چرا با وجود کاهش نرخ زاد و ولد، دوقلوهای بیشتری متولد می‌شوند؟

امروز در سراسر جهان، مادران فرزند کمتری دارند. با این‌حال، علیرغم کاهش نرخ زاد و ولد، تعداد دوقلوها و سه‌قلوهایی که امروز به دنیا می‌آیند بیشتر از هر زمان دیگری است. این اولین بار است که چنین اتفاقی در تاریخ رخ می‌دهد و پژوهش‌ها افزایش مداوم نرخ دوقلوزایی را پیش‌بینی می‌کنند. در سال‌های گذشته، نرخ دوقلو‌زایی منطبق با نرخ کلی زاد و ولد کاهش یافت.

به گزارش زومیت، دلایل زیادی برای آمار یادشده وجود دارد. به نظر می‌رسد عوامل اجتماعی مثل بارداری در سنین بالا و استفاده بیشتر از درمان‌های باروری از دلایل کلیدی باشند. اگرچه دوقلوزایی نسبت به بارداری یک نوزاد کمتر شایع است، چندقلوزایی بخشی طبیعی از تولید مثل انسان است. از هر ۶۰ بارداری، یکی چندقلو است که می‌تواند دوقلو، سه قلو و حتی شش‌قلو باشد.

دوقلو‌ها زمانی به وجود می‌آیند که دو تخمک جداگانه به‌طور همزمان بارور می‌شوند یا زمانی که یک تخمک بارورشده به دو قسمت تقسیم شود. چندقلوزایی همچنین می‌تواند در نتیجه‌ی «تخمک‌گذاری بیش از حد» رخ دهد؛ یعنی زمانی که بیش از یک تخمک در یک چرخه آزاد شود. این پدیده در زنان با افزایش سن به دلیل تغییر در الگوهای هورمونی چرخه‌ی قاعدگی بر اثر نزدیک شدن به دوران یائسگی بیشتر اتفاق می‌افتد.

در نمونه‌های نادر، تخمک‌گذاری بیش از حد می‌تواند باعث لقاح طبیعی آنچه با عنوان «بارداری‌های چندقلوی درجه‌بالاتر» شناخته می‌شود یعنی از سه قلو تا ۹ قلو شود. داده‌های انگلستان و ولز در سال ۲۰۲۳ نشان می‌دهد که برای زنان زیر ۲۰ سال، از هر ۲۰۰۰ نفر، زایمان یک نفر چندقلو بوده است؛ اما برای زنان ۳۵ تا ۳۹ ساله این میزان به یک در ۵۷ افزایش می‌یابد.

پژوهشی جدید به‌طور خاص با هدف قرار دادن کشورهای کم‌درآمد پیش‌بینی کرده است که افزایش چندقلوزایی را می‌توان در همه کشورها از سال ۲۰۵۰ تا ۲۱۰۰ انتظار داشت. به باور نویسندگان پژوهش، این پیش‌بینی حاصل افزایش سن مادرها در این کشورها است.

در طول دوره نسل انفجار (baby boom) از دهه‌‌ی ۱۹۴۰ تا ۱۹۶۰ میلادی، تعداد زایمان‌های چندقلو در انگلستان و ولز به طور پیوسته در حدود ۱۲ تا ۱۳ در هر ۱۰۰۰ بارداری بود. مادران در دهه‌ی ۱۹۶۰ نوزادان خود را در سن متوسط ۲۶ سالگی به دنیا می‌آوردند. سنی که احتمال تولد چندقلو کمتر بود.

از سویی در طول دهه‌های ۱۹۷۰ و ۸۰، هم با در دسترس بودن روبه‌رشد تنظیم خانواده (شامل عقیم‌سازی مردان و زنان) و دوره‌های چالش‌برانگیز اقتصادی، تعداد خانواده‌های بزرگ‌تر کاهش یافت. این مسئله باعث ایجاد اندازه‌ی کلیشه‌ای خانواده‌ با ۲٫۴ کودک شد.

