پیام اصلی سفر فیدان به تهران
این سفر در واقع پیامی روشن داشت مبنی بر این که تهران و آنکارا در دورهای که نقشآفرینی بازیگران فرامنطقهای بیشتر به بیثباتی انجامیده، به این جمعبندی رسیدهاند که تنها از مسیر همگرایی و گفتوگوهای منظم میتوانند منافع ملی خود را حفظ و بر تحولات محیط پیرامونی اثرگذار باشند.
سفیر ایران در ترکیه وجود اختلاف نظر در مورد برخی از مسائل بین دو کشور را طبیعی دانست و گفت: دو کشور تلاش میکنند این اختلافات را به سوی همکاری سوق دهند، به ویژه در شرایط کنونی منطقه که ضرورت همفکری و همافزایی را بیش از پیش افزایش داده است.
به گزاش ایسنا، سفر«هاکان فیدان» وزیر امور خارجه ترکیه به تهران در هفته جاری در شرایطی انجام شد که تحولات منطقهای با شتابی کمسابقه در حال تغییر موازنههاست و بازیگران اصلی منطقه، بیش از هر زمان دیگری نیازمند گفتوگوهای راهبردی و سازوکارهای پایدار برای مدیریت اختلافات و توسعه همکاریها هستند.
روابط ایران و ترکیه، بهعنوان دو قدرت مهم همسایه با ظرفیتهای گسترده اقتصادی، ژئوپلیتیکی و امنیتی، در سالهای اخیر در مسیر تثبیت و نهادینهسازی همکاریها پیش رفته و مجموعهای از توافقات دوجانبه چارچوب این روابط را شکل داده است؛ هرچند اجرای برخی از این توافقات با موانعی همراه بوده است. البته به نظر میرسد که دو طرف در پی عبور از چالشها و ورود به مرحلهای هستند که در آن منافع مشترک اقتصادی، امنیتی و منطقهای بر اختلافنظرها غلبه یابد.
تأکید بر فعالسازی اسناد همکاری، تمرکز بر پروژههای زیربنایی نظیر خطوط ریلی و کریدورهای ترانزیتی، تقویت سازوکارهای امنیتی مشترک، گفتوگو درباره تحولات حساس منطقه از قفقاز تا سوریه و غزه، و همچنین تلاش برای متوازنسازی روابط تجاری، همگی گویای تلاشی هدفمند برای بازتعریف یک چارچوب همکاری پایدار و آیندهنگر است.
این سفر در واقع پیامی روشن داشت مبنی بر این که تهران و آنکارا در دورهای که نقشآفرینی بازیگران فرامنطقهای بیشتر به بیثباتی انجامیده، به این جمعبندی رسیدهاند که تنها از مسیر همگرایی و گفتوگوهای منظم میتوانند منافع ملی خود را حفظ و بر تحولات محیط پیرامونی اثرگذار باشند. بر همین اساس، این دیدار را میتوان حلقهای مهم در فرآیند آمادهسازی نشست آتی شورای عالی همکاری ایران و ترکیه دانست؛ نشستی که انتظار میرود سطح جدیدی از هماهنگیهای سیاسی، اقتصادی و امنیتی دو کشور را رقم بزند.
در گفتوگو با «محمدحسن حبیباللهزاده» سفیر ایران در ترکیه به بررسی آخرین ابعاد روابط ایران و ترکیه و چالشهای پیش روی این روابط پرداختهایم.
حبیباللهزاده در این مصاحبه تأکید میکند که روابط ایران و ترکیه گسترده، چندبعدی و مبتنی بر سازوکارهای نهادینه است.
او میگوید بسیاری از توافقات دوجانبه بین دو کشور اجرا شده و برخی دیگر در حال پیگیری یا اصلاحند و مهمترین عامل پیشرفت روابط دو کشور، وجود اراده سیاسی مشترک بین رهبران ایران و ترکیه در این ارتباط است.
این دیپلمات ارشد ایران در ترکیه مشکلات تجاری و اختلافات منطقهای را طبیعی دانسته و بر تلاش مشترک برای رفع موانع، متوازنسازی روابط اقتصادی و پیشبرد پروژههای زیربنایی مانند کریدورهای حملونقل و انرژی تأکید میکند.
او در گفتوگو با ایسنا از همکاریهای امنیتی دو کشور در قالب کمیتههای مشترک، هماهنگی در موضوعات منطقهای مانند سوریه، قفقاز و فلسطین و نقش سفر وزیر خارجه ترکیه در آمادهسازی نشست آینده شورای عالی همکاری بین دو کشور سخن گفت.
