چشم‌هایی که کتاب را می‌دیدند/ هفته کتاب نمادی از بلوغ فرهنگی

به گزارش گروه فرهنگی خبرگزاری دانشجو، به نقل از ستاد خبری سی‌وسومین دوره هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران، صبحی آرام در میانه‌ آذرماه ۱۳۸۲ بود. آفتاب ملایمی از پشت چنارهای قدیمی خیابان انقلاب بالا می‌آمد و هوا بوی مدرسه و جوهر می‌داد. دبیرستان البرز، با دیوارهای بلند و کلاس‌های پرخاطره‌اش، در آن روز خاص حال‌و‌هوایی دیگر داشت. دانش‌آموزان با کتاب‌هایی در دست، در کنار نویسندگان، معلمان و مسئولان فرهنگی گرد آمده بودند تا آغاز هفته‌ای را جشن بگیرند که از جنس کلمه بود. در همین حیاط پر درخت، یازدهمین هفته‌ کتاب جمهوری اسلامی ایران افتتاح شد؛ هفته‌ای که با شعار صمیمی و انسانی «کتاب، کودک و خانواده» به دنبال پیوند دوباره‌ کتاب با زندگی روزمره مردم بود.

پیام رئیس‌جمهور وقت، حجت‌الاسلام والمسلمین سیدمحمد خاتمی در آیین افتتاحیه قرائت شد؛ پیامی که کتاب را «بنیان هر اصلاح» و «زبان مشترک فهم و انسانیت» خوانده بود. آن روزها، جامعه هنوز در تب گفت‌وگو، اصلاح فرهنگی و بیداری اجتماعی بود. کتاب، بار دیگر از پشت ویترین‌ها بیرون آمد که در دست مردم و کودکان قرار بگیرد.

از البرز تا خانه‌ها؛ کتاب به زندگی بازمی‌گردد

برگزاری آیین افتتاحیه هفته کتاب یازدهم در دبیرستان البرز تصمیمی نمادین بود. این مدرسه به عنوان یکی از قدیمی‌ترین و پرآوازه‌ترین مراکز آموزشی ایران، جایی بود که سال‌ها پیش نخستین نسل از دانش‌آموزان را با ساختارهای نوین آموزش پرورش داده بود. حالا در سال ۱۳۸۲، همان فضا دوباره نفس می‌کشید؛ با صدای ورق‌خوردن کتاب‌ها و زمزمه‌ نوجوانانی که بخش‌هایی از آثار ایرانی را می‌خواندند.

آن زمان کتاب از تالارهای رسمی بیرون آمده و در دل زندگی مردم جان و جای گرفته بود.

کتاب و خانواده؛ بازگشت به گرمای خانه

شعار «کتاب، کودک و خانواده» یکی از انسانی‌ترین شعارهای هفته‌ کتاب بود. در سال‌هایی که دغدغه‌ سیاست بر فضای عمومی سایه انداخته بود، این شعار یادآور گرمای خانه و سادگی ارتباط بود. هدف آن ساده اما بلندپروازانه بود: بازگرداندن کتاب به دل خانواده‌ها.

برنامه‌های فرهنگی در این دوره نه‌فقط در کتابخانه‌ها و سالن‌های رسمی، بلکه در مدارس، فرهنگ‌سراها و حتی در خانه‌های کوچک روستایی برگزار شد. پویش‌هایی برای اهدای کتاب به کودکان و تشویق والدین به مطالعه‌ خانوادگی شکل گرفت و مفهوم «خواندن دسته‌جمعی» برای نخستین‌بار در تبلیغات فرهنگی برجسته شد.

خانه کتاب؛ دانایی در عصر دیجیتال

در این دوره، خانه‌ کتاب نقش پیشران فرهنگی و فناورانه را بر عهده گرفت. کارگاه‌هایی با موضوعاتی چون نشر اینترنتی و ارزش‌های افزوده، اطلاع‌رسانی کتاب و دانشنامه‌نویسی در ایران برگزار شد که گامی تازه برای ورود صنعت نشر به دنیای دیجیتال به شمار می‌رفت. این موسسه همچنین از پدیدآورندگان کتاب‌های شایسته تقدیر بیستمین دوره‌ کتاب سال جمهوری اسلامی ایران تجلیل کرد و با برگزاری نشست‌های تخصصی به تقویت نگاه علمی به نشر پرداخت. خانه‌ کتاب در واقع پلی میان سنت و فناوری بود؛ جایی که بوی کاغذ هنوز با صدای مودم‌های اینترنتی درهم می‌آمیخت.

۲۵ هزار مدرسه، ۲۵ هزار نمایشگاه

تا آن زمان هیچ عددی در تاریخ هفته‌ کتاب، به اندازه‌ این عدد چشمگیر نبود: ۲۵ هزار نمایشگاه کتاب در ۲۵ هزار مدرسه‌ کشور.

وزارت آموزش و پرورش با همکاری معلمان و کتابداران، حرکتی بی‌سابقه به راه انداخت. در هر مدرسه، دانش‌آموزان با شوق در نمایشگاه کوچک خود قدم می‌زدند، کتاب‌ها را لمس می‌کردند و گاه با شور کودکانه‌شان نویسنده می‌شدند. در بسیاری از شهرها، کتابخانه‌های مدارس تا نیمه‌شب باز بودند. اینجا کتاب از یک مناسبت تقویمی فراتر رفت و به جریان اجتماعی گسترده‌ای تبدیل شد.

