به گزارش خبرگزاری ایمنا، در سرزمین معنا، جایی هست که دل از دنیا می‌بُرد و با پای ایمان به قربانگاه می‌رود؛ جایی که ابراهیم (ع) تیغ بر خواسته‌اش می‌نهد و اسماعیل، با لبخند رضایت، به قله بندگی صعود می‌کند. عید قربان، فقط یک عید نیست؛ روایتی است از اوج تسلیم و شکوه اطاعت؛ این روز، آیینه‌ای است برای آنکه بنگریم در دل‌های ما چه چیزی جای اسماعیل را گرفته؟ و آیا آماده‌ایم آن را در راه خدا قربانی کنیم؟
در این روز، هر «قربانی» تنها یک گوسفند نیست؛ گاه باید تکبیر گفت بر دلبستگی‌ها، بر عادت‌ها، بر منیّت‌ها… تا راهی به سوی تقرب باز شود. عید قربان، جشن خون نیست، جشن دل کندن است! جشنِ مهار نفس، بخشش نعمت‌ها و یادآوری این حقیقت که راه خدا، از میان دستانی می‌گذرد که می‌بخشند، و دل‌هایی که می‌سوزند اما نمی‌سوزانند.
امروز، مسلمانان در سراسر جهان، با اقامه نماز، با تکبیرهایی که فضای شهر را پر می‌کند، و با نحر قربانی‌هایی از جنس مهربانی، این روز بزرگ را گرامی می‌دارند؛ تا بار دیگر بگویند: «اِنَّ صَلاتی وَ نُسُکی وَ مَحیایَ وَ مَماتی لِلّهِ رَبِّ العالمین».
و در این میان، شاید مهم‌ترین پرسشِ عید قربان نه آن باشد که «چه چیزی را قربانی کنیم»، بلکه «چه چیزی ما را از قربانی کردن بازمی‌دارد؟»
دل‌هایی که در پی نورند، باید سایه‌های دلبستگی را پشت سر بگذارند؛ و این‌جا، در آینه‌ی روشن قربان، هر کس می‌تواند خویش را ببیند: آن‌گاه که می‌بخشد، آن‌گاه که می‌گذرد، آن‌گاه که از خواسته‌ی خویش برای رضای معشوق چشم می‌پوشد.
این روز، ما را به یاد می‌آورد که بندگی، تنها در نماز و ذکر نیست بلکه در لحظه‌هایی‌ست که خواسته‌های خود را زمین می‌گذاریم تا به آسمان نزدیک‌تر شویم. عید قربان، عید عبور است؛ عبور از خود به سوی خدا.
پس بیایید، در این روز مبارک، هم با دستانمان گوشت قربانی را به نیازمندان برسانیم، و هم با دل‌هایمان، اسماعیل‌های پنهان را بر مذبح بندگی بنهیم.
باشد که از این آزمون، ما نیز همچون ابراهیم، سرافراز بیرون آییم...
عید قربان چه روزی است؟
عید قُربان یا عید الأضحی روز دهم ذی‌الحجة در کنار عید غدیر و عید فطر و روز جمعه یکی از اعیاد بزرگ اسلامی به شمار می‌رود که در چنین روزی ابراهیم (ع)، فرزندش اسماعیل (ع) را به قربانگاه برد که جبرئیل به همراه «قوچی» بر او نازل شد و ابراهیم (ع) را مأمور به ذبح آن کرد. قربانی کردن در این روز بر حاجیانی که در سرزمین منا حضور داشته باشند واجب و برای سایر مسلمانان مستحبّ مؤکد است.
همان طور که اشاره شد روز دهم ذی‌الحجة عید قربان است که امسال با روز جمعه ۱۶ خرداد ۱۴۰۴ و ۶ ژوئن ۲۰۲۵ میلادی مصادف شده است؛ عید قربان از مهم‌ترین اعیاد مسلمانان است و در ایران نیز به‌عنوان تعطیل رسمی در تقویم ثبت شده است.
فلسفه و پیشینه عید قربان
عید قربان یادآور یکی از بزرگ‌ترین آزمون‌های ایمان و تسلیم در برابر فرمان خداست؛ داستانی که در قرآن کریم از آن یاد شده است. حضرت ابراهیم (ع) در خواب فرمان الهی برای قربانی کردن فرزندش را دریافت کرد و او که به بندگی کامل در برابر خداوند شناخته می‌شد، بدون تردید این فرمان را پذیرفت و آن را با اسماعیل (ع) در میان گذاشت و اسماعیل نیز با آرامش و تسلیم، آماده اجرای فرمان الهی شد.
در لحظه‌ای که حضرت ابراهیم قصد اجرای فرمان الهی را داشت، خداوند گوسفندی را جایگزین اسماعیل کرد تا نشانه‌ای از رحمت و آزمون موفق او باشد؛ در همین راستا این ماجرا به نمادی از ایمان، فداکاری، تسلیم و اعتماد به خداوند تبدیل شده و اساس فلسفی عید قربان را شکل می‌دهد.
