تلاش برای لاپوشانی قصور پیمانکارِ «پروژه فاضلاب کرمان»؛
وقتی نام کارگر متوفی از پیامهای تسلیت حذف میشود!
در کرمان، پروژه فاضلاب دو قربانی گرفت، اما واکنش رسمی مسئولان تنها به ستایش آتشنشان فداکار محدود شد. جان کارگر جانباخته، در هیاهوی پیامهای قهرمانی ناپدید شد و قصور ۲۴ ساله پیمانکار و دستگاههای نظارتی پوشانده شد.
به گزارش خبرنگار ایلنا، شامگاه هفتم آذر، کرمان زیر سایه سنگین گازهای سمی پروژه فاضلاب، دو قربانی داد اما واکنش رسمی مسئولان استانی تنها برای یکی از آنها بود. در مسلخ ایمنی کار، جان یک کارگر قربانی شد و نام او در هیاهوی ستایشها گم ماند. گویا در نگاه مدیران، جان «کارگر» اهمیت چندانی ندارد؛ ریشه اصلی فاجعه، یعنی قصور چندین ساله ناشی از سوءمدیریت و عدم تخصیص بودجه، زیر سایه حماسهسرایی پنهان شده است.
شرح حادثه و قصور سیستماتیک
حادثه تلخ گازگرفتگی در پروژه انتقال فاضلاب شهر کرمان (چهارراه اللهآباد)، در عمق چاهی ۴ تا ۵ متری، آغازگر فاجعهای بود که سه انسان را در کام خود کشید. استنشاق گازهای مهلک در محیطی محبوس و فاقد تهویه کافی، منجر به فوت یکی از کارگران در همان دقایق اولیه شد.
این تراژدی زمانی ابعاد انسانی دردناکتری یافت که آتشنشان فداکار، «محسن میرشکار»، حین تلاش برای نجات جان انسانها در همین محیط ناایمن جان باخت. امروز، در حالی که نام «شهید میرشکار» بهحق در زمره قهرمانان ثبت شده است، یک کارگر دیگر همچنان در بیمارستان با مرگ دستوپنجه نرم میکند؛ اما دردناکتر آنکه هویت کارگر جانباخته، همچنان در هالهای از ابهام است. این تضاد غمانگیز در واکنشها، فاجعه را از یک حادثه صرفاً کارگری فراتر میبرد.
پروژه انتقال فاضلاب کرمان که پیمانکار اصلی آن «شرکت فولاد بوتیای ایرانیان» است، طرحی جدید نیست؛ پروژهای است که ۲۴ سال از موعد تحویل آن میگذرد. این پروژه در سال ۱۳۷۰ کلنگ خورد و قرار بود ۱۰ ساله به پایان برسد. این تأخیر طولانیمدت، بهگفته فعالان کارگری، عمدتاً ناشی از سوءمدیریت و عدم تخصیص بودجه مستمر بوده است.
نوک پیکان انتقادات به سمت نبود نظارت ایمنی است. کارگران طی این سالها در معرض خطر دائمی بودهاند: کار در فضای محصور چاههای فاضلاب، بدون تجهیزات پایش گاز، بدون کلاه ایمنی و مهمتر از همه، با فقدان کارشناس رسمی HSE (بهداشت، ایمنی و محیط زیست). مرگ این کارگر، نه یک تصادف، بلکه پیامد فقدان سیستماتیکِ نظارت است و مسئولیت آن متوجه پیمانکاران اصلی و فرعی و نهادهای ناظر شهری است.
نقد پیامهای تسلیت و تبعیض سیستماتیک
پس از حادثه، صف طولانی مدیران و مسئولان (از جمله شهردار، فرماندار و مدیرکل استانداری) برای صدور پیامهای تسلیت و تجلیل از «شهید میرشکار» تشکیل شد.
در تمام پیامهای صادر شده، واژههایی چون «شهید خدمت»، «فداکاری بینظیر»، «ایثار» و «قهرمان بیادعا» به صورت مکرر استفاده شده است. این حماسهسرایی، یک روایت واحد ایجاد میکند: روایتی از قهرمانی که جانش را فدا کرد، در حالی که کاملاً از قصور سیستمی و فقدان ایمنی در پروژهای طولانیمدت و پرهزینه صرفنظر شده است.
