نشست «ماراتن در مه»؛ وضعیت اقتصادی کشور در دوراهی توافق یا عدم توافق
رویداد «ماراتن در مه» از سوی شرکت مشاوره مدیریت «ایلیا» روز گذشته، چهارشنبه ۱۷ اردیبهشت، برگزار شد. این نشست با هدف رونمایی از چهارمین گزارش مدیران عامل برگزار شد. گزارشی که به گفته عماد قائنی، مدیرعامل و عضو هیئت‌مدیره شرکت مشاوره مدیریت ایلیا، با مشارکت ۲ هزار و ۴۸۲ مدیرعامل تهیه شده است.
مدیرعامل شرکت ایلیا یکی از یافته‌های مثبت این گزارش را تمایل مدیران کشور به استفاده از هوش مصنوعی در کسب‌وکارشان دانسته و می‌گوید: «دنیا در پیچ استفاده از هوش مصنوعی است و یکی از خبرهای خوب این گزارش این است که ۵۳ درصد از مدیران تمایل به استفاده از هوش مصنوعی دارند و این خبر از رفتن شرکت‌های ما به سمت به کار گرفتن هوش مصنوعی می‌دهد. این مدیران بیشتر مایل هستند در ،احدهایی مثل تحقیق و توسعه، مالی و منابع انسانی از هوش مصنوعی استفاده کنند.»
قائنی در توضیح یکی دیگر از نکاث مثبت این گزارش به باور مدیران در خصوص وجود فرهنگ مشارکتی در سازمان‌شان اشاره می‌کند: «۵۹ درصد از مدیران عامل به وجود فرهنگ مشارکتی در سازمان خود باور دارند. این یکی از نکات مثبت است که مدیران ما فرهنگ سازمانی شرکت‌شان را مشارکتی ارزیابی کنند.»
نکته مهمی که در چهارمین گزارش مدیران عامل وجود دارد بدبینی آن‌ها نسبت به اقدامات دولت در راستای دفع مسائل اقتصادی و سیاسی کشور است. مدیرعامل شرکت ایلیا در سخنان خود به این بخش از یافته‌های گزارش اشاره کرده و توضیح می‌دهد:
عدم خوش‌بینی به اقدامات دولت یکی از یافته‌های قابل توجه این گزارش است. ۷۵ درصد از مدیران باور دارند که مسائل اساسی ایران با مشارکت بخش خصوصی و دولت قابل حل است و اگر تعامل از سمت حاکمیت وجود نداشته باشد مسائل اساسی هم قابل حل نخواهند بود.- عماد قائنی، مدیرعامل و عضو هیئت‌مدیره شرکت مشاوره مدیریت ایلیا
نقش دولت در وضعیت کنونی بنگاه‌های اقتصادی ایران
موضوع نقش دولت در پیشبرد وضعیت اقتصادی شرکت‌ها و رفع چالش‌های آن‌ها در سخنرانی مسعود نیلی، اقتصاددان، بررسی شد. او در این سخنرانی به بررسی چالش‌های بنگاه‌های اقتصادی در ایران پرداخته و به این نکته اشاره کرد که عدم قطعیت‌های موجود در اقتصاد ایران باعث شده هزینه‌های بنگاه‌ها افزایش پیدا کند. به گفته او، یکی از عوامل ایجاد عدم قطعیت و بی‌ثباتی برای این بنگاه‌ها دولت است.
این اقتصاددان توضیح می‌دهد که «در شرایط مطلوب، یک بنگاه‌های اقتصادی از امکانات اولیه شامل مواد اولیه، نیروی کار، انرژی، منابع مالی، تجهیزات و… برخوردار است، تکنولوژی، دانش و مهارت را هم در اختیار دارد و با تولید محصول می‌تواند آن را به بازار داخلی یا خارجی و مصرف‌کنندگات مختلفی برساند.»
