پس از کنفرانس امنیتی مونیخ، ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین، به امارات متحده عربی رفت. در همین زمان، یک هیئت بزرگ اوکراینی در عربستان سعودی حضور دارند و زلنسکی نیز قرار است در روزهای آینده به سعودی سفر کند. ایالات متحده و روسیه برنامه دارند تا در عربستان سعودی، برای پایان دادن به جنگ مذاکراتی را برگزار کنند که در دور اول آن، وزیر امور خارجه ایالات متحده، مارکو روبیو و وزیر امور خارجه روسیه، سرگئی لاوروف، شرکت داشتند. تاکنون اوکراین در این مذاکرات دخالت نداشته است. در عوض، اوکراین و ایالات متحده مذاکراتی در کی‌یف بدون حضور روسیه برگزار خواهند کرد.
انتخاب عربستان سعودی به عنوان بستری برای گفتگو با روسیه تصادفی نیست. علاوه بر این، تنها به زمینه روسیه مربوط نمی‌شود. رئیس‌جمهور ایالات متحده، دونالد ترامپ، تصمیم گرفته است نه تنها به جنگ روسیه علیه اوکراین پایان دهد بلکه به همان اندازه در آرام‌سازی خاورمیانه فعالیت کند، آنهم جایی که عربستان سعودی نقش مهمی ایفا می‌کند.
پس از ۷ اکتبر ۲۰۲۳، این منطقه به دومین نقطه داغ در جهان پس از اوکراین تبدیل شد. حمله حماس به اسرائیل، که به دنبال آن حمله اسرائیل در نوار غزه و سپس ورود حزب‌الله و سایر هم‌پیمانان ایرانی به جنگ غزه که در همان زمان زد و خورد موشکی ایران و اسرائیل نیز در گرفت، خطر وقوع یک درگیری منطقه‌ای را ایجاد کرد که تلاش‌های دیپلماتیک تاکنون مانع آن شده‌اند.
عربستان سعودی - فشار بر ایران و روسیه
دونالد ترامپ رئیس‌جمهور ایالات متحده، بارها گفته است که یکی از ابزارهای اعمال فشار بر روسیه و ایران، پایین بودن قیمت نفت به سطح ۴۵-۵۰ دلار در هر بشکه خواهد بود. بدون عربستان سعودی، یکی از بزرگ‌ترین تأمین‌کنندگان نفت جهان، این امر امکان‌پذیر نیست. برای افت قیمت‌ها، کشورهای خلیج فارس، از جمله عربستان سعودی، باید تولید نفت خود را افزایش دهند تا عرضه آن بیشتر شود و کاهش قیمت تحریک شود.
تصادفی نیست که فرستاده ویژه ترامپ برای خاورمیانه، استیون ویتکاف، اکنون به مذاکرات بین ایالات متحده و روسیه پیوسته است. او بود که در ۱۱ فوریه به مسکو پرواز کرد تا گروگان آمریکایی، مارک فوگل، را بازگرداند. همزمان، به گفته فاکس نیوز، گفتگوی ویتکاف با پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، ممکن بود به ۳.۵ ساعت به طول بیانجامد! فرستاده ترامپ روز قبل از گفتگو با پوتین، درباره پایان دادن به جنگ با رهبران عربستان سعودی و قطر گفتگو کرده بود.
در ازای دریافت سلاح و فناوری از ترامپ، عربستان سعودی اعلام کرده است که طی چهار سال آینده ۶۰۰ میلیارد دلار در ایالات متحده سرمایه‌گذاری خواهد کرد. با این حال، محدودیت‌هایی وجود دارد. این کشور در حال اجرای یک برنامه بلندپروازانه مدرن‌سازی به نام چشم‌انداز ۲۰۳۰ است که هدف آن اصلاح اقتصاد کشور به منظور کاهش وابستگی به نفت است. و این برنامه بود که بخش عمده‌ای از وجوه آزاد را دریافت کرد.
وزیر اقتصاد عربستان سعودی، فیصل الابراهیم، در مجمع جهانی اقتصاد در داووس در تاریخ ۲۴ ژانویه گفت: «رهبری عربستان سعودی به طور غیرمستقیم آمادگی خود را برای کمک به کاهش قیمت‌ها تأیید کرد و اظهار داشت که موضع پادشاهی و اوپک (سازمان کشورهای صادرکننده نفت) با هدف تضمین ثبات بازار در بلندمدت برای تأمین کافی عرضه به منظور پاسخگویی به تقاضای رو به رشد، به‌ویژه از سوی ایالات متحده و هوش مصنوعی، است.»
