هنر خیابانی چین؛ از دیروز تا امروز/استفاده‌ای که در کشور اژدها از دیوار می‌کنند

به گزارش سرویس فرهنگی تابناک، تاریخچه هنر خیابانی در چین موضوعی پیچیده و چند بعدی است که تحت تاثیر فرهنگ سنتی, تحولات سیاسی و تمایزات جهانی شکل گرفته است؛ این‌هنر در طول زمان با محدودیت های قانونی و اجتماعی مواجه بوده اما همزمان شاهد نوآوری ها و آثار منحصر به فردی بوده است کخ ریشه در هویت فرهنگی چین دارد و در عین حال با سبک بین المللی نیز تعامل داشته است.

محمد احدی بیله درق و سید مصطفی سجادی دانشجویان رشته زبان و ادبیات چینی دانشگاه تهران در این‌باره مقاله‌ای نوشته‌اند که برای انتشار در اختیار تابناک قرار گرفته است.

در ادامه مشروح این‌مطلب را می‌خوانیم؛

در دوره های تاریخی قدیمی, هنر دیوارنویسی در چین سنتی به عنوان بخشی از بیان هنرمندانه وجود داشت و شاعران و خطاطان اشعار و عبارات الهام بخش خود را بر روی دیوار های معابد, خانه ها و پل ها نقش میدادند که البته بیشتر این اقدامات از نوع خودبیانی بود تا اعتراضی و در قالبی زیباشناسانه و معنوی انجام می گرفت. همچنین نقاشی‌های دیواری موجود در معابد بودایی و خانه‌های اشرافی نیز نمونه هایی از هنر عمومی در فضای چین باستان به شمار می روند که در آنها دیوار به عنوان سطوحی برای برجسته کردن ارزش های فرهنگی و مذهبی استفاده می‌شد.

در دوره انقلاب فرهنگی (۱۹۶۶-۱۹۷۶) دیوارها به عنوان ابزاری سیاسی و ایدیولوژیک به کار گرفته شدند, پوستر هایی با نوشته های بزرگ (dazibao) که با استفاده از خطاطی و تصاویر ساده نوشته می شدند, به انتشار پیام های کمونیستی و نقد رقبای سیاسی می پرداختند؛ این نوع دیوارنویسی بیشتر از نوع هنر سیاسی تلقی می شد و تحت کنترل مستقیم حزب کمونیست قرار داشت و اغلب به صورت اجباری و با حضور گسترده در فضای عمومی منتشر می‌شد.

با آغاز سیاست های بازگشایی اقتصادی چین در دهه ۱۹۸۰ و آشنایی بیشتر با فرهنگ های غربی, هنرمندان جوان شروع به آزمایش با سبک های جدید کردند و مناطقی مانند دشیلان در پکن یا M50 در شانگهای به مراکزی برای هنرمندان غیررسمی تبدیل شدند که گاه شامل نصب های موقت یا نقاشی های دیواری بودند؛ در این دوره هنرمندانی چون آی وِیوِی با پروژه هایی چون "Sunflower Seeds" (دانه های آفتابگردان) به بحث درباره مسائلی چون هویت، فردی و فراموشی فرهنگ محلی در جامعه پرداختند و مرزهای هنر را به سمت انتقاد های اجتماعی گسترش دادند.

در دهه ۲۰۰۰ هنرمندان چینی با سبک های جهانی هنر خیابانی چون گرافیتی و استنسل آشنا شدند و اگرچه این هنر اغلب در محدوده غیرقانونی قرار داشت و مجازات‌هایی چون پاک کردن آثار یا دستگیری هنرمندان را به دنبال داشت اما برخی هنرمندان مانند ژانگ دالی با پروژه  "Dialogue" (دیالوگ) که در آن صورت‌هایی را بر دیوارهای مناطق در حال تخریب در پکن نقاشی کرده بود، به بحث درباره شهرنشینی و از بین رفتن فرهنگ قدیمی پرداختند و به نوعی با استفاده از فضای خرابکارانه، احساسات جمعی را درباره گذشت زمان و تغییر شهر برجسته کردند.