به باور نیلی، در یک شرایط مطلوب در دنیای امروز بنگاه‌ها دغدغه تامین مواد اولیه، منابع مالی، انرژی و… را ندارند و عوامل محیطی داخل بنگاه هم به‌درستی عمل می‌کنند، دغدغه اصلی بنگاه فقط ایجاد نوآوری برای ارائه محصول بهتر به بازار است. اما لازمه وجود چنین شرایط مطلوبی عملکرد صحیح و تسهیل‌گری دولت‌هاست:
در همه این چرخه اقتصادی برای یک بنگاه اقتصادی آنچه ملات ترکیب اجزای مختلف این چرخه به حساب می‌آید «دولت» است که تسهیل دسترسی، اعمال سیاست‌های یست‌محیطی، تعیین مقررات مالی، مدیریت منابع و… از جمله وظایفش است. نتیجه فعالیت در این شرایط مطلوب ثبات، آرامش و پیش‌بینی‌پذیری در سطح اقتصاد کلان و تحرک و پویایی در سطح اقتصاد خرد ایجاد می‌شود.- مسعود نیلی، اقتصاددان
ناکارآمدی‌های دولت باعث شده عمده تمرکز بنگاه‌ها صرف برطرف کردن نیازهای اولیه شود
این شرایط به زعم این اقتصاددان در ایران وجود ندارد: «در بنگاه‌های اقتصادی ایران رقبا در یک ساختار غیررقابتی فعالیت می‌کنند. بنگاه در محیط پیرامونی خودش به‌سختی می‌تواند متغیرها را تحت اختیار بگیرد. مثلا قیمت‌گذاری بیش از این که در اختیار خود بنگاه باشد، در اختیار دولت است.» نیلی اضافه می‌کند:
در محیط اقتصاد کلان ایران، در بخش تامین تجهیزات و مواد اولیه دخالت‌های غیرقابل پیش‌بینی دولت وجود دارد، بی‌ثباتی، تورم و بحران تامین انرژی هم هست. منابع مالی داخلی تحت سلطه دولت است و منابع مالی خارج هم با معضل مسدود بودن مواجه‌اند؛ این موارد نیاز مالی بنگاه‌های اقتصادی کشور را بالا برده و بخش زیادی از تمرکز بنگاه صرف برطرف کردن نیازهای اولیه‌اش می‌شود.- مسعود نیلی، اقتصاددان
به گفته این اقتصاددان، نتیجه این شرایط این است که بنگاه اقتصادی با سطح بالایی از عدم قطعیت مواجه می‌شود که باعث می‌شود سرمایه‌گذاری بلندمدت برایشان مقرون‌به‌صرفه نباشد و سرمایه‌گذاری بر منابع انسانی فاقد توجیه اقتصادی می‌شود و در نهایت، به دلیل بی‌ثباتی، بنگاه‌ها خطاهای بزرگی در پیش‌بینی آینده خواهند داشت.
نیلی در ادامه با توضیح این که «مجموع این عوامل هزینه مبادله و بی‌ثباتی فروش را افزایش داده و باعث می‌شود تقاضای مالی بنگاه بالا برود» یافته گزارش ایلیا را تایید می‌کند: «در نتایج گزارش شرکت ایلیا هم دیدیم که چالش نقدینگی و تامین مالی اصلی‌ترین چالش مدیران عامل عنوان شده است.»
این اقتصاددان تنها راهکار برای بهبود این شرایط را تحول در قواعد کلی اقتصادی کشور می‌داند: «مادامی که تحول در قواعد کلی که بنگاه‌ها ذیل آن فعالیت می‌کنند صورت نگیرد نقش بنگاه‌ها به‌تنهایی برای بهبود شرایط موثر نخواهد بود.»
گره خوردن جریان نقدینگی شرکت‌ها به نتایج مذاکره ایران و آمریکا
مساله نقدینگی یکی از چالش‌های اصلی است که مدیران شرکت‌کننده در گزارش ایلیا به آن اشاره کرده‌اند. علی متوسلی، عضو هیئت علمی موسسه نیاوران، نیز در مراسم رونمایی از این گزارش به موضوع «نقدینگی بنگاه‌ها در سال ۱۴۰۴؛ موانع تامین مالی شرکت‌ها در سال جاری» پرداخت.
