مرگ مرموز فکهای خزر؛ هشدار مشترک برای ایران و دیگر کشورهای ساحلی
این تلفات گسترده بار دیگر ضرورت پایش علمی مستمر، تدوین دستورالعمل عملیاتی برای مواجهه با فکهای زنده و مرده و همکاری منطقهای میان پنج کشور ساحلی خزر برای حفاظت از این گونه در معرض خطر را بهروشنی نشان میدهد.»
موج تازه مرگ فکهای خزری در قزاقستان و نگرانی ایران
استان منگستاو قزاقستان با ثبت دهها لاشه تازه از فک خزری بار دیگر به کانون توجه فعالان محیطزیست تبدیل شد. رسانههای محلی گزارش دادهاند که از ابتدای سال جاری تاکنون حدود ۵۰۰ فک خزری در این سواحل تلف شدهاند. تنها در روز سوم نوامبر ( ۱۲ آبان)، مأموران ۱۱۲ لاشه را در نوار ساحلی منطقه توپکاراگان کشف کردند و پنج روز بعد، ۷۱ لاشه دیگر در ساحل جزیره کولالی مشاهده شد. بر اساس آمار رسمی اداره شیلات منگستاو، از سال ۲۰۲۲ تاکنون بیش از سه هزار و ۵۰۰ خزری در این منطقه جان خود را از دست دادهاند؛ رقمی که برای گونهای با جمعیت آسیبپذیر بسیار نگرانکننده است.
این رخدادها نه تنها در قزاقستان، بلکه در ایران نیز بازتاب داشته است. پیشتر با کشف لاشه یک فوک خزری در سواحل فرحآباد ساری، شمار لاشههای ثبتشده در سواحل شمال ایران به ۴۵ قلاده رسید. سازمان محیطزیست ایران اعلام کرده است که از ابتدای فروردین تا اوایل مهرماه، لاشه ۵۴ قلاده فک خزری در نوار ساحلی شمال کشور جمعآوری شده است؛ ۷۰ درصد در مازندران، ۲۳ تا ۲۴ درصد در گیلان و یک تا دو درصد در گلستان. بررسیها نشان میدهد بخش عمده این لاشهها پس از مرگ در مناطق شمالی دریای خزر و با جریانهای آبی به سواحل ایران منتقل شدهاند.
دلایل احتمالی و بررسیهای میدانی
خبرگزاری کازینفرم قزاقستان اعلام کرد که کارشناسان اداره محیطزیست، شیلات و مؤسسه هیدروبیولوژی قزاقستان در محل حضور یافتند و نمونههایی از آب و جسدها جمعآوری کردند. بررسی اولیه نشان میدهد آب در محل کشف لاشهها آلوده به نفت یا مواد شیمیایی نبوده و نشانهای از دخالت مستقیم انسان دیده نمیشود. با این حال ضعف سیستم ایمنی و شیوع برخی ویروسها ممکن است عامل اصلی تلفات باشد. علت دقیق مرگها هنوز مشخص نشده و اعلام نتیجه نهایی به تکمیل آزمایشهای دامپزشکی و کالبدشکافی وابسته است.
مشاهدات میدانی نشان میدهد فکها در تورهای صیادی گرفتار نشده و با اجسام سخت برخورد نکردهاند. کاهش منابع غذایی، حضور گونههای مهاجم ماهیان کیلکا، آلودگی آب، تغییرات دمایی و کاهش ورودی رودخانهها، شرایط زیستگاه فک خزری را به مرز هشدار رسانده است.
ضرورت تدوین الگوریتم عملیاتی و مشارکت داوطلبان
فعالان محیطزیست قزاقستان و ایران بر اهمیت تدوین الگوریتم و دستورالعمل مشخص برای مواجهه با فکهای مرده و زنده تأکید دارند. عادلبیک قوزیبایف، رئیس شورای زیستمحیطی انجمن «اکولیدر»، میگوید این دستورالعمل باید در مناطق گردشگری نصب و از طریق رسانهها اطلاعرسانی شود، اما هنوز اجرایی نشده است.
باشگاه داوطلبی «اکولیدر» در آکتائو با حدود ۳۰۰ عضو، اعلام آمادگی کرده است تا در پایش ساحل، نمونهبرداری و تحقیقات میدانی مشارکت کند، اما محدودیتهای اداری مانع حضور آنها میشود. مسئول باشگاه میگوید: «مردم نمیدانند هنگام مشاهده فک چه باید بکنند و اقدامات پیشگیرانه برای جلوگیری از مرگ فکهای خزری انجام نمیشود.»
پیامدهای کاهش سطح آب و تغییر زیستگاهها
کارشناسان شیلات بر تأثیر مستقیم کاهش سطح آب خزر بر زیستگاه فکها، ماهیان خاویاری، پرندگان و چرخه غذایی تأکید دارند. دانیار آکیمژانوف، مدیر شاخه منطقهای انجمن ملی شیلات قزاقستان، میگوید کاهش مداوم سطح آب و خشک شدن تالابها، زیستگاههای تنفس و زادوولد فکها را تهدید میکند و موجب تلفات مکرر در فصل بهار و پاییز شده است. وی بر لزوم برنامه مشترک پنج کشور حاشیه خزر برای حفاظت از زیستگاهها، مدیریت ورودی رودخانههای ولگا و اورال و کنترل دقیق فعالیتهای نفتی تأکید میکند.
سابقه تاریخی مرگ فکهای خزری و نقش ایران
فک خزری (Pusa caspica) تنها پستاندار بومی دریای خزر و یکی از نادرترین فوکهای جهان است. این گونه کوچکترین فک واقعی و تنها گونه بدون گوش در جهان است که صرفاً در دریای خزر یافت میشود. نخستین مرگومیر گسترده آن در بهار و تابستان سال ۲۰۰۰ رخ داد که هزاران فک در سواحل شمالی و شرقی خزر جان خود را از دست دادند. تحقیقات آن زمان نشان داد ویروس دیستمپر (morbillivirus) عامل اصلی این تلفات بوده و نمونهبرداریهای تیمهای ایرانی نیز تأیید کرد که مرگومیر یک رخداد میانمرزی و مشترک در کل محدوده خزر بوده است.
مرگ مرموز فکهای خزر؛ هشدار مشترک برای ایران و دیگر کشورهای ساحلی
در دهههای بعد، مرگومیرهای پراکنده در سواحل ایران، روسیه، آذربایجان، ترکمنستان و قزاقستان ادامه یافت. از سال ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۴ نیز چند موج جدید مرگومیر گسترده ثبت شد و علت برخی موارد هنوز نامشخص است؛ فرضیههایی مانند آلودگی صنعتی یا بیماریهای ویروسی دوباره مطرح شد. این رخدادها اهمیت تدوین برنامه جامع منطقهای برای حفاظت از فک خزری را بیش از پیش آشکار میکند.
پیشنهادی باخبر
تبلیغات