متن کامل این گفتوگو بدین شرح است:
سوال: در سالهای اخیر اسناد و توافقهای متعددی میان ایران و ترکیه امضا شده است، اما به نظر میرسد بخشی از آنها بنا بر نظر کارشناسان و مسئولان اجرایی نشده است. در سفر اخیر چه تغییری ایجاد شد که بتواند روند عملیاتی شدن توافقها را تسریع کند؟
رابطه ایران و ترکیه رابطهای گسترده، همهجانبه و دارای ابعاد متعدد است. روابط دو کشور محدود به یک جنبه خاص نیست، بلکه متکی بر سازوکارهایی متعدد و نهادینهای است که طیف وسیعی از مسائل سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، امنیتی، کنسولی، مرزی و غیره را پوشش میدهد. همانطور که اشاره کردید، اسناد تفاهمنامه و توافقات زیادی میان دو کشور امضا شده که درواقع نقشه راه روابط دوجانبه را در حوزههای مختلف ترسیم میکند. اجرای این توافقات، بسته به ماهیت آنها در بازههای زمانی کوتاهمدت، میانمدت و بلندمدت پیگیری میشود. بنابراین گفتوگو و توافق، تنها مرحله نخست حرکت بهسوی اهداف است و طبیعی است که در مسیر اجرا، موانع و چالشهایی پدید آید. برخی موانع به ظرفیتهای داخلی هر دو کشور و برخی دیگر به عوامل بیرونی و خارج از کنترل دولتها مربوط میشود.
در این روند، موانع شناسایی شده و راههای رفع آنها جستجو میگردد؛ بعضی موانع قابل حل است و در موارد دیگر اصلاحاتی در اسناد صورت میگیرد. بسیاری از توافقات موجود اجرا شده و آثار آن در روابط دوجانبه کاملاً قابل مشاهده است. زیرساخت اصلی روابط دو کشور نیز بر همین توافقات بنا شده است. برای برخی دیگر نیز بستر لازم فراهم شده و پیشرفتهای قابل توجهی حاصل شده است. تنها تعداد اندکی از اسناد با موانعی مواجهند که از طریق گفتوگو و اصلاحات در حال پیگیری است. وزارت امور خارجه و سفارت ایران در آنکارا نیز با همکاری دستگاههای تخصصی، این موارد را بهطور مستمر دنبال میکنند. مهم آن است که اراده جدی در دو کشور برای توسعه مناسبات وجود دارد.
سوال: تهران و آنکارا ظرفیتهای فراوانی دارند، اما برخی محدودیتهای سیاسی و اقتصادی مانع رشد روابط شده است. مهمترین محدودیت کنونی چیست و آیا در گفتوگوهای اخیر راهحلی برای آن مطرح شد؟
بخشی از موانع به سازوکارهای چند لایه داخلی در هر کشور بازمیگردد. رفع موانع تجاری، سادهسازی مقررات گمرکی، سرمایهگذاری و فرایندهای صادرات و واردات میتواند به توسعه مبادلات کمک کند. ظرفیتهای دو کشور در زمینههای سیاسی، اقتصادی، منطقهای و بینالمللی بسیار بالاست و دو طرف تلاش دارند از این ظرفیتها بهرهبرداری کنند. با توجه به قابلیتهای اقتصادی دو کشور، اهدافی مشخص شدهاند و ما در همین مسیر حرکت میکنیم. با وجود برخی محدودیتها، روابط در مسیر توسعه قرار دارد و ما نیز در همین راستا تلاش میکنیم.
سوال: ترکیه بر گسترش تجارت تأکید دارد، اما ایران معتقد است برخی موانع ساختاری مانع جهش روابط شده است. آیا درباره این موانع به تفاهم مشترکی رسیدهاید؟
وجود برخی مشکلات در روابط تجاری میان کشورها امری طبیعی است و حتی اعضای یک بلوک اقتصادی نیز با چنین مسائلی مواجهند. آنچه اهمیت دارد، اراده سیاسی برای رفع مشکلات است. خوشبختانه این اراده در هر دو طرف وجود دارد و روند حل مسائل باقیمانده ادامه دارد. اجازه میخواهم به این نکته هم اشاره کنم که روابط ایران و ترکیه وارد مرحلهای شده است که در آن ساختارهای همکاری دو کشور بر پایه همسایگی، مناسبات تاریخی، پیوندهای اقتصادی، منافع مشترک در حوزههایی نظیر مرزی، ترانزیت و انرژی در کنار هم قرار گرفتهاند و فضایی برای شکلگیری روابطی متوازن و مبتنی بر تعامل فراهم آمده است. مناسبات دو کشور با وجود همه چالشها، بر پایه یک واقعیت ساده استوار است؛ ما دو کشور در یک جغرافیای به هم پیوسته زندگی میکنیم و همکاری یک مسیر طبیعی و پایدارتر نسبت به رقابت است.
