تاریخچه فروش و بازاریابی در ایران طی ۱۰۰ سال گذشته
تاریخچه فروش و بازاریابی در ایران طی قرن گذشته، از روشهای سنتی و محلی به سمت رویکردهای مدرن و دیجیتال تحول یافته است. این تغییرات تحت تأثیر عوامل اقتصادی، اجتماعی، technological و سیاسی مانند انقلاب صنعتی، جنگها، انقلاب اسلامی و ورود اینترنت بودهاند. در ادامه، به صورت chronological به بررسی این تاریخچه میپردازیم، با تمرکز بر روشهای فروش مختلف، از جمله تلفن ۱۱۸ به عنوان یک ابزار کلیدی در دوران میانی، و تحول به سمت سایتها، سئو و روشهای دیجیتال امروزی.
دهههای ۱۳۰۰ تا ۱۳۲۰ شمسی (۱۹۲۰ تا ۱۹۴۰ میلادی): دوران سنتی و شفاهی
در اوایل قرن بیستم، فروش و بازاریابی در ایران عمدتاً بر پایه روشهای سنتی و محلی استوار بود. بازارهای سنتی (مانند بازارهای بزرگ تهران، اصفهان و شیراز) مرکز اصلی تجارت بودند، جایی که فروشندگان از تکنیکهای شفاهی مانند چانهزنی، روابط شخصی و تبلیغات دهانبهدهان استفاده میکردند. جارچیها (اعلامکنندگان عمومی) نقش مهمی در تبلیغ کالاها داشتند و با فریاد زدن در کوچهها و بازارها، محصولات را معرفی میکردند. این روشها بخشی از فرهنگ تجاری ایران از دوران باستان بودند، اما در این دوره با ورود کالاهای وارداتی (مانند از اروپا) کمی مدرنتر شدند. همچنین، صنایع دستی و کشاورزی از طریق بازارهای محلی فروخته میشدند، بدون ابزارهای تبلیغاتی پیشرفته.
روشهای کلیدی فروش:
– **بازاریابی محلی و روابطی**: فروشندگان بر اساس اعتماد خانوادگی و محلی فروش میکردند.
– **تبلیغات شفاهی**: جارچیها و داستانگویی برای جذب مشتری.
دهههای ۱۳۳۰ تا ۱۳۵۰ شمسی (۱۹۵۰ تا ۱۹۷۰ میلادی): ورود رسانههای جمعی
با توسعه شهرنشینی و صنعتی سازی در دوران پهلوی، روشهای بازاریابی متنوعتر شدند. روزنامهها و مجلات (مانند کیهان و اطلاعات) به عنوان ابزار تبلیغاتی ظاهر شدند و تبلیغات چاپی برای کالاهای مصرفی مانند لوازم خانگی رواج یافت. رادیو نیز از دهه ۱۳۲۰ نقش مهمی ایفا کرد، جایی که برنامههای تبلیغاتی برای محصولات داخلی و وارداتی پخش میشد. فروش مستقیم در مغازهها همچنان غالب بود، اما بازاریابی تلفنی اولیه (از طریق خطوط ثابت) برای سفارشگیری آغاز شد.
روشهای کلیدی فروش:
تبلیغات چاپی: روزنامهها و بروشورها برای معرفی محصولات.
بازاریابی رادیویی: آگهیهای صوتی برای دسترسی به مخاطبان گسترده.
فروش مستقیم: در بازارها و فروشگاههای شهری، با تمرکز بر نمایش کالا.
در این دوره، بازاریابی شبکهای اولیه نیز شکل گرفت، جایی که فروشندگان از روابط شخصی برای توزیع محصولات استفاده میکردند، مشابه مدلهای جهانی.
دهههای ۱۳۶۰ تا ۱۳۷۰ شمسی (۱۹۸۰ تا ۱۹۹۰ میلادی): دوران پس از انقلاب و نقش تلفن ۱۱۸
پس از انقلاب اسلامی ۱۳۵۷، بازاریابی تحت تأثیر تحریمها و اقتصاد دولتی قرار گرفت، اما روشهای سنتی همچنان ادامه یافت. تلویزیون ملی ایران به عنوان رسانه اصلی تبلیغاتی ظاهر شد و آگهیهای تلویزیونی برای محصولات داخلی (مانند مواد غذایی و لوازم الکترونیکی) رواج یافت. یکی از تحولات کلیدی، توسعه سرویس تلفن ۱۱۸ (سامانه اطلاعات مخابرات ایران) بود که از دهه ۱۳۶۰ به عنوان یک ابزار بازاریابی عمل کرد. این سرویس، که ابتدا برای ارائه اطلاعات تلفنی مشاغل طراحی شد، به کسبوکارها اجازه میداد شماره تلفن و اطلاعات خود را ثبت کنند تا مشتریان از طریق تماس با ۱۱۸ به راحتی آنها را پیدا کنند. این روش، نوعی بازاریابی غیرمستقیم بود که دسترسی به مشتریان را افزایش میداد و برای مشاغل کوچک و محلی بسیار مفید بود. ثبت در ۱۱۸ نیاز به مدارک قانونی داشت و به عنوان یک بانک اطلاعاتی معتبر عمل میکرد، که نقش آن در معرفی کسبوکارها تا امروز ادامه دارد.
