همشهری آنلاین - گروه سیاسی: معرفی پهپاد انتحاری «جبار-۱۵۰» در نمایشگاه دفاعی قاهره در آغاز دسامبر، یک پیام آشکار از سوی مصر دارد: این کشور قصد دارد سبد تهاجمی دوربرد خود را از وابستگی به موشکهای کروز وارداتی خارج کند و به سمت یک ظرفیت بومی، کمهزینه و قابلتولید انبوه حرکت کند. شباهت قابلتوجه این پهپاد با خانواده شاهد ایران، و نحوه ارائه آن به هیئتهای خارجی، این پرسش را در محافل نظامی برجسته کرده که آیا مصر در حال ایجاد یک جایگزین صادراتی و داخلی برای مدلهای ایرانی است یا صرفا مسیر جهانی «پهپادهای یکبارمصرف ارزان» را دنبال میکند.
طبق گزارشهای ارائهشده در روز اول دسامبر در نمایشگاه ادکس ۲۰۲۵، پهپاد جبار-۱۵۰ توسط شرکت خصوصی «تورنکس» طراحی شده و به عنوان بخشی از یک خانواده جدید مهمات سرگردان و پهپادهای تهاجمی معرفی شده است. این پهپاد از همان ابتدا نه به عنوان یک فناوری نمایشی، بلکه به عنوان ابزار عملیاتی برای ماموریتهای عمقی معرفی شد. بهکارگیری یک شرکت خصوصی در تولید چنین سامانهای نشان میدهد قاهره در تلاش است بخش خصوصی را عملا وارد زنجیره تولید فناوریهای نظامی کند؛ روندی که با الگوگیری از کشورهای اوکراین و برخی دولتهای خاورمیانه هماهنگ است.
جبار-۱۵۰ از نظر مشخصات ظاهری و ماموریتی در همان دستهای قرار میگیرد که در سالهای اخیر با پهپادهای شاهد ایران شناخته شده است. بدنه باریک، بالهای دلتا، موتور پیستونی عقب و ملخ پوشِر، تصویری آشنا برای هر تحلیلگر نظامی است و باعث شده شباهت آن با شاهد ۱۳۶ بلافاصله مورد توجه قرار گیرد. طول تخمینی بدنه حدود ۳ تا ۳ و نیم متر، دهانه بال نزدیک به ۲ و نیم متر و وزن کلی حدود دویست کیلوگرم ارزیابی میشود. این ابعاد آن را در رده پهپادهای دوربرد اقتصادی قرار میدهد که برای حمل کلاهک انفجاری متوسط و طی مسیر حدود هزار کیلومتری طراحی شدهاند.
به لحاظ کاربردی، این پهپاد برای حمله یکطرفه به اهداف ثابت طراحی شده است. برد گزارششده هزار کیلومتر، با تکیه بر ذخیره سوخت متمرکز در بخش میانی بدنه، به مصر این امکان را میدهد که در ماموریتهای زنجیرهای علیه اهداف زیرساختی و پایگاههای هوایی، بدون اتکای مستقیم به موشکهای کروز گرانقیمت، یک ظرفیت کمهزینه و قابلتکرار ایجاد کند. این نکته برای کشوری مانند مصر که در پی توسعه بازدارندگی دوربرد در چارچوب توانمندیهای موجود و قابلتأمین است، اهمیت قابلتوجهی دارد.
معماری سامانه هدایت جبار-۱۵۰ نیز مطابق با روند جهانی و نمونههای مشابه سادهسازی شده است. سیستم هدایت ترکیبی از ناوبری اینرسی و سیگنالهای موقعیتیابی ماهوارهای مبتنی بر جیپیاس و دیگر سامانههای مشابه است. این ساختار عمدا فاقد جستوجوگر الکترواپتیکی یا سامانههای پیشرفته تصحیح هدف است و همانند نمونههای مشابه ایرانی یا اوکراینی، بر حمله به اهداف ثابت با مختصات از پیش تعیینشده تمرکز دارد. سادگی این معماری دو مزیت دارد: کاهش هزینه واحد و امکان تولید انبوه بدون وابستگی به فناوریهای پیچیده وارداتی.