سوال: پروژههایی مانند توسعه خطوط ریلی، کریدورها و همکاری انرژی بین دو کشور بارها مطرح شده، اما کند پیش میروند، آیا در این سفر سازوکار جدیدی برای خروج این طرحها از تعلیق ایجاد شد؟
پروژههای کلان مانند کریدورهای حمل و نقل و طرحهای انرژی، معمولاً علاوه بر منابع مالی، نیازمند مطالعات دقیق و هماهنگیهای چند جانبه هستند و همین امر فرآیند را زمانبر میکند. ایران و ترکیه در این حوزهها تعامل سازنده دارند و در سفر اخیر نیز دو وزیر امور خارجه بر اراده مشترک برای ادامه پیگیری این پروژهها تأکید کردند.
سؤال: ایران و ترکیه با وجود همکاریهای امنیتی، در پروندههای منطقهای مانند سوریه و قفقاز اختلافات آشکاری دارند. آیا در این سفر چارچوب جدیدی برای مدیریت اختلافات حاصل شد؟
اختلاف نظر در موضوعات مختلف طبیعی است. دو کشور تلاش میکنند این اختلافات را به سوی همکاری سوق دهند، به ویژه در شرایط کنونی منطقه که ضرورت همفکری و هم افزایی را بیش از پیش افزایش داده است. ایران و ترکیه در یک جغرافیای مهم، همسایهاند و تحولات منطقه بر منافع هر دو اثر میگذارد. بر همین اساس ساختارهایی مانند کمیته مشترک امنیتی، مکانیزم مشورتهای سیاسی بین دو وزارتخارجه و نشست شورای عالی همکاریهای ایران و ترکیه در سطح روسای جمهوری برای انجام هماهنگی سطوح بالا پیرامون سیاسی، اقتصادی و امنیتی ایجاد شده است.
یکی از مسائل در دستور کار سفر اخیر آقای فیدان به تهران فراهم آوردن مقدمات نشست آتی شورای عالی همکاریهای ایران و ترکیه بود. در این نشست طیف وسیعی از مسائل بین روسای جمهوری و نشست مشترک اعضای کابینه دو کشور مطرح خواهد شد. جالب است بدانید حتی گفتوگو در موارد اختلافی با برادرانمان در ترکیه نیز همواره دوستانه بوده است و بالاخره اینکه دو کشور در موضوعاتی مانند قفقاز و سوریه و بسیار موضوعات دیگر، چه در قالب دو جانبه و هم در چارچوبهایی مانند ۳+۳ در ارتباط مستمر و تبادل نظر هستند.
سوال: ترکیه مخالف تحریمها علیه ایران است، اما در عمل برخی شرکتها و بانکهای ترک همکاری نمیکنند. آیا در این سفر درباره این نگرانی گفتوگویی صریح انجام شد؟
رفع تحریمها و گشودن افقهای جدید اقتصادی همواره از اصول ثابت در گفتوگوهای ماست. در روابط با ترکیه نیز توسعه همه جانبه روابط بسیار اهمیت دارد و در این زمینه دستاوردهای خوبی حاصل شده است؛ از جمله رشد ۶۵ درصدی روابط اقتصادی در سال گذشته که نتیجه تعامل دوجانبه است.
سوال: همکاری مرزی بین ایران و ترکیه با توجه به وسعت مرزهای مشترک اهمیت زیادی دارد تاکنون چه اقداماتی در این حوزه انجام شده است؟
تردد و تبادل مرزی با رویکردی مثبت دنبال میشود. دو کشور توافق کردهاند برای سهولیت در ترددها، ترانزیت و تجارت، تعداد گذرگاههای مرزی را از سه به چهار یا پنج گذرگاه افزایش دهند. گذرگاه چهارم مرزی ایران و ترکیه در منطقه کوزهرش - گلینجک در شهرستان سلماس استان آذربایجان غربی در حال نهایی سازی و گذرگاه پنجم در چالدران/ چیلی نیز در دست بررسی است. برگزاری نشست اقتصادی استانداران استانهای مرزی دو کشور نیز در دستور کار ما قرار دارد. همچنین برنامه داریم تا چهارمین کنسولگری جمهوری اسلامی ایران در ترکیه را تاسیس کنیم. کنسولگری جدید ایران به زودی در شهر وان افتتاح خواهد شد که به گسترش همکاریهای مرزی و نیز پشتیبانی از گذرگاههای مرزی کمک خواهد کرد.
