ها به گاز طبیعی، شبکه برق را به نقطه بحران رساند و وزارت نیرو عملاً نتوانست از قبل برای شرایط اضطراری برنامه‌ریزی کند. صنایع در آن زمان متحمل خسارت‌های سنگینی شدند؛ توقف خطوط گرم، ضایعات محصول، آسیب تجهیزات، جریمه تأخیر در تحویل سفارش‌ها و کاهش شدید بهره‌وری. با وجود این تجربه تلخ، هیچ برنامه شفاف، قابل اندازه‌گیری و پیش‌دستانه‌ای از سوی وزارت نیرو برای زمستان امسال ارائه نشد؛ نه در تقویت شبکه توزیع محلی، نه در مدیریت بار منطقه‌ای و نه در هماهنگی با وزارت نفت. نتیجه اینکه صنایع می‌گویند «همان چرخه گذشته دوباره در حال تکرار است».

 ذخایر سوخت بالاست اما برق صنایع همچنان در خطر

در سوی مقابل، وزارت نفت از بهبود شرایط سوخت سخن می‌گوید؛ بهبودهایی که اگر ادعاها درست باشد، باید مستقیماً به کاهش تنش در شبکه برق منجر شود. محمدصادق عظیمی‌فر، معاون وزیر نفت و مدیرعامل شرکت پالایش و پخش فراورده‌های نفتی ایران، می‌گوید چند ماه است واردات گازوئیل کاملاً متوقف شده و کشور از طریق افزایش تولید و کاهش مصرف روزانه، به افزایش ۱.۵ میلیارد لیتری ذخایر نفت‌گاز رسیده است. ذخایر نیروگاهی نیز به‌گفته او ۶۰ درصد بیشتر از سال قبل است؛ رقمی که در ظاهر باید خیال وزارت نیرو را راحت کند.

اما با وجود این شرایط کم‌سابقه، وزارت نیرو هنوز پاسخ نداده چرا صنایع همچنان با تهدید خاموشی روبه‌رو هستند. اگر ذخایر سوخت نیروگاهی چنین رشد کرده، چرا وزارت نیرو قادر به ارائه تضمین پایداری برق نیست؟ چرا در مناطقی که مصرف خانگی هنوز به اوج نرسیده، قطع برق صنعتی به‌عنوان «سناریوی محتمل» مطرح می‌شود؟ اگر وزارت نفت به‌موقع سوخت تحویل می‌دهد، چالش وزارت نیرو دقیقاً کجاست؟ ضعف شبکه توزیع؟ ناترازی تولید منطقه‌ای؟ کمبود زیرساخت؟ یا نبود برنامه مدیریت بار حرفه‌ای؟ وزارت نیرو تاکنون هیچ گزارش روشنی در این‌باره منتشر نکرده است.

صنایع: مشکل سوخت نیست، مشکل مدیریت وزارت نیرو است

برخی از صاحبان صنایع می‌گویند مسئله امروز «کمبود سوخت» نیست، بلکه ناتوانی وزارت نیرو در مدیریت مصرف، توزیع و هماهنگی بین‌بخشی است. در بسیاری از مناطق، شبکه برق حتی پیش از شروع سرمای جدی، در تأمین بار صنعتی دچار مشکل می‌شود. تفاوت نگاه بین وزارت نفت و وزارت نیرو نیز موضوع را پیچیده‌تر کرده است؛ نخستین وزارتخانه از «وضعیت بسیار مطلوب ذخایر» خبر می‌دهد، در حالی‌که وزارت نیرو، با وجود همین ذخایر، قادر به تضمین پایداری برق صنایع نیست. به‌گفته فعالان صنعتی، «اگر سوخت هست و نیروگاه‌ها مشکلی ندارند، پس خاموشی‌ها را چطور باید توضیح داد؟»

در میانه‌ی این مناقشه بین ادعای وزارت نفت از رشد ذخایر سوخت و نگرانی صنایع از قطعی برق، مصطفی رجبی‌مشهدی، سخنگوی صنعت برق و مدیرعامل شرکت توانیر، نیز موضع مهمی اتخاذ کرده است. او بارها تأکید کرده که «اگر سوخت نیروگاه‌ها تأمین شود، دیگر قطعی برق در ماه‌های پیش‌رو وجود نخواهد داشت.» این اظهارنظر رجبی‌مشهدی نشان‌دهنده‌ی آن است که از نگاه او، چالش اصلی نه کمبود ذخایر، بلکه تأمین سوخت در زمان مناسب است تا بتوان پایداری شبکه برق را تضمین کرد.