روشهای کلیدی فروش:
– **تبلیغات تلویزیونی**: آگهیهای کوتاه برای محصولات مصرفی.
– **بازاریابی تلفنی**: استفاده از ۱۱۸ برای جستجوی مشاغل و سفارشگیری.
– **بازاریابی پارتیزانی**: روشهای خلاقانه و کمهزینه مانند توزیع بروشور در خیابانها.
دهههای ۱۳۸۰ تا ۱۳۹۰ شمسی (۲۰۰۰ تا ۲۰۱۰ میلادی): ورود اینترنت و بازاریابی اولیه دیجیتال
با گسترش اینترنت در ایران از اواخر دهه ۱۳۷۰، روشهای فروش دیجیتال ظاهر شدند. سایتهای اولیه کسبوکارها (مانند فروشگاههای آنلاین ساده) برای نمایش محصولات استفاده میشدند. بازاریابی ایمیلی و SMS نیز رواج یافت. در این دوره، بازاریابی شبکهای (مانند مدلهای امویام یا آموی) قانونی شد و از روابط شخصی برای فروش استفاده میکرد. همچنین، روشهای سنتی مانند بازاریابی محلی (با تمرکز بر مناطق جغرافیایی) همچنان قوی بودند، اما ترکیب با ابزارهای جدید مانند تلفن همراه آغاز شد.
روشهای کلیدی فروش:
بازاریابی ایمیلی و SMS: ارسال پیشنهادها به مشتریان.
سایتهای اولیه: برای نمایش کاتالوگ محصولات.
بازاریابی شراکتی: همکاری بین کسبوکارها برای فروش مشترک.
دهه ۱۴۰۰ شمسی تا کنون (۲۰۱۰ تا ۲۰۲۵ میلادی): دوران دیجیتال، سایتها و سئو
در سالهای اخیر، بازاریابی دیجیتال غالب شده است. با رشد اینترنت پرسرعت و شبکههای اجتماعی (مانند اینستاگرام و تلگرام)، روشهای مدرن مانند سئو (بهینهسازی موتورهای جستجو) برای سایتها کلیدی شدهاند. سئوی سایت کمک میکند سایتهای فروشگاهی در نتایج گوگل بالاتر ظاهر شوند، که منجر به افزایش ترافیک و فروش میشود. بازاریابی محتوایی (تولید مقاله، ویدیو و پستهای تعاملی)، بازاریابی ویدیویی (لایوها و محتوای محو شونده مانند استوریها)، و اپلیکیشنهای موبایل نیز رواج یافتهاند. تلفن ۱۱۸ همچنان وجود دارد اما نقش آن کمرنگتر شده و به عنوان مکمل دیجیتال عمل میکند. چالشهایی مانند فیلترینگ و تحریمها، کسبوکارها را به سمت استراتژیهای محلی دیجیتال سوق داده است.
روشهای کلیدی فروش امروزی:
– **سئو و سایتها**: بالا آمدن سایت در صفحه اول گوگل، با تمرکز بر کلمات کلیدی و محتوای باکیفیت.
– **بازاریابی شبکههای اجتماعی: پستها، اینفلوئنسرها و تبلیغات هدفمند.
– **بازاریابی محتوایی و ویدیویی: تولید محتوای تعاملی برای جذب مخاطب.
– **بازاریابی اپلیکیشن و موبایل: فروش از طریق اپها و نوتیفیکیشن ها.
– **بازاریابی داده محور**: استفاده از تحلیل داده برای شخصیسازی پیشنهادها.
در مجموع، تحول از روشهای سنتی مانند جارچیها و بازارهای محلی به دیجیتال مارکتینگ، نشاندهنده رشد ایران با روندهای جهانی است. با این حال، روشهای سنتی همچنان در مناطق روستایی و کسبوکارهای کوچک زنده هستند و اغلب با دیجیتال ترکیب میشوند تا فروش را بهینه کنند.