همزمان با توسعه شهری، برخی شهرها مانند چنگدو یا گوانگ‌ژو در دهه ۲۰۱۰ شروع به سفارش آثار هنری در مناطق توریستی یا پروژه‌های عمرانی کردند که این آثار اغلب زیباشناسی شده و بدون انتقاد مستقیم از نظام بودند و بیشتر در خدمت جذب گردشگر یا بهبود ظاهر شهرها قرار می‌گرفتند؛ این نوع هنر خیابانی بیشتر از نوع دولتی یا تأیید شده بود و از محدودیت‌های قانونی کمتری برخوردار بود.

اما چالش‌هایی که هنرمندان چینی با آن مواجه هستند همچنان وجود دارد زیرا دولت چین هنر خیابانی غیررسمی را در دسته "بزهکاری‌های کوچک" قرار داده و اغلب آثار غیرمجاز را پاک می‌کند که این امر موجب شده برخی هنرمندان به استفاده از هویت مخفی رو بیاورند.

همچنین استفاده از فناوری‌های نوین مانند واقعیت افزوده (AR) و نصب‌های تعاملی در فضای شهری به عنوان راهی برای دور زدن محدودیت‌ها مطرح شده است و هنرمندانی چون لیانگ شائو با تلفیق تکنولوژی و هنر سنتی، آثاری خلق کرده‌اند که فقط از طریق اپلیکیشن‌های موبایل قابل دسترس هستند و این امر نوع جدیدی از تعامل بین هنر و مخاطب را رقم می‌زند.

در کنار این تحولات، تجاری‌سازی هنر خیابانی نیز در چین آغاز شده است و برخی شهرها با همکاری برندهای بین‌المللی، دیوارهایی را برای هنر خیابانی اختصاص داده‌اند که این‌آثار اغلب به‌عنوان بخشی از مراکز خرید یا هتل‌های لوکس طراحی می‌شوند اما این موضوع منجر به بحث‌هایی درباره تسلیم شدن هنر در برابر سرمایه و از دست دادن روح اعتراضی و خلاقانه هنر خیابانی شده است.

تفاوت‌های فرهنگی هنر خیابانی چین با غرب نیز برجسته است زیرا هنر خیابانی در چین کمتر از نوع "اعتراضی" و بیشتر در قالب "بازتاب فرهنگی" یا "تجربه زیباشناختی" ظاهر می‌شود و هنرمندان اغلب از نمادهای سنتی چون درخت بامبو، مار، یا نوشته‌های کلاسیک استفاده می‌کنند تا انتقادهای خود را به‌صورت غیرمستقیم برجسته کنند که این تفاوت باعث شده تا هنر خیابانی چین به‌جای فراموشی، توسط جامعه هنری جهانی به‌عنوان یک جنبه منحصربه‌فرد از خلاقیت فرهنگی شناخته شود.

رویکرد دولت چین در رابطه با به هنر خیابانی

دولت چین هنر خیابانی را که بدون مجوز و در فضای عمومی انجام شود، اغلب غیرقانونی یا ناپسند تلقی می‌کند. این دیدگاه بیشتر از آنکه فقط به خاطر حفظ ظاهر شهری باشد، مربوط به کنترل پیام‌های اجتماعی و سیاسی است که چنین آثاری می‌توانند منتقل کنند. در چین، فضای عمومی باید منعکس‌کننده ارزش‌ها و خط مشی‌های حزب کمونیست باشد و هنرمندانی که بدون مجوز وارد این فضا شوند، ممکن است با واکنش‌های جدی روبرو شوند.

قوانین و مقررات

در قانون چین، "نوشتن یا نقاشی غیرمجاز در دیوارها و ساختمان‌ها" به عنوان نوعی "آسیب به فضای شهری" یا "فعالیتی خارج از نظم عمومی" طبقه‌بندی می‌شود. در عمل، این امر می‌تواند منجر به:

پاک کردن آثار هنری ،برخورد با هنرمند (مانند جریمه یا بازداشت موقت)،محدود کردن فعالیت‌های هنری در فضای عمومی شود.