این پهپاد احتمالا از طریق ریل یا رمپهای پرتابشونده روی کامیونهای تاکتیکی شلیک میشود، و برای آغاز پرواز از بوستر کوچک سوخت جامد بهره میگیرد. چنین الگوی پرتابی از استانداردهای رایج در مهمات سرگردان دوربرد پیروی میکند و به واحدهای پرتاب اجازه میدهد موجهای پیاپی و انبوهی از پهپادها را به سمت مجموعهای از اهداف همزمان روانه کنند.
یکی از محورهایی که در گزارشهای مصر و شرکت تورنکس برجسته شده، اتکا به اجزای تجاری قابل تهیه از بازار جهانی است. این راهبرد در سالهای اخیر بهویژه پس از جنگ اوکراین، به یکی از استانداردهای طراحی پهپادهای انتحاری تبدیل شده است. سازه فلزی و کامپوزیتی، موتور کوچک مشتق از صنعت خودروسازی یا موتورسیکلت، و استفاده از قطعات الکترونیکی تجاری، باعث میشود هزینه تولید به حدی پایین نگه داشته شود که امکان بهرهگیری از جبار-۱۵۰ در حجم گسترده فراهم شود. هدف نهایی این است که فرماندهان نظامی بتوانند بدون فشار بودجهای، در ساعات اولیه هر درگیری با موجهای پیدرپی پهپاد، پدافند دشمن را اشباع کنند.
قاهره جبار-۱۵۰ را میان ۲ دسته از ظرفیتهای موجود خود قرار میدهد: از یک سو موشکهای بالستیک که برای اهداف سختتر و دوربردتر استفاده میشوند و از سوی دیگر پهپادهای متوسط با ماندگاری بالا که برای شناسایی و عملیات چندمنظوره طراحی شدهاند. در این میان، جبار-۱۵۰ نقشی پر میکند که در بسیاری از ارتشها به عنوان «سلاح فشار اولیه» شناخته میشود: حمله اولیه با حجم زیاد، با هدف ضربه زدن به رادارها، انبارهای سوخت، باندهای پروازی و مراکز فرماندهی دشمن پیش از ورود جنگندهها یا موشکهای دقیق.
قابلیت اصلی این پهپاد نه دقت بالا، بلکه حجم آتش پیوسته است. اگرچه خطای احتمالی اینگونه پهپادها معمولا در حد چند ده متر است، اما برای ماموریتهایی مانند هدفگیری زیرساخت ثابت یا اشباع پدافند، دقت ثانویه و حجم حمله فاکتور اصلی است. این الگو در جنگ اوکراین نیز بهوضوح دیده شد؛ جایی که پهپادهای مشابه با وجود دقت متوسط، توانستند پدافند را تحت فشار قرار دهند و مسیر حملات دقیقتر بعدی را باز کنند.
پیام معرفی جبار-۱۵۰ فراتر از بعد فنی است. مصر، که سالها واردکننده تجهیزات پیچیده از آمریکا، اروپا و چین بوده، اکنون با معرفی خانوادهای از مهمات سرگردان بومی تلاش میکند خود را به عنوان بازیگری مستقل در این بازار به نمایش بگذارد. این اقدام همچنین پیام ضمنی به بازیگران منطقهای دارد؛ اینکه قاهره قصد دارد در حوزه تسلیحات دوربرد کمهزینه عقب نماند و ظرفیت داخلی متناسب با روندهای جهانی ایجاد کند. معرفی این سامانه در نمایشگاهی بینالمللی نیز نشان میدهد مصر احتمالا به جنبه صادراتی این پهپاد توجه دارد، بهویژه برای کشورهایی که بهدنبال جایگزینهایی ارزانتر برای نمونههای ایرانی، چینی یا غربی هستند.
این تحولات در مجموع نشان میدهد جبار-۱۵۰ یکی از نخستین گامهای جدی مصر برای ورود به حوزه نبردهای شبکهای و «تهاجم لایهاول» است. اگر این برنامه ادامه یابد و مصر بتواند سری کامل جبار را در مدلهای شناسایی، اصلاح مسیر و حمله هماهنگ توسعه دهد، احتمال شکلگیری یک ظرفیت بومی منسجم وجود دارد، هرچند در کوتاهمدت این پهپاد بیشتر نقش مکمل ایفا خواهد کرد تا یک قابلیت استراتژیک مستقل.