اسرائیل و حماس: گره گوردیوسی
در دوران بایدن، دیپلماسی آمریکا به اندازه اوکراین به اسرائیل و حماس توجه داشت. و از نظر تعداد سفرهای آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه ایالات متحده، به این منطقه حتی بیشتر بود. با این حال، کارآیی چنین سفرهایی مورد تردید بود. مذاکرات برای توقف درگیری‌ها و بازگشت گروگان‌های اسرائیلی ماه‌ها بدون موفقیت زیادی ادامه داشت.
با ورود دونالد ترامپ همه چیز تغییر کرد. حتی قبل از مراسم تحلیف او، فرستاده ویژه رئیس‌جمهور جدید آمریکا، استیون ویتکاف، در یک سفر بیش از کل تیم بایدن طی یک سال انجام داد. حتی مقامات اسرائیلی این را تأیید کردند. با وساطت استیون ویتکاف مذکور، اسرائیل و حماس مجبور شدند به آتش‌بسی تن دهند که هیچ‌کدام از طرفین را به‌طور کامل راضی نکرد.
با وجود خطر دائمی شکست این توافق، اکنون سوال بازسازی نوار غزه مطرح می‌شود. در درجه اول، ضروری است که فاجعه انسانی ناشی از تهاجم اسرائیل و درگیری‌های بعدی را برطرف کنیم. علاوه بر این، پایه اجتماعی میلیون‌ها فلسطینی محروم، اجازه می‌دهد که حماس بارها و بارها نیروهای خود را تجدید کنند، با استفاده از روایت‌هایی که اسرائیل، نه حماس، را مقصر تمامی مشکلات می‌دانند.
برای حل این مشکل، ترامپ پیشنهادی رادیکال ارائه کرده است - انتقال حدود دو میلیون فلسطینی از نوار غزه. به جای خرابه‌ها، باید مجتمع‌های مسکونی، تجاری و تفریحی مدرن در غزه ساخته شود. او این ایده را در جریان دیدار بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل، از ایالات متحده مطرح کرد.
به‌دور از یقین است که این طرح موفقیت‌آمیز خواهد بود. با این حال، ترامپ با وجود غیرقابل‌باور بودن ایده اسکان مجدد، آن را رها نکرده است، هرچند با تعدیلاتی. به‌ویژه، او در جریان بازدید پادشاه عبدالله دوم از اردن به ایالات متحده در ۱۱ فوریه، درباره اسکان موقت از نوار غزه با وی گفتگو کرده است.
منطقه نگرش‌های متفاوتی نسبت به ایده ترامپ دارد. ۶۹٪ از اسرائیلی‌ها از پیشنهاد اخراج ساکنان غزه به کشورهای دیگر حمایت می‌کنند. در عین حال، یک نظرسنجی اخیر توسط شبکه تلویزیونی کانال ۱۲ اسرائیل نشان داد که اکثر شهروندان این طرح را غیرواقعی می‌دانند.
در کشورهای عربی، نگرش نسبتاً منفی است. حماس در بسیاری از کشورها به‌عنوان یک نیروی خصمانه تلقی می‌شود، بخشی از شبکه اخوان‌المسلمین که اغلب به‌دنبال تضعیف نهادهای سنتی حکومتی است. با این حال، یک احساس تاریخی نسبت به فلسطینی‌ها به‌معنای وسیع وجود دارد.
مصر، کشوری که با نوار غزه هم‌مرز است و از سوی ترامپ به‌عنوان یکی از مکان‌های اسکان مجدد در نظر گرفته شده، به‌شدت این ایده را رد کرد. در عین حال، مصر قصد دارد طرحی با چشم‌اندازی جامع برای بازسازی غزه ارائه دهد تا حضور مستمر مردم فلسطین بر روی سرزمین خود را مطابق با حقوق مشروعشان تضمین کند. این دیدگاهی است که برای اردن، یکی دیگر از همسایگان اسرائیل و همچنین برای بسیاری دیگر در منطقه، نزدیک به قلب است.
پادشاه اردن در حساب کاربری خود رد شبکه ایکس نوشت: “بازسازی غزه بدون جابه‌جایی فلسطینیان و رسیدگی به وضعیت وخیم انسانی باید اولویت همه باشد،” پس از دیدارش با ترامپ. او گفت که دو رهبر گفتگویی سازنده داشتند، اما کشورش همچنان نگران پیشنهاد ترامپ است. به‌هر حال، ایده اسکان مجدد به‌نوعی تحت فشار ترامپ قرار خواهد گرفت. علاوه بر این، ایالات متحده اهرم فشار کافی بر مصر و اردن دارد.