متوسلی با اشاره این که بانک مرکزی، به‌عنوان مهم‌ترین بازیگر تامین مالی کشور، از سال ۱۴۰۱ با آمدن رئیس جدید خود «سیاست تثبیت» را به‌عنوان اصلی‌ترین سیاست در پیش گرفته، گفت: «در سیاست سال‌های اخیر بانک مرکزی کنترل نرخ ارز تجاری، افزایش نرخ بهره و کنترل حجم پول و نقدینگی هدف قرار گرفته شده است.» اما او درباره تاثیر این سیاست بر نقدینگی می‌گوید:
سیاست تثبیت به کاهش نقدینگی حقیقی منجر شده است. احتمالا بانک مرکزی قائل به موفقیت این سیاست در سال ۱۴۰۳ بوده چراکه آمارها نشان می‌دهد در سال ۱۴۰۱ نرخ تورم حدود ۵۰ درصد بوده اما در سال ۱۴۰۳ به ۴۰ درصد و کمتر رسیده است.
این عضو هیئت علمی موسسه نیاوران در ادامه نیز گفت: «سال ۱۴۰۴ سال عدم قطعیت‌ها خواهد بود و منشأ اصلی این عدم قطعیت مذاکرات ایران و آمریکا است.» به باور او توافق می‌تواند بر جریان نقدینگی تاثرات مثبتی بگذارد:
توافق برای شرکت‌های مختلف، از B2G تا B2B و B2C، از شرکت‌های پیمانکاری بزرگ تا شرکت‌های دارویی، ریلی، خرده‌فروشی، گردشگری و… تاثیر مثبت خواهد داشت اما عدم توافق یا تداوم وضعیت موجود اثرات کاملا منفی بر همه انواع شرکت‌ها خواهد داشت چون حاشیه سودشان کاهش پیدا می‌کند و دارایی‌هایشان افت قیمت خواهد داشت.- علی متوسلی، عضو هیئت علمی موسسه نیاوران
او در پایان نتیجه می‌گیرد که و در صورت عدم توافق، تامین مالی از طریق شبکه بانکی یا از محل عملیات شرکت‌ها سخت و محدود خواهد شد.
توافق به‌تنهایی اقتصاد ایران را نجات نمی‌دهد
فرهاد نیلی، مدیرعامل شرکت مشاوره مدیریت رهنمان، نیز در این نشست چشم‌انداز اقتصاد ایران در کوتاه‌مدت را بررسی کرد. سخنان او نیز گره‌خورده به مساله مذاکرات ایران و آمریکا بود چراکه به زعم نیلی «اقتصاد ایران هیچ زمانی به اندازه اکنون تا این حد بر سر دوراهی قرار نگرفته است.»
اصلی‌ترین سوال این روزها این است که اگر مذاکرات به توافق برسد وضعیت رشد اقتصادی، نرخ تورم و تامین مالی چه می‌شود؟ مدیرعامل شرکت رهنمان در پاسخ به این سوال گفت:
گشایش بین‌المللی بسیار مهم و تعیین‌کننده است اما بدون «اصلاحات اقتصادی» و «توانمندسازی دولت» و «توانمندسازی مردم» باعث بهبود وضعیت اقتصادی نمی‌شود.- فرهاد نیلی، مدیرعامل شرکت مشاوره مدیریت رهنمان
به همین دلیل، فرهاد نیلی اعتقاد دارد که «باید درک مشترکی از همه این چهار مساله داشته باشیم و باید بتوانیم مدیریت انتظارات انجام دهیم.» او درباره تاکید بیش از حد بر بهبود وضعیت اقتصادی در نتیجه رسیدن به توافق با آمریکا این طور هشدار می‌دهد:
اگر همه انرژی را روی گشایش بین‌المللی بگذاریم خبر خوب در کوتاه‌مدت ممکن است خبر بد برای بلندمدت شود. یعنی وقتی فقط به گشایش بین‌المللی امید داشته باشیم و سایر مسائل را حل نکنیم، این امید به یک ناامیدی بزرگ ختم می‌شود، چون آن توافق همه مشکلات را حل نمی‌کند و در نهایت، بی‌نتیجه و بی‌فایده تلقی می‌شود.- فرهاد نیلی، مدیرعامل شرکت مشاوره مدیریت رهنمان
ساختارهای جامعه شکست یا موفقیت یک مدیر را تعیین می‌کنند
در ادامه این نشست پنلی با حضور نفیسه آزاد، جامعه‌شناس و آذرخش مکری، روان‌پزشک، برگزار شد. آن‌ها مساله مدیریت را از منظر اجتماعی و فردی بررسی کردند.