در برخی موارد، هنرمندانی که آثاری با مضامین سیاسی یا انتقادی در فضای عمومی خلق کرده‌اند، حتی تحت فشارهای امنیتی قرار گرفته‌اند.

هنر خیابانی تأیید شده و دولتی

با وجود محدودیت‌ها، دولت چین در برخی شهرها و مناطق، هنر خیابانی را در قالب برنامه‌های دولتی و شهرداری‌ها تشویق می‌کند . این آثار اغلب بدون مضمون سیاسی یا اجتماعی هستند،به زیباسازی شهرها کمک می‌کنند،در مناطق توریستی یا فضاهای اختصاصی ایجاد می‌شوند،تحت نظارت کامل مسئولان هنری و سیاسی قرار دارند.

مثال‌هایی از این رویکرد عبارتند از:

پروژه‌های هنری در شانگهای و چنگدو که در مناطق توریستی و صنعتی اجرا شده‌اند.

همکاری با هنرمندان داخلی و بین‌المللی برای ایجاد آثاری که هم زیبا باشند و هم با ارزش‌های دولتی سازگار باشند.

این نوع هنر خیابانی بیشتر شبیه هنر عمومی (Public Art)  است و کمتر شبیه به جنبش‌های مستقل هنر خیابانی در غرب است.

واکنش‌های دولتی نسبت به هنرمندان اعتراضی

هنرمندانی که آثارشان مضمون سیاسی یا اجتماعی دارند، اغلب با فشارهای جدی روبرو می‌شوند. مثلاً:

آی ویوی ، یکی از معروف‌ترین هنرمندان چینی، به خاطر آثار انتقادی خود، چه در فضای گالری و چه در فضای عمومی، مورد توجه ویژه مقامات قرار گرفت و حتی در سال ۲۰۱۱ دستگیر و ماه‌ها در حبس انفرادی بود.

ژانگ دالی نیز با آثاری که به موضوع شهرنشینی و فراموشی فرهنگ قدیمی می‌پرداختند، اغلب با فشارهای دولتی و پاک کردن آثارش مواجه شد.

این واکنش‌ها نشان می‌دهد که دولت چین تنها به هنری که عدم تعهد سیاسی داشته باشد اجازه فعالیت می‌دهد و هر گونه نقد یا بیان مستقیم مسائل اجتماعی ممکن است با محدودیت مواجه شود.

استثنائات و تحولات اخیر

در سال‌های اخیر، به‌ویژه در برخی شهرهای بزرگ مانند شانگهای، پکن و گوانگ‌ژو ، حرکتی آهسته به سمت گسترش فضای هنری در فضای عمومی مشاهده می‌شود. البته این تحولات بیشتر در قالب پروژه‌های توسعه شهری یا همکاری با هنرمندان رسمی صورت می‌گیرد و هنوز جایی برای هنر خیابانی مستقل و غیررسمی وجود ندارد.

آشنایی با برخی هنرمندان این‌عرصه

ژانگ دالی (Zhang Dali)

پیشگام هنر خیابانی چین و معروف به «پدر گرافیتی چین». آثارش ترکیبی از گرافیتی، هنر مفهومی و مجسمه‌سازی است. مشهورترین کارش مجموعه «دیالوگ»با سیلوئت انسان‌ها روی دیوارهای تخریب‌شدهٔ پکن است. تمرکز او بر مسائل اجتماعی، تخریب شهری و مهاجرت در چینِ در حال تحول است.

از دهه ۱۹۹۰ با نقاشی‌های غیرقانونی در پکن، هنر را به خیابان‌ها آورد. آثارش در گالری‌های معتبر جهانی نمایش داده شده و نماد اعتراض هنری در چین است.
او هنر را ابزاری برای گفت‌وگو بین سنت و مدرنیته می‌داند.

