ناگازاکی؛ بندری که دو بار جهان را لرزاند
ناگازاکی، شهری در جنوب‌غربی ژاپن، در طول تاریخ دو بار در مرکز رویدادهایی قرار گرفت که سرنوشت کشور و حتی جهان را تغییر دادند. نخست، به‌عنوان تنها دروازهٔ ارتباط ژاپن با جهان در دوران انزوا؛ و دوم، به‌عنوان قربانی دومین بمب اتمی در تاریخ بشر. از قرن شانزدهم تا امروز، ناگازاکی همواره شهری چندچهره بوده است: بندری بین‌المللی، مرکز مبلغان مسیحی، محل تبادل فرهنگی شرق و غرب، و در نهایت، شهری که از خاکستر ویرانی برخاست تا پیام‌آور صلح شود.
داستان ناگازاکی، داستان برخورد تمدن‌ها و بازسازی انسان است؛ شهری که در دل کوه‌ها و خلیج آرام خود، شاهد شکوه، ایمان، نابودی و دوباره برخاستن انسان بوده است.
موقعیت جغرافیایی و پیدایش ناگازاکی
ناگازاکی در جنوب جزیرهٔ کیوشو و در کنار خلیج ناگازاکی واقع شده است. موقعیت طبیعی آن — بندری عمیق و امن در میان تپه‌ها — باعث شد از دیرباز برای دریانوردی و بازرگانی مناسب باشد. در قرن شانزدهم، زمانی که کشتی‌های پرتغالی و اسپانیایی به شرق آسیا رسیدند، این بندر کوچک به مرکز تماس میان ژاپن و اروپا بدل شد.
نام ناگازاکی به‌معنای «دماغهٔ بلند» است و به شکل جغرافیایی شبه‌جزیره‌ای شهر اشاره دارد. رودخانه‌های کوچک و تپه‌های سبز اطراف، مناظری پدید آورده‌اند که هنوز هم از زیباترین چشم‌اندازهای ژاپن به شمار می‌آیند.
دوران آغازین؛ ورود اروپاییان و مسیحیت
در سال ۱۵۴۳ میلادی، نخستین بازرگانان و مبلغان پرتغالی به ژاپن رسیدند. چند دهه بعد، ناگازاکی به‌سرعت به بندر اصلی تجارت با اروپاییان تبدیل شد. مبلغان یسوعی (Jesuits) به رهبری «فرانسیس خاویر» در این شهر کلیساهایی ساختند و مردم بسیاری را به مسیحیت درآوردند.
در اواخر قرن شانزدهم، بیش از پنجاه هزار مسیحی در ناگازاکی و اطراف آن زندگی می‌کردند. کلیسای «اُرا» (Oura Church) که امروزه در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده، یادگار همان دوران است.
اما در اوایل قرن هفدهم، شوگون‌های توکوگاوا، که از نفوذ خارجیان بیم داشتند، دستور اخراج اروپاییان و ممنوعیت مسیحیت را صادر کردند. هزاران مسیحی ناگازاکی شکنجه و اعدام شدند، از جمله در واقعهٔ معروف «شهادت بیست‌وشش مسیحی ژاپنی» در سال ۱۵۹۷ که بر تپه‌ای در شمال شهر به صلیب کشیده شدند.
دوران انزوا و جزیرهٔ دِجیما
در سال ۱۶۳۹، شوگون‌ها ژاپن را وارد دوران «ساکوکو» (انزوای کامل) کردند. در این دوران، ناگازاکی تنها بندری بود که اجازهٔ ارتباط محدود با جهان بیرون را داشت. خارجیان تنها در جزیرهٔ مصنوعی کوچکی به نام «دِجیما» (Dejima) اجازهٔ اقامت داشتند. این جزیره به‌طور خاص برای بازرگانان هلندی ساخته شده بود که تنها ملت غربی مجاز به تجارت با ژاپن بودند.
در دِجیما، علم و فناوری غربی از جمله پزشکی، مهندسی و نجوم به ژاپن راه یافت. دانش «رانگاگو» یا «مطالعات هلندی» در همین دوران شکل گرفت و پایه‌های نوسازی علمی ژاپن را در قرن نوزدهم فراهم کرد.
در نتیجه، هرچند ژاپن از نظر سیاسی منزوی بود، اما ناگازاکی به پلی میان شرق و غرب تبدیل شد و در سکوت، چرخهٔ دانش و تجارت را زنده نگه داشت.
بازگشایی ژاپن و شکوفایی صنعتی
در میانهٔ قرن نوزدهم، با امضای پیمان‌های جدید و پایان سیاست انزوا، ناگازاکی دوباره دروازه‌ای به جهان شد. درون دوران می‌جی (۱۸۶۸–۱۹۱۲)، کارخانه‌های کشتی‌سازی و صنایع سنگین در این بندر شکل گرفتند.
در سال ۱۸۵۷ نخستین کارخانهٔ کشتی‌سازی مدرن ژاپن در ناگازاکی تأسیس شد و بعدها شرکت میتسوبیشی، که امروز یکی از بزرگ‌ترین شرکت‌های صنعتی ژاپن است، کنترل آن را برعهده گرفت. شهر به سرعت رشد کرد و جمعیتش از ده‌ها هزار نفر به صدها هزار نفر افزایش یافت.