سرهی دنیلوف، معاون مدیر مرکز مطالعات خاورمیانه در کیف، به RBC-اوکراین گفت : «اولاً، هر دو کشور به شدت در حوزه امنیتی به ایالات متحده وابسته هستند. آن‌ها به تسلیحات آمریکایی مجهز هستند و برای این تسلیحات کمک دریافت می‌کنند. و این یک عامل قدرتمند است. ثانیاً، به‌ویژه در مصر، وضعیت اقتصادی به هیچ وجه بهترین نیست. آن‌ها برای وام و همکاری به بازار سرمایه وابسته هستند.»
ایالات متحده و ایران (غیر)هسته‌ای
همزمان با فعالیت‌های مربوط به اسرائیل و نوار غزه، ترامپ اعلام کرده است که تمایل دارد یک توافق هسته‌ای جدید با ایران منعقد کند. این دو حوزه به‌طور نسبتاً نزدیکی به هم مرتبط هستند، چه رسد به حمایت ایران از روسیه و رقابت دیرینه‌اش با عربستان سعودی.
در حال حاضر، یک گروه مخفی از دانشمندان ایرانی در حال کار بر روی یافتن روش‌هایی برای تبدیل سریع ذخایر سوخت هسته‌ای به سلاح هستند، به گزارش نیویورک تایمز و به نقل از منابع آشنا با اطلاعات. بر اساس منابع این آژانس، ایران اورانیوم غنی‌شده تا ۶۰ درصد برای چهار تا پنج بمب در اختیار دارد، اما این اورانیوم باید تا ۹۰ درصد بیشتر غنی‌سازی شود.
ترامپ در تاریخ ۵ فوریه در شبکه اجتماعی تروث نوشت که او می‌خواست ایران کشوری بزرگ و موفق باشد، اما کشوری که نتواند سلاح‌های هسته‌ای داشته باشد. او بیان کرد که گزارش‌هایی که می‌گویند ایالات متحده با همکاری اسرائیل قصد دارد ایران را به کلی نابود کند بسیار اغراق‌آمیز هستند. او همچنین تمایل خود را برای یک توافق‌نامه صلح هسته‌ای قابل‌تأیید که به ایران اجازه دهد در صلح توسعه یابد و شکوفا شود، ابراز کرد.
در واکنش به اظهارات ترامپ، رهبر معظم ایران، آیت‌الله علی خامنه‌ای، در تاریخ ۷ فوریه به‌طور عمومی امکان مذاکرات جدید با ایالات متحده را به‌طور دقیق به دلیل تجربه‌های منفی گذشته رد کرد. خامنه‌ای گفت که نباید با چنین دولتی (دولت ترامپ) مذاکره کرد، زیرا این دولت نه عاقلانه است، نه مدبرانه و نه شایسته.
همزمان با اعلام مذاکرات، ترامپ یادداشتی را امضا کرد مبنی بر اعمال فشارهای مجدد بر ایران، که به وزارت خزانه‌داری ایالات متحده دستور داد تا از طریق تحریم‌ها و مکانیسم‌های اجباری علیه افراد و نهادها، حداکثر فشار اقتصادی را بر ایران اعمال کند.
پس از آن، عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، گفت که مذاکرات، اگر ممکن باشد، تحت سیاست فشار حداکثری امکان‌پذیر نخواهد بود و به برداشته شدن برخی از تحریم‌ها مشروط خواهد بود. همزمان، ترامپ شرایطی ایجاد کرده است که زمان به ضرر ایران عمل می‌کند.
سری دانیلوف گفت: “عامل اصلی فشار قبلاً مورد استفاده قرار گرفته است. مشکلات صادرات نفت ایران آغاز شده‌اند. این مشکلات به شدت بر توانایی تامین نفت منطقه آسیا-پاسفیک تأثیر می‌گذارند. با توجه به وضعیت دشوار در اقتصاد و بودجه، از دست دادن درآمدهای نفتی فاجعه‌بار خواهد بود.”
اعضای تیم ترامپ تاکنون از بیان نظرات مستقیم در حمایت از چنین نیت‌هایی خودداری کرده‌اند و به ایجاد ابهام استراتژیک پرداخته‌اند. مارکو روبیو، وزیر امور خارجه ایالات متحده، در یک کنفرانس مطبوعاتی در تل آویو در ۱۷ فوریه گفت که اسرائیل و آمریکا در مقابله با تهدید ایران در کنار یکدیگر ایستاده‌اند. او بیان کرد که توافق کرده‌اند که ایران نباید سلاح هسته‌ای داشته باشد و تجاوز ایران در منطقه باید متوقف شود.
اما، اگر سناریوی حمله عملی شود، منطقه با یک جنگ بزرگ مواجه خواهد شد.
315 315
