اقدام ترکیه و آذربایجان برای دورزدن ایران

این طرح پس از توافق صلح اخیر میان باکو و ایروان با میانجیگری آمریکا کلید خورد. ایالات متحده با به دست آوردن امتیاز توسعه این کریدور، آن را به‌عنوان «مسیر ترامپ» برای صلح و رفاه معرفی کرده است؛ مسیری که جنوب ارمنستان را دور زده و آذربایجان اصلی را به نخجوان و در نهایت ترکیه متصل می‌کند.

به گزارش رویترز، عبدالقادر اورالوغلو، وزیر حمل‌ونقل ترکیه در مراسم کلنگ‌زنی این پروژه اعلام کرد که این خط آهن ظرفیت جابه‌جایی سالانه ۵.۵ میلیون مسافر و ۱۵ میلیون تن بار را دارد و می‌تواند مرز‌های منطقه را به روی همکاری‌های اقتصادی تازه بگشاید.

وزیر حمل‌ونقل ترکیه گفت: «هنگامی که بخش‌هایی از راه آهن در نخجوان، ارمنستان و سرزمین اصلی آذربایجان تکمیل شوند، یک مسیر تجاری بین‌المللی که از چین تا بریتانیا امتداد دارد، کارآمدتر خواهد بود.»

ترکیه برای تأمین مالی این طرح، بسته‌ای به ارزش ۲.۴ میلیارد یورو از گروهی از بانک‌ها و نهاد‌های بین‌المللی، از جمله بانک MUFG ژاپن، آژانس‌های اعتباری صادراتی سوئد و اتریش و نیز بانک توسعه اسلامی دریافت کرده است؛ سرمایه‌گذاری‌ای که نشان از حمایت مالی گسترده از این مسیر دارد.

تحلیلگران می‌گویند راه‌آهن قارص–نخجوان در عمل به معنای ایجاد یک گذرگاه جایگزین برای ترانزیت کالا به اروپا بدون نیاز به عبور از خاک ایران است. این موضوع می‌تواند موقعیت تهران را در معادلات ترانزیتی منطقه به چالش بکشد، به‌ویژه در شرایطی که ایران در حال تلاش برای فعال‌سازی کریدور خلیج‌فارس–دریای سیاه است.

این مسیر بخشی از ابتکار منطقه‌ای «کریدور خلیج فارس ـ دریای سیاه» است که در سال ۲۰۱۶ با همکاری ایران، هند و ارمنستان مطرح شد. بر اساس این طرح، کالا‌ها از بنادر جنوبی ایران بارگیری شده و پس از عبور از خاک ارمنستان و گرجستان، به بنادر پوتی و باتومی در دریای سیاه می‌رسند و سپس از طریق کشتی به بنادر بلغارستان و سایر کشور‌های اتحادیه اروپا منتقل می‌شوند.

به گفته مهدی محمدی، کارشناس حمل‌ونقل و ترانزیت، ترکیه با گسترش ترک‌گرایی یا پانترکیسم در تلاش است تا شهر‌های خود را به شمال غربی چین (سین‌کیانگ) و مناطق اویغورنشین متصل کند که این اقدام را ذیل مسیر میانی کریدور شرق-غرب جلو می‌برد.

وی عنوان کرد که کریدور میانی تجارت چین و اروپا را از مسیر آسیای مرکزی، عبور از دریای کاسپین و سپس منطقه قفقاز جنوبی (کریدور زنگزور حلقه مفقوده آن بود)، به ترکیه و سپس اروپا می‌رساند.

محمدی افزود: دریای کاسپین به عنوان حلقه اصلی مسیر میانی چین-اروپا باید تحت نفوذ اقتصادی ایران و روسیه قرار بگیرد تا قدرت مسلط بر این حوضه آبی باشند و بر این مسیر برای جلوگیری از دخالت کشور‌های خارجی، نظارت داشته باشند.

گفتنی است آنچه کریدور زنگزوز را برای آمریکا مهم کرده، صرفاً ارتباط آذربایجان با نخجوان نیست؛ بلکه اهمیت آن در موقعیت حساس جغرافیایی‌اش است. زنگزور می‌تواند مسیر جایگزین انتقال انرژی از آسیای مرکزی به اروپا شود، بدون عبور از ایران یا روسیه.

از دید آمریکا، این مسیر می‌تواند همزمان چند هدف را محقق کند: ۱. کاهش نفوذ ایران در تجارت منطقه‌ای،۲. حذف روسیه از معادلات انرژی اروپا،۳. فشار غیرمستقیم بر چین در پروژه کمربند و جاده (BRI)،۴. تقویت اتحاد‌های ترک‌زبان به رهبری ترکیه، همسو با ناتو.