چی شینگ‌هوا (Qi Xinghua)

یکی از پیشگامان هنر خیابانی چین با سبک منحصر به فرد. آثارش ترکیبی از خطاطی سنتی چینی و گرافیتی مدرن است. معروف به خاطر خلق دیوارنوشته‌های شاعرانه در فضاهای شهری. از مواد طبیعی مانند زغال و مرکب چینی در آثارش استفاده می‌کند.

تمرکز اصلی او بر تلفیق فرهنگ کهن و هنر معاصر است. آثارش در نمایشگاه‌های بین‌المللی به نمایش درآمده‌اند. به عنوان پلی بین گذشته و حال در هنر چین شناخته می‌شود.

دال ایست (Dal East) 

هنرمند بین‌المللی چینی با سبک منحصربه‌فرد سه‌بعدی. آثارش ترکیبی از حیوانات و عناصر مکانیکی خیال‌انگیز است. معروف به خلق دیوارنگاره‌های غول‌پیکر با عمق بصری خیره‌کننده. از پیشگامان هنر شهری چین در صحنه جهانی محسوب می‌شود. آثارش در شهرهای بزرگی چون شنژن، برلین و نیویورک دیده می‌شوند. 
سبک او تلفیقی از واقع‌گرایی و فانتزی با تکنیک‌های پیشرفته است. نماد هنر معاصر چین در دیوارنگاری بین‌المللی به شمار می‌رود.

دوران انقلاب فرهنگی

اکنون سراغ دوران انقلاب فرهنگی می‌رویم. در این دوران، نه تنها انتقال ایده‌های هنری، بلکه خود فرایند ابداع هنری نیز تحت‌الشعاع قرار گرفت.

دهه ۱۹۷۰: سیاهمزدی "نقاشی‌های سیاه" پیاده گردید تا آثار هنری مغایر با ایدئولوژی حزب کمونیست را سرکوب کند.

در دهه ۱۹۹۰، ژانگ دالی از تخریب‌های شهری با پروژه «گفتگو و تخریب» انتقاد کرد و مقام‌های چینی هم از آثارش خیلی خوششان نیامد.

دهه ۲۰۰۰: گرافیتی به عنوان ابزاری برای بیان اعتراضات اجتماعی رشد کرد؛ با این حال، دولت با پاک‌سازی سریع آثار و جریمه هنرمندان، کنترل را حفظ کرد.

سال ۲۰۱۱: دستگیری آي وي ويو منجر به کمپين‌هاي هنري گسترده در حمايت از او شد؛ دولت به شدت با اين اقدامات برخورد كرد.

در سال ۲۰۱۸، قوانینی به تصویب رسید که به موجب آن‌ها، محتواهای هنری که "وحدت ملی را به خطر می‌اندازند" و یا "افتخار ملی را خدشه‌دار می‌کنند" ممنوع شدند.

هنگ کنگ ۲۰۲۰: قانون ملی امنیت هنگ کنگ موجب سرکوب شدید هنر خیابانی و دستگیری هنرمندان معترض در این منطقه شد.

منابع

https://www.hamshahrionline.ir/news/594634/%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%87%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D8%A2%D8%AB%D8%A7%D8%B1-%D8%AA%D8%AC%D8%B3%D9%85%DB%8C-%D8%A2%DB%8C-%D9%88%DB%8C-%D9%88%DB%8C-%D9%87%D9%86%D8%B1%D9%85%D9%86%D8%AF%DB%8C-%DA%A9%D9%87-%D8%A7%D8%B9%D8%AA%D8%B1%D8%A7%D8%B6-%D9%85%DB%8C-%DA%A9%D9%86%D8%AF-%D9%88-%D9%85%DB%8C-%D8%AA%D8%B1%D8%B3%D8%AF 

https://www.bbc.com/culture/article/20131206-the-great-scrawl-of-china

https://graffitireview.com/graffiti-and-the-state-in-east-asiahttps://www.globaltimes.cn/page/202102/1215428.shtmlhttps://thediplomat.com/2015/05/graffiti-in-china-part-two-the-writing-on-the-wall/

https://www.chinadaily.com.cn/2008/2007-07/16/content_5437125.htm