در همین دوران، کلیساها و مدارس مسیحی دوباره فعال شدند و محله‌های تاریخی مانند «گان‌بارا» و «مینامی‌یاماتِه» با خانه‌های غربی و باغ‌های سنگی، چهره‌ای منحصربه‌فرد به شهر بخشیدند.
فاجعهٔ بمب اتمی
در ۹ اوت ۱۹۴۵، سه روز پس از انفجار بمب اتمی در هیروشیما، هواپیمای آمریکایی «بوکس‌کار» بمبی به نام «پسر چاق» (Fat Man) را بر فراز ناگازاکی رها کرد. هدف اصلی، شهر کوکورا بود، اما به‌دلیل شرایط جوی، مأموریت به ناگازاکی تغییر یافت.
بمب در ساعت ۱۱:۰۲ صبح در ارتفاع ۵۰۰ متری منفجر شد و منطقهٔ اوراکامی را ویران کرد. بیش از ۷۰ هزار نفر در دم کشته و هزاران نفر دیگر در هفته‌ها و ماه‌های بعد بر اثر سوختگی و تشعشعات جان باختند. کلیسای جامع اوراکامی، بزرگ‌ترین کلیسای آسیا، در یک لحظه نابود شد.
با وجود این فاجعه، مردم ناگازاکی همانند هم‌وطنان خود در هیروشیما، به‌سرعت به بازسازی شهر پرداختند. در سال‌های پس از جنگ، ناگازاکی به یکی از مراکز جنبش جهانی صلح تبدیل شد.
بازسازی و یادمان صلح
بازسازی ناگازاکی در سال ۱۹۴۹ آغاز شد. پارک یادبود صلح در منطقهٔ اوراکامی بنا شد؛ جایی که مرکز انفجار بود. در این پارک، مجسمه‌ای از مردی با دستی اشاره‌کننده به آسمان (به‌سوی خطر) و دستی دیگر در حالت دعا (نشانهٔ صلح) قرار دارد؛ نمادی از هشدار و امید هم‌زمان.
موزهٔ بمب اتمی ناگازاکی با اسناد، عکس‌ها و اشیای بازمانده، یادآور درد ویرانی و ضرورت صلح جهانی است. در کنار آن، کلیسای اوراکامی بازسازی شد و امروز به محلی برای نیایش و یاد قربانیان تبدیل شده است.
بازسازی ناگازاکی تنها به ترمیم فیزیکی محدود نبود؛ بلکه به بازسازی هویت و انسانیت انجامید. شهر با توسعهٔ آموزشی، فرهنگی و صنعتی، چهره‌ای تازه یافت و از نماد مرگ به نماد زندگی بدل شد.
نقش فرهنگی و مذهبی
ناگازاکی یگانه شهری در ژاپن است که پیوند عمیقی با مسیحیت دارد. از کلیسای اُرا تا کلیسای جدید اوراکامی، این شهر مرکز میراث «کریشتان‌های پنهان» است؛ مسیحیانی که در دوران ممنوعیت دین، باور خود را در خفا حفظ کردند.
در سال ۲۰۱۸، یونسکو مجموعهٔ «میراث مسیحیان پنهان ناگازاکی و منطقهٔ آمامی» را در فهرست جهانی ثبت کرد. این میراث نشان‌دهندهٔ قدرت ایمان، مقاومت فرهنگی و سازگاری میان دین و محیط بومی است.
در کنار این وجه مذهبی، ناگازاکی شهری چندفرهنگی است؛ با ریشه‌هایی در چین، هلند و پرتغال. جشنوارهٔ فانوس‌های چینی و غذاهای دریایی محلی همچنان بازتاب این ترکیب فرهنگی‌اند.
دوران معاصر و گردشگری
ناگازاکی امروز شهری مدرن، آرام و بین‌المللی است. صنایع کشتی‌سازی، فناوری و گردشگری در آن رونق دارند. بازدیدکنندگان می‌توانند از محله‌های تاریخی دِجیما، کلیسای اُرا، پارک صلح، موزهٔ اتمی، و تپه‌های مینامی‌یاماتِه دیدن کنند.
چشم‌انداز شب ناگازاکی از ارتفاعات «ایناسایاما» یکی از زیباترین مناظر شبانهٔ ژاپن است و هر سال هزاران گردشگر را جذب می‌کند. در کنار این، حضور مداوم برنامه‌های فرهنگی و جشنواره‌های صلح، ناگازاکی را به شهری زنده و امیدبخش تبدیل کرده است.
تحلیل و جمع‌بندی
ناگازاکی شهری است که هم آغازگر ارتباط ژاپن با جهان بود و هم شاهد سهمگین‌ترین چهرهٔ علم مدرن. در آن، تضاد میان پیشرفت و فاجعه، ایمان و ویرانی، در قالبی انسانی به آشتی رسیده است.
این شهر، همچون هیروشیما، اکنون صدای وجدان بشر است؛ یادآور اینکه تمدن بدون اخلاق، می‌تواند به نابودی خود بینجامد. ناگازاکی امروز نه تنها بندری در ژاپن، بلکه بندری در قلب بشریت است؛ جایی که هر انسان، در نگاه مجسمهٔ صلح، دعوت به تفکر و مهربانی می‌شود.