جایگاه و اهمیت عید قربان
واژه «قربان» در فرهنگ اسلامی به معنای هر چیزی است که سبب «قُرب» و نزدیکی انسان به خدا می‌شود تا جایی که یکی از روزهای مبارک مسلمانان به این نام اختصاص یافت.
امام صادق (ع) در روایتی درباره قربانی در روز عید قربان فرمود: خداوند قربانی را برای این قرار داده که مساکین و نیازمندان از گوشت قربانی سیر شوند و انسان نعمت‌های الهی را که از آنها بهره‌مند شده در اختیار خانواده و همسایگان و نیازمندان و فقیران قرار بدهد.
خداوند نیز در آیات قرآن این عمل (ذبح) را از مصادیق تقوا معرفی کرده و فرموده است: «لَنْ یَنالَ اللَّهَ لُحُومُها وَ لا دِماؤُها وَ لکِنْ یَنالُهُ التَّقْوی مِنْکُمْ کَذلِکَ سَخَّرَها لَکُمْ لِتُکَبِّرُوا اللَّهَ عَلی ما هَداکُمْ وَ بَشِّرِ الْمُحْسِنینَ؛ هرگز [نه] گوشت‌های آنها و نه خون‌هایشان به خدا نخواهد رسید، ولی این تقوای شماست که به او می‌رسد. این گونه [خداوند] آنها را برای شما رام کرد، تا خدا را به پاس آنکه شما را هدایت نموده به بزرگی یاد کنید، و نیکوکاران را مژده ده.»
از این رو اهل‌بیت (ع) بر اساس سنت قرآنی و سنت پیامبر (ص) به این عمل پایبند بودند؛ به عنوان نمونه معمول بود امیرالمؤمنین (ع) روز عید فطر قبل از رفتن به مصلّی چیزی می‌خورد، ولی روز عید قربان چیزی نمی‌خورد تا وقتی که قربانی می‌کرد؛ همچنین حریز از زراره و او از امام محمد باقر (ع) روایت کرد آن حضرت فرمود: «روز عید فطر از خانه بیرون نرو تا اینکه چیزی بخوری، و در روز عید قربان چیزی نخور مگر از گوشت قربانی خود [چنانچه توانایی و مکنت آن را داری] و اگر قدرت تمکن مالی برای قربانی کردن نداری در این صورت معذوری.
اعمال شب عید قربان
احیا شب عید قربان مستحب مؤکد شمرده شده است، غسل و زیارت امام حسین (ع) از دیگر اعمال این شب است؛ همچنین براساس روایتی از امام صادق (ع)، زیارت امام حسین (ع) در این شب موجب بخشیده شدن گناهان می‌شود.
از امام کاظم (ع) روایت شده که: «امام علی (ع) دوست داشت انسان چهار شب از سال، خود را فارغ نماید از جمله شب اول رجب، شب نیمه شعبان، شب عید فطر و شب عید قربان» و گفته شده منظور از فراغت، فراغت برای عبادت با زنده نگهداشتن آن است.
اعمال روز عید قربان
روز عید قربان روز پر فضیلتی است که اعمال خاصی دارد که عبارتند از:
غسل: به گفته علامه مجلسی، غسل در عید قربان سنّت مؤکد است تا آنجا که بعضی از علما آن را واجب دانسته‌اند. بهتر است غسل پیش از نماز انجام شود.
نماز عید: این نماز در زمان غیبت امام زمان (عج) مطابق فتوای مشهور فقهای شیعه، مستحب مؤکد است.
خواندن دعاهایی که پیش از نماز عید و قبل از آن وارد شده، مستحب است. به گفته علامه مجلسی، بهترین دعا در این روز، دعای چهل و هشتم صحیفه سجادیه و دعای چهل و ششم است.
دعای ندبه: خواندن دعای ندبه در این روز همچون سایر اعیاد (عید غدیر و عید فطر)، مستحب است.
قربانی کردن: انجام قربانی بر حاجیان حاضر در مکه، واجب و برای دیگر مسلمانان مستحبّ مؤکد است. بعضی از علما آن را بر کسانی که توانایی دارند، واجب دانسته‌اند. مستحب است بعد از نماز عید، کمی از گوشت قربانی خورده شود.