اکثر زنان در دهه‌ی ۱۹۷۰ و ۸۰ از اواسط تا اواخر دهه‌ی بیست سالگی خود و به طور متوسط در سن ۲۶ سالگی، بچه‌دار می‌شدند. این بدان معناست که نرخ زاد و ولد چندقلو در بریتانیا هم به پائین‌ترین حد خود رسیده است که تقریبا ده زایمان به ازای هر ۱۰۰۰ عدد است.

در دهه‌ی ۱۹۹۰ و ۲۰۰۰، نرخ زاد و ولد چندقلو در انگلستان و ولز افزایش یافت. این مسئله تا حدی به خاطر افزایش سن جزئی در میانگین سنی زنانی بود که برای اولین بار مادر شده بودند؛ اما دلیل اصلی آن افزایش استفاده از درمان‌های باروری بود.

در روزهای اولیه‌ی درمان باروری، قرار دادن بیش از یک جنین در یک زمان برای افزایش شانس موفقیت بارداری رایج بود. با این‌حال، این کار همچنین شانس چندقلوزایی را افزایش داد. در دهه‌ی ۱۹۹۰، نرخ چندقلوزایی ناشی از درمان باروری تا ۲۸ درصد افزایش داشت در حالی که نرخ بارداری طبیعی ۱ الی ۲ درصد بود.

نگرانی درباره‌ی افزایش شدید چندقلوزایی به دلیل درمان‌های باروری و تعداد این نوزادان که در نتیجه نارس به دنیا می‌آمدند باعث تشکیل کمپین «یک در یک زمان» برای ترویج انتقال تنها یک جنین در یک زمان شد. نرخ چندقلوزایی ناشی از درمان باروری در بریتانیا اکنون تنها ۴ درصد است.

با این‌حال از اواسط دهه‌ی ۲۰۰۰ تا اواسط دهه‌ی ۲۰۱۰، نرخ چندقلوزایی در بریتانیا به بیش از ۱۶ در ۱۰۰۰ بارداری رسید (حدود ۱۱ هزار بارداری چندقلو در سال). این اوج آمار چندقلوها احتمالا به دلیل افزایش نرخ باروری در زنان سنین بالاتر رخ داد، اما دلیل عمده‌ی آن استفاده‌ی روبه‌رشد از درمان‌های باروری قبل از تأثیر کمپین «یک در زمان» بود.

پس از کاهش آمار چندقلوزایی در دهه‌ی ۲۰۱۰، با آشکار شدن موفقیت کمپین یک در زمان درداده‌ها، آمار چندقلوزایی بریتانیا امروز به ۱۴٫۴ در ۱۰۰۰ زایمان می‌رسد؛ اما در حال حاضر افراد بیشتری نسبت به قبل به دنبال درمان باروری هستند. در سال ۱۹۹۱، حدود ۶۷۰۰ سیکل IVF توسط کلینیک‌های باروری انگلستان ارائه شد. در مقایسه، ۷۶۰۰۰ سیکل IVF در سال ۲۰۲۱ انجام شد.

داشتن دوقلو، سه‌قلو یا بیشتر بدون شک برای بسیاری از خانواده‌ها لذت‌بخش است، اما می‌تواند با مشکلات بیشتری همراه باشد. برای مثال در بریتانیا، میزان مرده‌زایی در دوقلو‌ها در مقایسه با حاملگی‌های یک قلو تقریبا دو برابر است و میزان مرگ و میر نوزادان دوقلو بیشتر از سه برابر است.

پس از زایمان، سال‌های اولیه بسیار چالش‌برانگیزند. چرا که علاوه بر حمایت‌های اولیه برای مراقبت‌های عملی مثل تغذیه و خواب، فشارهای عاطفی و مالی هم احساس می‌شوند. هزینه‌ی مالی خانواده‌های چندقلو در مقایسه با داشتن دو تک‌قلوی پشت سر هم به شکل چشمگیری بیشتر است.

از این‌رو در برنامه‌ریزی برای مراقبت‌های زایمان و سال‌های اولیه‌ی تربیت فرزند، باید جمعیت چندقلوزا را هم درنظر گرفت. از سویی پیش‌بینی افزایش آمار کار دشواری است به ویژه که آمار کلی حاکی از کاهش نرخ باروری هستند. ممکن است در طول زمان شاهد تولد نوزادان کمتری باشیم اما درصد چندقلوزایی همچنان افزایش پیدا کند.