۸ نکته جالب از تاریخ چاپ که احتمالا نمی‌دونستید
۸ نکته جالب از تاریخ چاپ که احتمالا نمی‌دونستید
صنعت چاپ، اختراعی است که بشریت را از دوران نسخه‌برداری‌های دستی پرهزینه و پر خطا خارج کرد و عصری نوین از انتشار سریع دانش، فرهنگ و اطلاعات را رقم زد. همین تحول تاریخی باعث شد که امروز فرایندهای چاپ، از چاپ جزوه و چاپ کتاب تا چاپ رنگی حرفه‌ای، به سادگی و با کیفیت بالا انجام شود. شما می‌توانید این تجربه مدرن را از طریق آدرس https://khanehchap.com امتحان کنید و ببینید چگونه میراث بزرگ اختراعات گذشته، هنوز زندگی ما را شکل می‌دهد. در ادامه، ۸ نکته جذاب و کمتر شنیدنی از تاریخ شگفت‌انگیز چاپ را مرور می‌کنیم که احتمالاً از آن‌ها بی‌اطلاع بودید.
چینی‌ها پیشگام واقعی چاپ در جهان
بسیاری یوهان گوتنبرگ (حدود ۱۴۴۰ میلادی) را مخترع چاپ می‌دانند؛ اما در واقع، سیستم حروف متحرک حدود ۴۰۰ سال قبل از او در چین توسط بی شنگ (Bi Sheng) از جنس خاک رس پخته شده ابداع شده بود. چینی‌ها در دوران سلسله تانگ، با استفاده از چاپ باسمه‌ای روی چوب متون و تصاویر مذهبی را چاپ می‌کردند. قدیمی‌ترین کتاب چاپی جهان با نام سوترای الماس نیز در سال ۸۶۸ میلادی در چین تولید شد که آموزه‌های بودا را در بر داشت. بعدها در کره، حروف متحرک فلزی نیز مورد استفاده قرار گرفت.
با این حال، شاهکار گوتنبرگ در اروپا، ابداع یک سیستم جامع و بهینه شامل: حروف متحرک فلزی با قالب دستی، مرکب پایه روغن و یک دستگاه پرس مکانیکی بود که امکان چاپ صنعتی با سرعت و تیراژ بالا را برای زبان‌های الفبایی غربی فراهم کرد. موفقیت او باعث شد که چاپخانه‌ها، در سراسر اروپا گسترش یابند و دگرگونی بزرگی در نشر علم و فرهنگ ایجاد شود.
مکانیزه کردن چاپ توسط گوتنبرگ
هرچند ایده چاپ از شرق آمده بود؛ اما یوهان گوتنبرگ در قرن ۱۵ میلادی توانست چاپ را مکانیزه و انبوه کند. او برای نخستین بار از حروف فلزی متحرک استفاده کرد و توانست انجیل ۴۲ خطی را چاپ کند. این اثر نه تنها به دلیل اهمیت مذهبی، بلکه به خاطر کیفیت فوق‌العاده و شباهت ظاهری به دست نوشته‌های زمان خود، یک شاهکار هنری و فنی محسوب می‌شود.
از حدود ۱۸۰ نسخه چاپ شده، تنها ۴۹ نسخه کامل یا تقریباً کامل امروزه باقی مانده‌اند که ارزش تاریخی بسیار زیادی دارند. اگر امروز قصد چاپ رنگی نسخه‌ای از این اثر را داشته باشید، قطعاً با چالش‌های حقوقی و قیمتی روبرو نخواهید شد؛ اما از لحاظ تاریخی، هر نسخه باقی‌مانده یک گنجینه محسوب می‌شود و بخش مهمی از تاریخ چاپ کتاب است.
مسمومیت سربی خطری در محیط کار چاپخانه‌های قدیمی
پیش از توسعه سیستم‌های حروف چینی خودکار و دیجیتال، کارگران در چاپخانه‌ها مجبور بودند تک تک حروف سربی را به صورت دستی در سطرها و ستون‌های صفحه‌آرایی بچینند. این کار، بسیار دقیق و وقت‌گیر بود. متاسفانه، کار با سرب مذاب برای ساخت حروف و تماس مداوم با آلیاژ سربی در طول حروف چینی، باعث می‌شد بسیاری از این کارگران در معرض مسمومیت سربی مزمن قرار بگیرند و از مشکلات جدی سلامتی رنج ببرند. امروزه خوشبختانه با ظهور روش‌های جدید، از جمله پرینت رنگی با دستگاه‌های مدرن، این خطرات به کلی از میان رفته و صنعت چاپ محیطی بسیار امن‌تر پیدا کرده است.
قیمت چاپ عامل اصلی انقلاب فرهنگی و سوادآموزی
یکی از مهم‌ترین نتایج اختراع ماشین چاپ گوتنبرگ، کاهش شدید قیمت چاپ محصولات چاپی بود. پیش از آن، نسخه برداری دستی از یک کتاب می‌توانست ماه‌ها یا حتی سال‌ها طول بکشد و قیمت نهایی آن تنها برای طبقه اشراف و کلیسا، قابل دسترس بود.