سؤال: موضوع مهاجرت غیرقانونی و قاچاق انسان سالهاست مطرح است. آیا در این سفر اقدامات عملیاتی جدیدی برای کنترل مرز توافق شد؟
مهاجرت غیرقانونی یک معضل جهانی است و ایران و ترکیه هر دو با آثار آن مواجهند. این موضوع در دستورکار گفتوگوها بوده و نهادهای ذیربط دو کشور ارتباط مستمر دارند. موضوعاتی مانند انواع قاچاق و مهاجرت غیرقانونی در چارچوب کمیته همکاریهای امنیتی که به طور ادواری برگزار میشود بررسی و مورد رسیدگی قرار میگیرد.
سؤال: برخی معتقدند توازن تجاری به نفع ترکیه است. آیا در این سفر بحثی درباره اصلاح این عدم تعادل مطرح شد؟
ترکیه سومین شریک تجاری ایران است و سطح روابط در سالهای اخیر رو به رشد بوده است. سال گذشته حجم مبادلات دو کشور نسبت به سال قبل حدود ۶۵ درصد رشد داشته است. در ۶ ماهه نخست سال جاری حجم تجارت حدود ۷ میلیارد دلار بوده است. طبیعی است ظرفیتهای صادراتی دو طرف متفاوت باشد، اما هدف ما استفاده از تمام پتانسیلها و ایجاد توافقات متوازنتر و مبتنی بر منافع مشترک است.
سوال: سفر وزیر امورخارجه ترکیه در زمان حساسی انجام شد. پیام اصلی این سفر چیست و آیا میتواند بر روندهای منطقهای تأثیر بگذارد؟
ایران و ترکیه نه تنها دو کشور با پیوندهای عمیق همسایگی هستند، بلکه دو بازیگر مهم منطقه و جهان اسلام میباشند و مشورت درباره مسائل منطقهای اهمیت زیادی دارد. در کنار مسائل مربوط به توسعه روابط دوجانبه، دو کشور درباره موضوعاتی مانند فلسطین، نسلکشی غزه، تحولات سوریه، قفقاز جنوبی، افغانستان و مبارزه با تروریسم همکاری و گفتوگو میکنند. پیام اصلی این سفر، تأکید بر عزم دو کشور برای تقویت همکاری و کمک به صلح و ثبات منطقه است. این سفر در بستری از تحولات شتابان در منطقه و افزایش تحرکات بازیگران فرامنطقه ای صورت گرفت. ایران و ترکیه باور دارند که کشورهای منطقه خود باید برای حل مشکلات پیشقدم شوند؛ چرا که بازیگران فرامنطقهای نهتنها کمکی به حل مسائل نکردهاند، بلکه اغلب موجب بیثباتی بیشتر شدهاند. امروز زمان همکاری کشورهای منطقه برای حاکم شدن صلح و رفاه فرا رسیده است.
سؤال: آیا در جریان این سفر در ارتباط با مسائل کنسولی بین دو کشور از جمله بحث زندانیان به خصوص «احمدرضا بیضایی» استاد دانشگاه ایرانی بازداشت شده در ترکیه صحبت و رایزنی شد؟
حمایت از ایرانیان خارج از کشور و کمک به آنها در صدر اولویتها و وظایف همه نمایندگیهای جمهوری اسلامی ایران قرار دارد. بخشهای کنسولی سفارت و سرکنسولگریها، مسائل مربوط به زندانیان را بصورت مستمر پیگیری میکنند.
بازدید مستمر از زندانها و رسیدگی به وضعیت زندانیان ایرانی در دستور کار قرار دارد و نه تنها یک وظیفه اداری بلکه انسانی است. نمایندگیها علاوه بر رسیدگی به وضعیت ایرانیان در زندانهای خارج از کشور، میکوشند در همکاری با قوه قضائیه کشور میزبان، زندانیان و محکومین را به کشور و نزد بستگان خود بازگردانند.
پیگیری وضعیت زندانیان تنها از سوی بخش کنسولی نمایندگیها انجام نمیگیرد، بلکه علاوه بر سفیر و سرکنسولها، حوزه سیاسی و کنسولی وزارت امور خارجه، معاونین وزیر خارجه و شخص وزیر امور خارجه نیز با جدیت، وضعیت اتباع ایرانی را در ملاقاتها و رایزنیها مطرح و پیگیری میکنند و تلاشها در این راستا همچنان با جدیت و از مسیرهای گوناگون ادامه دارد.