نفیسه آزاد، جامعه‌شناس با طرح این پرسش که «موفقیت یا شکست یک مدیر در کسب‌وکارش یک مساله فردی است یا به ساختارهای اجتماعی مربوط است؟» توضیح داد که «کنش ما پیش از این که به فردیت ما برگردد به ساختارهای اجتماعی برمی‌گردد.»
او در ادامه توضیح داد که منظور از ساختار «سرمایه‌ها» اعم از سرمایه مالی، فرهنگی و اجتماعی است که در کنار «زمینه‌ها» قرار می‌گیرد؛ زمینه‌هایی که دسترسی‌های متفاوتی به افراد می‌دهد و سبد سرمایه‌ای افراد را تعیین می‌کند. به گفته آزاد، جزء سوم ساختار نیز «عرف» است؛ یعنی فهمی که جامعه و افرادش نسبت به مفاهیم و موضوعات مختلف دارد و بر فهم و ادراک افراد تاثیر می‌گذارد. این جامعه‌شناس می‌گوید:
مجموع این سه ستون می‌شود ساختاری که ما در درون آن زندگی و فعالیت می‌کنیم. شناخت ساختارها باعث می‌شود ما تحلیل درستی از پیرامون خود داشته باشیم و موفقیت و شکست‌مان را به‌درستی تحلیل کنیم. در واقع ساختار هم زمینه‌هایی را برای ما فراهم می‌کنند و هم محدودیت‌هایی ایجاد می‌کند؛ شکست و موفقیت کسب‌وکارها را باید با در نظر داشتن این ساختار و شرایط تحلیل کرد.- نفیسه آزاد، جامعه‌شناس
مدیری که در شرایط سخت شکست نخورد چه ویژگی‌هایی باید داشته باشد؟
آذرخش مکری، روان‌پزشک و استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران، نیز درباره این که «در شرایط رکود و ناامنی چه چیزی به تاب‌آوری ما کمک می‌کند؟» از مهم‌ترین ویژگی‌های فردی یک مدیر در این شرایط گفت:
این مدیر باید رهبریت آینده‌نگر داشته باشد؛ این رهبر باید حس کند که با بقیه فرق دارد، برتر از دیگران است و ذهنیت نجات‌دهنده دارد. فقط چنین افرادی می‌توانند مدیرعامل یک شرکت و در رأس هرم یک سازمان باشند. داشتن این ویژگی‌ها اساسا برای رسیدن به جایگاهی ضروری است. البته تاکید بیش از حد بر خصوصیت‌های مذکور ممکن است به خودبزرگ‌بینی افراطی و توهم و خودشیفتگی برسد.- آذرخش مکری، روان‌پزشک و استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران
به گفته این روان‌پزشک، رهبری که خود را خاص و برتر می‌بیند اما با دیگران هم تعامل می‌کند و نسبت به خاص بودن و قوی بودن خود متوهم نیست، می‌تواند رهبری باشد که در شرایط بد دوام می‌آورد و این روحیه را در سازمانش هم ایجاد می‌کند.
مکری در پاسخ به این که چه زمینه‌هایی برای ساخته شدن چنین مدیری لازم است، می‌گوید: «خانواده امن داشتن، اجتناب از قربانی دیدن خود و داشتن ایده‌های متفاوت و بلندپروازانه از جمله زمینه‌های لازم برای پرورش چنین روحیه و مدیرانی است. این ویژگی‌های «نارسیسیسم سازنده» است. بنابراین، لازمه داشتن فرهنگ سازمانیِ «احساس منحصر و خاص بودن» داشتن نارسیسیسم سازنده است.»