رجبی‌مشهدی همچنین گفته است که وضعیت ذخایر سوخت مایع نیروگاهی «نسبت به سال گذشته مناسب‌تر» است و بخشی زیادی از مخازن نیروگاه‌ها هم‌اکنون پر شده‌اند. این نکته با ادعای وزارت نفت در مورد افزایش ۶۰ درصدی ذخایر تا حدی هم‌سو است، اما بخش مهم آنجاست که رجبی‌مشهدی تأکید دارد «به شرط تأمین سوخت» (به‌موقع و کافی) می‌تواند از بروز قطعی برق جلوگیری کند.

از سوی دیگر، او هشدار داده که محدودیت‌های تأمین سوخت یا تأخیر در تحویل آن به نیروگاه‌ها همچنان می‌تواند شبکه را در معرض ناترازی قرار دهد. این موضع رجبی‌مشهدی پاسخ مستقیمی است به آنچه فعالان صنعتی مطرح می‌کنند: «مسئله امروز کمبود سوخت نیست، بلکه ناتوانی وزارت نیرو در مدیریت مصرف، توزیع و هماهنگی بین‌بخشی است.»

از دید صنایع، وزارت نیرو نه‌تنها در اصلاح شبکه و پیش‌بینی بار موفق نبوده، بلکه اعلام‌های رسمی این وزارتخانه عملاً غیرقابل اتکا شده‌اند؛ زیرا هر سال وعده «زمستان بدون خاموشی» داده می‌شود و در نهایت همان سناریوهای تکراری مانند سرعت‌گیرهای ناگهانی در تولید، بی‌برقی‌های چندساعته، اتلاف مواد اولیه و ضرر مستقیم به خطوط تولید، تکرار می‌شود.

نقش سوخت‌ها و حلقه‌های مفقوده مدیریت انرژی

سال گذشته عدم مدیریت مناسب مصرف برق توسط وزارت نیرو باعث شد حتی با وجود برخی ظرفیت‌های موجود، شبکه انرژی نتواند فشار مصرف زمستانی را تحمل کند و این موضوع به خاموشی‌های گسترده در شهرک‌های صنعتی و خسارات قابل توجه به صنایع منجر شد. در این میان، نقش سوخت‌های مختلف نیز اهمیت دوچندان پیدا می‌کند. در الگوی استاندارد جهانی، گاز طبیعی به‌عنوان سوخت اصلی و پاک برای نیروگاه‌ها استفاده می‌شود و گازوئیل تنها در مواقع کمبود گاز یا شرایط اضطراری به کار می‌رود. نفت‌کوره نیز به‌دلیل آلایندگی بالا محدود و برای شرایط بحرانی است.

ایران نیز همین الگو را دنبال می‌کند، اما محدودیت شبکه گازرسانی در زمستان و اولویت‌دهی به بخش خانگی موجب شد نیروگاه‌ها در برخی مناطق سریع‌تر از حد انتظار به مصرف گازوئیل یا حتی نفت‌کوره متوسل شوند. این تغییر سوخت زمان‌بر بود و برای ساعاتی توان تولید برق را کاهش داد. هم‌زمان، رشد مصرف خانگی در روزهای بسیار سرد، ظرفیت مانور شبکه را محدود کرد و فشار مضاعفی بر توزیع محلی وارد آورد، وضعیتی که اگر مدیریت بهینه مصرف توسط وزارت نیرو اعمال می‌شد، تا حد زیادی قابل کنترل بود.

در مجموع، اگرچه وضعیت ذخایر سوخت نسبت به سال گذشته بسیار امیدوارکننده است، اما پایداری کامل شبکه برق در فصل سرد نیازمند هماهنگی هم‌زمان سه بخش است: ثبات شبکه گاز در اوج مصرف خانگی، تحویل به‌موقع و کافی سوخت مایع به نیروگاه‌ها، و مدیریت بار منطقه‌ای. هرگونه ناترازی در یکی از این بخش‌ها احتمال خاموشی صنعتی را افزایش می‌دهد. صنایع امیدوارند با تکمیل این زنجیره، زمستان امسال بدون تنش سپری شود، اما تجربه سال‌های گذشته باعث شده همچنان نسبت به اعلان‌های رسمی با احتیاط نگاه کنند.