نشست با آفتابه بپاهای مسجد شاه | ماجرای دیدار عجیب فرزین با اتحادیه صرافان هرات چه بود؟
این روزها که ارزش پول ملی سقوطی بیسابقه را تجربه میکند و دلار از مرز ۱۲۰ هزار تومان عبور کرده است، رئیس کل بانک مرکزی در یک اقدام عجیب، دست به دامن بازار هرات و شبکههای غیررسمی شده است.
هفته گذشته محمدرضا فرزین رئیس کل بانک مرکزی ایران با نوراحمد آغا، رئیس بانک مرکزی افغانستان، در کابل دیداری داشت. در حاشیه این دیدار یک نشست عجیب برگزار شد که تصاویر آن در شبکههای اجتماعی منتشر شد. ظاهرا فرزین در جریان این دیدار با رئیس اتحادیه صرافان هرات! گفت و گو کرده است. بر اساس گزارشهای منتشر شده، در این نشست موضوعات مرتبط با فعالیت صرافها و تسهیل مسیر مراودات بانکی بررسی شده است. در جلسه فرزین با حاجی بصیر رئیس اتحادیه صرافان هرات، موضوعات مطرحشده در نشست بانک مرکزی افغانستان نیز مورد بحث قرار گرفت و مقرر شد نمایندگان اتحادیه صرافان هفته آینده به تهران سفر کنند تا مسائل آنها از نزدیک بررسی و اقدامات لازم برای روانتر شدن مسیر فعالیتشان انجام شود.
دیدار فوق به قدری عجیب بود که صدای همه کارشناسان اقتصادی را در آورد. علی مروی، کارشناس اقتصادی در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «وقتی با سیاستهای حماقتبار ارزی، مرجعیت تعیین نرخ آزاد ارز را به خارج کشور منتقل کردهاید و مجبورید به جای اقدامات اصولی، دست به دامان فعالان این بازارها شوید. کاری که بعید است به صورت پایدار جواب دهد.»
.»هرات؛ لنگر انتظارات ارزی ایران
مبین زندی، کارشناس رمزارزهای دیجیتال، در گفتوگو با رویداد۲۴ توضیح میدهد که نقطه آغاز اصلاح بحران ارزی «نه در تهران، بلکه در هرات» قرار دارد؛ بازاری که به تعبیر او: «دیگر فقط یک نرخ مرزی نیست؛ عملاً لنگر انتظارات ارزی ایران شده است.»
وی افزود: هرات سالهاست مرکز تجارت ارزی افغانستان است و به دلیل دلاریبودن اقتصاد این کشور، این شهر به هاب ارزی برای ایران تبدیل شده است. بهگفته او بخش مهمی از اهمیت هرات برای ایران از معاملات «فردایی» ناشی میشود؛ معاملاتی شبیه شرطبندی روی قیمت فردا که در آن ارزی جابهجا نمیشود، اما جو روانی ناشی از اخبار سیاسی، تحریمها و انتظارات تورمی را به سرعت منعکس میکند.
این کارشناس رمزارز ادامه داد: «هر شوک ارزی ابتدا در هرات خود را نشان میدهد و سپس چند ساعت یا چند روز بعد در تهران تخلیه میشود. به همین دلیل به دلار هرات لقب شاخص ریسک اقتصاد ایران دادهاند.»
چرا ایران به هرات وابسته شد؟
زندی ریشه وابستگی ایران به بازار ارز هرات را تحریمها دانست و گفت: با مسدودشدن مسیرهای رسمی مانند سوئیفت، تجارت خارجی ایران به کانالهای غیررسمی و پرهزینه منتقل شد؛ کانالهایی که هرات، دبی، سلیمانیه و تا حدی استانبول مهمترین آنها هستند.
بهگفته این کارشناس، نزدیکی جغرافیایی، روابط اقتصادی قدیمی و ساختار دلاری افغانستان باعث شده هرات «مهمترین شاهراه غیررسمی ارزی ایران» باشد.
وی در ادامه توضیح داد: صرافان هرات قیمت ارز را بر اساس بازارهای بزرگتری مثل دبی تعیین میکنند و این نرخ به سرعت به مشهد و سپس تهران منتقل میشود؛ بنابراین کوچکترین بیثباتی در افغانستان مستقیماً فشار روانی و قیمتی بر بازار ارز ایران وارد میکند به همین دلیل است که رئیس بانک مرکزی ایران اخیراً جلسهای با صرافان هرات برگزار کرده؛ جلسهای که به گفته زندی هدف آن کاهش هزینه حواله، کمکردن ریسک انتقال ارز و نیمهرسمیکردن شبکههای غیررسمی است.
مشکل اصلی داخل ایران است، نه افغانستان
زندی می گوید ریشه بحران ارزی ایران در داخل کشور است و نمیتوان با تکیه بر چند مسیر غیررسمی انتظار ثبات پایدار داشت.
وی در ادامه گفت: «این تصور که تقویت رابطه با صرافان افغانستان و چند کشور منطقه بتواند جایگزین سیستم مالی جهانی شود، غیرواقعبینانه است. مشکل اصلی، ناکارآمدی سیاست پولی داخلی است.»
به گفته این کارشناس، یکی از عوامل اصلی بحران، فقدان استقلال واقعی بانک مرکزی است؛ نهادی که برخلاف نمونههای مشابه در آمریکا یا اروپا زیر فشار مستقیم دولت قرار دارد. دولت هنگام کسری بودجه، ارز نفتی را به بانک مرکزی میفروشد و در ازای آن ریال دریافت میکند؛ فرآیندی که موجب افزایش پایه پولی، خلق پول و در نهایت رشد نقدینگی و تورم میشود.
نظام چندنرخی و کارخانه تولید رانت
وی همچنین نظام چندنرخی ارز را «ماشین تولید رانت» نامید و تصریح کرد: وجود نرخهای مختلف مانند نیما و سنا، فضا را برای تصمیمگیریهای غیرشفاف و ناکارآمدی گسترده فراهم کرده است.
زندی در پایان تاکید کرد: «تا زمانی که کسری بودجه با چاپ پول جبران میشود، بانک مرکزی مستقل نیست، ارز چندنرخی حذف نشده و سیاست خارجی ثبات ندارد، بازار ایران به کوچکترین نوسان در هرات واکنش شدید نشان خواهد داد.»