طبق روایتی از امام صادق (ع) مستحبّ است هنگام قربانی این دعا خوانده شود: «وَجَّهْتُ وَجْهِی لِلَّذی فَطَرَ السَّمواتِ وَ الارْضَ، حَنیفاً مُسْلِماً وَ ما أنَا مِنَ الْمُشْرِکینَ، إنَّ صَلاتی وَ نُسُکی وَ مَحْیای وَ مَماتی لِلهِ رَبِّ الْعالَمینَ، لا شَریک لَهُ، وَ بِذلِک أُمِرْتُ وَ أَنَا مِنَ الْمُسْلِمینَ. اَللّهُمَّ مِنْک وَلَک، بِسْمِ الله وَاللهُ اَکبَرُ. اَللّهُمَّ تَقَبَّلْ مِنّی»
گفتن تکبیرات مشهور: برای کسانی که در مراسم حج و صحرای منا هستند، بعد از پانزده نماز از نمازهای روزانه یعنی از نماز ظهر روز عید، شروع کرده تا نماز صبح روز سیزدهم؛ ولی کسانی که در آنجا نیستند، بعد از ده نماز آنها را می‌خوانند، از نماز ظهر روز عید آغاز نموده، تا نماز صبح روز دوازدهم. آن تکبیرها مطابق روایت کتاب کافی چنین است: «اَللهُ اَکبَرُ اَللهُ اَکبَرُ، لا اِلهَ اِلاَّ اللهُ وَ اللهُ اَکبَر اَللهُ اَکبَرُ، و للهِ الْحَمْدُ، اَللهُ اَکبَرُ عَلی ما هَدانا، اَللهُ اَکبَرُ عَلی ما رَزَقَنا مِنْ بَهیمَةِ الانعامِ وَ الْحَمْدُ لِلهِ عَلی ما أبْلانا».
زیارت امام حسین (ع)
لازم به ذکر است که روزه گرفتن در روز عید قربان مانند عید فطر، حرام است.
آداب و رسوم عید قربان در ایران
در سراسر کشور، عید قربان با شور و احترام ویژه‌ای برگزار می‌شود. از شهرهای بزرگ تا روستاهای دوردست، مردم در این روز با نماز جماعت، قربانی، دید و بازدید و نذر و اطعام نیازمندان، به استقبال این عید می‌روند. مهم‌ترین آئین‌های این روز عبارت‌اند از:
اقامه نماز عید قربان در صبح زود
قربانی کردن دام (گوسفند، گاو یا شتر) به نیت قربت الهی و تقسیم گوشت آن بین خانواده، بستگان و نیازمندان
پوشیدن لباس نو و تمیز به‌ویژه برای حضور در نماز و دیدارهای خانوادگی
پخش غذای نذری در بسیاری از مناطق، که غالباً شامل غذاهای سنتی است
اسرار قربانی کردن در عید قربان
آنچه شرط صحت و قبولی طولی عبادت است از اسرار عبادت محسوب می‌شود مثلاً طهارت شرط عَرْضی است اما برای رسیدن به سِرِّ عبادت باید پرهیزگار بود و شرط قبولِ طولی نماز، تقوا است. انما یتقبل الله من المتقین. «خدا فقط از تقواپیشگان می‌پذیرد.» برای قربانی کردن اسراری ذکر شده است:
حکمت قربانی قُرب و نزدیک شدن به خداوند است که اگر عمل بر پایه تقوا باشد این نزدیک شدن حاصل می‌شود. لَن ینَالَ اللهَ لُحُومُهَا وَلَا دِمَاؤُهَا وَلَٰکن ینَالُهُ التَّقْوَیٰ مِنکمْ. ترجمه: هرگز گوشت‌های آنها و نه خون‌هایشان به خدا نخواهد رسید، ولی این تقوای شماست که به او می‌رسد.
از حکمت‌های قربانی کردن، اطعام دادن به فقرا و نیازمندان است و رسول خدا در حجة الوداع صد شتر برای قربانی با خود آوردند. پیامبر اکرم حکمت واجب شدن قربانی را رسیدگی به فقرا عنوان کردند که به فراوانی از گوشت بخورند و فرمود: گوشت را به آنها بخورانید.
هدف از قربانی یاد خدا و یادآوری همه نعمت‌ها از جمله دام‌های حلال است و قربانی با یاد خداوند حِلّیت پیدا می‌کند. لِیشْهَدُوا مَنَافِعَ لَهُمْ وَیذْکرُ‌وا اسْمَ اللَهِ فِی أَیامٍ مَّعْلُومَاتٍ عَلَیٰ مَا رَ‌زَقَهُم مِّن بَهِیمَةِ الْأَنْعَام. ترجمه: تا شاهد منافع خویش باشند، و نام خدا را در روزهای معلومی بر دام‌های زبان‌بسته‌ای که روزی آنان کرده است ببرند.
شگرگزاری از خداوند برای هدایت و توفیق بندگی. برخی فقها در باره قربانی این گونه تعبیر کرده‌اند: «هذه الذبیحة شکراً لله علی هدایته و توفیقه» ترجمه: این قربانی به عنوان شکرِ خداوند متعال، در برابر هدایت و توفیق او است.