فناوری و آینده؛ کتاب در آستانه‌ تحولی تازه

تحول دیجیتال در صنعت نشر در همین سال‌ها آرام‌آرام شکل گرفت. دفتر مجامع، تشکل‌ها و فعالیت‌های فرهنگی با برگزاری نخستین همایش «تأثیر فناوری اطلاعات بر فرایند نشر و خدمات کتابخانه‌ای» مسیر تازه‌ای گشود. از بارکد و نرم‌افزارهای ثبت کتاب تا آرشیوهای الکترونیک، همه چیز نشان می‌داد که کتاب در حال پوست‌اندازی است. در کنار آن به همت خانه کتاب نشست‌هایی با موضوع «نشر الکترونیکی»، «ارزیابی اطلاع‌رسانی کتاب در استان‌ها» و «دانشنامه‌نویسی در ایران» برگزار شد تا نشر کشور خود را برای قرن جدید آماده کند.

استان‌ها؛ کتاب در سراسر ایران

در سراسر کشور، شهرها و استان‌ها نیز با شور فرهنگی همراه شدند. در اصفهان، نخستین دوره‌ جایزه‌ ادبی اصفهان برگزار شد؛ در قم از خادمان حوزه‌ نشر و کتاب تجلیل شد؛ در تهران، نمایشگاه‌هایی درباره‌ امام خمینی (ره) و انقلاب اسلامی برپا شد. نشست‌های تخصصی در حوزه‌ «کتاب و صنعت» و «آثار و مفاخر ادبی ایران در جهان» نشان می‌داد که هفته‌ کتاب دیگر محدود به آموزش و پرورش نیست، بلکه در همه‌ حوزه‌های فرهنگی حضور دارد.

چشم‌هایی که جهان را می‌خواندند

پوستر یازدهمین دوره از خلاقانه‌ترین طراحی‌های تاریخ هفته‌ کتاب جمهوری اسلامی ایران بود. چشم‌هایی درون جلد کتاب‌ها، در رنگ‌هایی زنده از آبی، سبز و زرد، به دوردست‌ها نگاه می‌کردند. در پس‌زمینه، آسمانی باز و ابری آرام بود؛ گویی کتاب‌ها پنجره‌هایی بودند رو به آگاهی. این تصویر استعاره‌ای روشن داشت: کتاب، چشم جامعه است؛ ابزاری برای دیدن، فهمیدن و بیدار ماندن. در این طراحی، نگاه هر خواننده به‌مثابه نوری بود که کتاب را زنده می‌کرد؛ گفت‌وگویی میان دیدن و خواندن.

در سال ۱۳۸۲، هفته‌ کتاب یازدهم رنگ و بوی تازه‌ای به خود گرفت؛ هفته‌ای که در آن، کتاب بار دیگر به میان مردم آمد تا از مدرسه تا صنعت، از دانشگاه تا کتابخانه و از ایران تا جهان، پیوند خویش را با زندگی و اندیشه‌ جامعه بازآفریند.

•    ۱۵ آذر: روز کتاب و دانش‌آموز

•    ۱۶ آذر: روز کتاب، صنعت و کارگر

•    ۱۷ آذر: روز کتاب، امام و انقلاب اسلامی

•    ۱۸ آذر: روز کتاب و دانشجو

•    ۱۹ آذر: روز کتاب، کتابدار و اطلاع‌رسانی

•    ۲۰ آذر: روز کتاب، خادمان نشر و حامیان نسخ خطی•    

۲۱ آذر: روز کتاب و پدیدآورندگان•  

 ۲۲ آذر: روز کتاب ایران در جهاندر این تقویم فرهنگی، هر روز بهانه‌ای است برای تأمل در جایگاه کتاب در زیست جمعی ما؛ جایی که کتاب نه تنها ابزار دانایی، بلکه نشانه‌ پیوند میان نسل‌ها، مشاغل، نهادها و ملت‌هاست.

 کتاب، خانه‌ همه‌ ماست

یازدهمین دوره هفته‌ کتاب جمهوری اسلامی ایران بیش از هر دوره‌ای بُعد انسانی داشت. کانون توجه از نهادهای رسمی به خانواده‌ها و کودکان منتقل شد؛ از مراسم‌های دولتی به حیاط مدارس و کوچه‌های شهر. کتاب در این سال نه‌تنها نماد دانایی، بلکه عنصر پیوند‌دهنده‌ جامعه بود؛ میان نسل‌ها، میان خانه و مدرسه، میان سنت و فناوری. اگر در دهه‌ هفتاد هفته‌ کتاب تمرینی برای ترویج مطالعه بود، در آغاز دهه‌ هشتاد، به نمادی از بلوغ فرهنگی جامعه تبدیل شد. در آن آذرماه سرد، در حیاط دبیرستان البرز، کودکی کتابی را باز کرد و با صدای بلند خواند. هیچ‌کس شاید آن روز نمی‌دانست که همین صدا، صدای ماندگار دانایی است؛ صدایی که هنوز در حافظه‌ هفته‌ کتاب طنین دارد: کتاب، کودک، خانواده؛ سه واژه، یک سرنوشت.