باشگاه خبرنگاران جوان؛ آزاده محبی - با توجه به آنکه در منطقه خشک و نیمه خشک جهان و روی کمربند خشک زمین قرار گرفتیم، با پدیده فرسایش خاک در کشور روبرو هستیم به طوریکه یک درصد خشکی های جهان را دارا هستیم‌ و از آنجاکه ۲.۲ درصد بیابان های جهان در کشورماست، استعداد بیابانی شدن در کشور وجود دارد به طوریکه اگر به مسئله فرسایش خاک یا توان اکولوژیک سرزمین و عرصه ها را توجه نکنیم، نه تنها با گستره بیابانی شدن در کویر و بیابان ها روبرو هستیم، بلکه توان تولید در سرزمین هم کاهش می یابد.

براساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس نرخ فرسایش خاک در کشور ما ۱۶.۵ تن در هکتار در سال بوده که این مقدار ۷ برابر متوسط جهانی است، درحالیکه خاک به عنوان یک عنصر حیاتی و غیرقابل جایگزین است که حدود ۹۵ درصد تولید غذای انسان از خاک منشا می‌گیرد.

بنابر فرمایش مقام معظم رهبری، خاک از آب هم مهمتر است چراکه حفظ منابع آب با حاصلخیزی خاک امکان پذیر است؛ بنابراین اگر خاک دچار فرسایش شود یا مواد آلی خاک پایین بیاید، توان تولید تحت تاثیر قرار می‌گیرد.

با توجه به اهمیت خاک در سراسر جهان، روز پنجم دسامبر با هدف تبیین و ارزش خاک روز جهانی خاک نامگذاری شده است، در کشورما هم از دهه ۹۰ به مناسبت پاسداشت روز جهانی خاک همه ساله مراسمی برگزار می شود و امسال هم شعار این روز خاک سالم برای شهر سالم نامگذاری شده است.

صفدر نیازی شهرکی معاون امور آب و خاک وزارت جهاد با اشاره به فقر مواد آلی خاک کشور، اعلام کرد: طبق مطالعات خاک، ۵۵ درصد خاک‌های اراضی کشاورزی دارای ماده آلی زیر یک درصد، ۲۰ درصد کمبود فسفر، ۵۲ درصد کمبود پتاسیم، ۵۵ درصد کمبود روی و ۴۶ درصد کمبود آهن دارند.

نقش خاک در تولید و امنیت غذایی کشور 

کامبیز بازرگان رئیس هیئت مدیره انجمن علوم خاک  نقش خاک در تولید و امنیت غذایی و تعدیل اثر تغییر اقلیم را از مهم ترین ویژگی های خاک برشمرد و گفت: منابع خاک یکی از مهم ترین ذخایرو ماده نگهدارنده کربن است، از این رو جدای نقش های نگهداری آب، تصفیه آب های آلوده، تنوع زیستی این ۲ نقش بسیار بارز است که در دنیا به طور جدی به آن می پردازند.

به گفته وی، سلامت خاک متضمن ایفای نقش خاک در اکوسیستم است، افزود: ماده آلی یکی از شاخص های مهم سلامت خاک است که تهویه مناسب، غلظت املاح محلول، فعالیت مناسب میکرو ارگانیزم ها برای تغذیه لازم است.

بازرگان با بیان اینکه کشور ما حدود ۱۶۵ میلیون هکتار خاک شامل خاک‌های جنگلی، مرتعی، بیابانی و کشاورزی دارد، افزود: بخش کشاورزی حدود ۱۸.۵ میلیون هکتار است که حدود ۱۱ درصد مساحت کشور را شامل می‌شود و نشان‌دهنده این است که کشور ما ظرفیت افزایش سطح زیر کشت ندارد؛ بنابراین با توجه به رشد جمعیت و فشار تامین غذا، باید از کمیت و کیفیت خاک حاصلخیز مراقبت کنیم.

این مقام مسئول با اشاره به شعار امسال روز جهانی خاک مبنی بر خاک سالم، شهر سالم است، افزود: برای شهر سالم و سبز باید اجازه دهیم‌ خاک در معرض هوا قرار بگیرد چراکه وقتی سطح خاک با اسفالت و سنگ فرش پوشانده شود، اجازه نمی دهیم آب رطوبت جوی به مخازن زیرزمینی نفود کند.

به گفته وی، با توجه به شعار سال، بحث تغییر کاربری نباید از خاک های کشاورزی، جنگلی و مرتعی تغییر دهیم، از این رو باید سعی کرد در درون شهرها پوشش در استان ها به حداقل برسد و بخش های بیشتری با شرایط پاکی حفظ کنیم.

۸۰ درصد خاک کشور کمتر از یک درصد ماده آلی دارند

ناصر دواتگر مدیرکل دفتر امور خاک کشاورزی گفت:  در دنیا خاک و آب بستر اساسی تولیدات کشاورزی هستند، اما تفاوتی که دارند به این شکل است که آب محسوس و مشخص است و با تغییر در کمیت و کیفیت متوجه نقص و ضعف آن می شویم،به عنوان مثال تمامی آحاد جامعه متوجه خشکسالی ماه های اخیر شدند، اما خا‌ک برخلاف آب بی صدا و خاموش است.

به گفته وی، در وهله نخست خاک را متوجه کشاورزی و سپس جنگل ها و مراتع می بینیم، درحالیکه خاک در گازهای گلخانه موثر است یا اثرات دیگری همچون جلوگیری از آلودگی آب به همراه دارد.
دواتگر ادامه داد: در دنیا متوجه شدند که اگر خواهان زیست سال هستیم، باید به خاک هم‌ نگاه امانت مدار داشته باشیم.

وی با بیان اینکه ماده آلی خاک اهمیت بسزایی دارد، افزود: در تمامی دنیا خاک اقلیم خشک و نیمه خشک محدودیت هایی دارند به طوریکه ماده آلی خاک این مناطق ضعیف است و از طرفی انسان در کاهش کیفیت خاک نقش دارد.

این مقام مسئول با اشاره به شعار روز جهانی خاک سالم برای شهر سالم بیان کرد: سال گذشته روز جهانی خاک، خاک منشا زندگی بود که براین اساس به خاک به عنوان بستر تولید گیاه، جنگل و مرتع نباید نگاه کرد، اما این مقوله بسیار حائز اهمیت است چراکه طی هفته های اخیر بدلیل سوخت گازهای فسیلی با آلودگی هوا روبرو بودیم و از طرفی در برخی شهرها شاهد حرکت آب و روان آب به داخل جاده هستیم که منجر به خراب شدن ساختمان می شود، اما حواسمان باشد که به هر میزانی که از خاک کم و به توسعه شهرها اختصاص می دهیم، شهرها آسیب پذیر می شوند، درحالیکه برای داشتن شهر سالم باید فضای سالم شهری گسترش یابد.

مدیرکل دفتر امور خاک کشاورزی با بیان اینکه ۷۰ تا ۸۰ درصد خاک های کشور ماده آلی کمتر از یک درصد است، گفت: این پدیده برای استان های شمالی گیلان، مازندران و گلستان که می توان دید و در برخی استانهای زاگرسی می تواند استثنا کرد که بقایای گیاهی پایداری خوبی ندارند.

ایران با بیش از ۹۰ درصد مناطق خشک و نیمه‌خشک و جمعیتی حدود ۹۰ میلیون نفر، در چند دهه فشار جمعیتی زیادی را تحمل می‌کند که این فشار بر منابع طبیعی و جنگل‌ها تأثیر منفی گذاشته است، از این رو حفظ و حراست از منابع خاکی از اهمیت بالایی برخوردار است.