با افزایش سرعت تولید و کاهش هزینه، دسترسی به دانش برای عموم مردم فراهم شد. این گستردگی و ارزانی، به طور مستقیم به افزایش سواد، گسترش رنسانس و ظهور عصر روشنگری کمک کرد و جامعه را از انحصار اطلاعات خارج ساخت. در واقع انقلاب چاپ، انقلابی اقتصادی در دسترسی به اطلاعات بود.
وارد کردن اولین دستگاه چاپ در ایران توسط میرزا صالح تبریزی
صنعت چاپ در ایران برای نخستین بار، در سال ۱۲۲۵ قمری (حدود ۱۸۱۰ میلادی) وارد کشور شد. میرزا صالح تبریزی، که پس از سفر به اروپا با تکنولوژی‌های مدرن آشنا شده بود، تصمیم گرفت دستگاه چاپ سنگی را به ایران بیاورد. این دستگاه که تا آن زمان در اروپا پیشرفته محسوب می‌شد، امکان تولید سریع متون مکتوب را فراهم می‌کرد و نسبت به نسخه‌های دست‌نویس، دقت و کیفیت بیشتری داشت.
دستگاه چاپ میرزا صالح، در ابتدا در چاپخانه تبریز نصب شد و تا حدود پنجاه سال، چاپ سنگی تنها روش چاپ در ایران بود. این دستگاه بیشتر برای چاپ کتب دینی، متون مذهبی و ادبیات کلاسیک به کار می‌رفت و به مرور، تبریز را به نخستین مرکز چاپ کشور تبدیل کرد.
رساله فتح‌نامه اولین محصول چاپی ایران
اولین محصول چاپی در ایران، از رساله فتح‌نامه آغاز شد که توسط میرزا ابوالقاسم قائم‌مقام نوشته شده بود و در سال ۱۲۳۳ قمری چاپ گردید. این اثر به عنوان نخستین کتابی که با استفاده از دستگاه چاپ وارد ایران شد، اهمیت زیادی دارد و نقطه آغاز مسیر چاپ در کشور به شمار می‌رود.
پس از چاپ رساله فتح‌نامه، کتاب‌های مصور و داستانی نیز به تدریج وارد عرصه چاپ ایران شدند. نمونه بارز آن، چاپ کتاب مصور لیلی و مجنون در سال ۱۲۵۹ قمری بود که در دوره سلطنت محمدشاه قاجار انجام شد. این کتاب نه تنها متنی ادبی و عاشقانه داشت، بلکه به دلیل تصاویر و نقش‌های هنری، توجه مردم و اهل علم را به خود جلب کرد و نشان‌دهنده ظرفیت چاپ برای تولید آثار فرهنگی و هنری بود.
چاپ سنگی در ایران راهکار غلبه بر پیچیدگی خط فارسی
اگرچه اولین چاپخانه رسمی سربی بود؛ اما چاپ سنگی برای مدت طولانی (حدود ۵۰ سال) روش غالب چاپ در ایران ماند. دلیل این امر، پیچیدگی حروف فارسی – عربی و نداشتن حروف چین‌های ماهر برای حروف چینی سربی بود. در چاپ سنگی، متن با خط خوش نستعلیق توسط خوشنویسان روی سنگ حکاکی می‌شد.
بنابراین زیبایی بصری حفظ شده و نیازی به حروف متحرک نبود. این روش باعث شد آثاری مانند: شاهنامه فردوسی و دیوان حافظ به راحتی منتشر شوند و از طریق چاپخانه‌های آن زمان، در دسترس مردم قرار گیرند. این فرآیند سفارش چاپ، هرچند وقت‌گیر بود؛ اما خروجی بسیار زیبایی داشت.
چاپ افست یک اشتباه خوش‌یمن برای چاپ رنگی
روش اصلی چاپ امروزی یعنی چاپ افست، در سال ۱۹۰۳ توسط ایرا واشینگتن روبل، یک چاپگر آمریکایی، به طور تصادفی کشف شد. او متوجه شد هنگامی که تصویر به جای چاپ مستقیم بر روی کاغذ، ابتدا به یک پتوی لاستیکی منتقل شده و سپس از روی آن روی کاغذ چاپ می‌شود، کیفیت و وضوح به مراتب بهتری حاصل می‌گردد.
این کشف، صنعت چاپخانه آنلاین را متحول کرد و امکان تولید انبوه چاپ رنگی با کیفیت بالا را در تیراژهای بزرگ که امروزه به عنوان خدمات چاپ اصلی شناخته می‌شود، فراهم ساخت. امروزه، بخش بزرگی از چاپ کتاب‌ها، مجلات و اقلام تبلیغاتی با این تکنیک انجام می‌شود.
حال که با تاریخچه شگفت‌انگیز چاپ و تحولاتی که جهان را تغییر داد آشنا شدیم، روشن است که این اختراع نه تنها مسیر انتشار دانش و فرهنگ را هموار کرد، بلکه دسترسی به اطلاعات و سوادآموزی را برای عموم مردم ممکن ساخت. امروز، شما می‌توانید این میراث بزرگ را در دنیای مدرن تجربه کنید و با خدمات چاپ حرفه‌ای، سفارش خود را در خانه چاپ ثبت نمایید.