همزمان، نکته کلیدی در تمام این پیامها، حذف کامل نام کارگران جانباخته و مصدوم و اشاره نشدن به آنها است. تنها به «نجات دو شهروند گرفتار» اشاره شده و حتی وضعیت وخیم کارگر مصدوم نیز کاملاً نادیده گرفته شده و فقط برای آتشنشانان آرزوی بهبودی شده است. این حذف عمدی، با هدف تبدیل کردن فاجعهای که ریشه در قصور ایمنی از سوی پیمانکار و ناظر دارد، به یک «عملیات نجات» قهرمانانه صورت گرفته است.
مسئولین با تمرکز بر «آتشنشانان و فداکاری آنها» (که البته به حق فداکاری کردهاند) قصد دارند از ثبت این واقعه به عنوان «حادثه ناشی از کار» فرار کنند. پنهانکاری در این زمینه، پیمانکار را از بار سنگین قانونی نجات میدهد؛ طبق ماده ۱۰۲ و ۱۰۴ قانون تأمین اجتماعی، در صورت مقصر شناخته شدن کارفرما، او موظف به پرداخت دیه کامل، مستمری مادامالعمر و سایر خسارات خواهد بود.
توضیحات مدیرکل کار استان و متن پیام تسلیت
علیرضا ابراهیمی، مدیرکل اداره کار استان کرمان، در گفتگو با ایلنا، در ابتدای توضیحات خود درباره حادثه گفت که تاکنون یک آتشنشان جان باخته و یک آتشنشان دیگر در بیمارستان بستری است.
درباره کارگر جانباخته، ابراهیمی تأکید کرد: «تنها فرد جانباخته همان آتشنشان بوده است؛ فرد دیگر از کارگران تبعه افغانستان بوده که برای شرکت پیمانکار فعالیت میکرده است.»
او درباره مصدومان کارگری و چرایی وقوع حادثه افزود: «آن دو کارگر مصدوم تحت درمان هستند. ما در حال بررسی ابعاد حادثه هستیم و تمام زوایای موضوع را در چارچوب حوادث کار بررسی خواهیم کرد. بر اساس مواد ۹۲ و ۹۳ قانون کار، اگر مشخص شود قصوری از سوی پیمانکار رخ داده است، پیگیری لازم انجام و نتیجه اعلام خواهد شد.»
ابراهیمی همچنین درباره چرایی عدم اشاره به کارگران در پیامهای تسلیت گفت: «این کارگران از اتباع بودند و موضوع در حال بررسی است. پیام تسلیت صادر شده، اما در نهایت باید مشخص شود که این کارگر مجوز داشته یا وضعیت فعالیتش غیر قانونی بوده است. برخی ملاحظات باید رعایت شود. پیام تسلیت را برای شما ارسال خواهیم کرد.»
متن کامل پیام تسلیت رسمی مدیرکل تعاون، کار و رفاه اجتماعی استان کرمان، ارسالی برای خبرگزاری به شرح زیر است:
«بسم الله الرحمن الرحیم
ایثار در زندگی انسان موهبتی است که خداوند متعال به انسانهای پاکسرشت عطا نموده است.
آتشنشانان با آگاهی از خطرات شغلشان جان خود را در قبال حفظ جان دیگران تقدیم میکنند و «محسن میرشکاری» آتشنشان فداکار کرمانی نیز هنگام انجام وظیفهای انسانی و در اوج ایثار و فداکاری، هنگام عملیات نجات در حادثه گازگرفتگی چاه پروژه انتقال فاضلاب در بزرگراه یادگار امام (ره)، جان خود را فدای نجات همنوعانش کرد که این بزرگترین نمود ایثار در این شغل است.
اینجانب به نمایندگی از جامعه بزرگ کار، تولید و تعاون استان کرمان با قلبی آکنده از اندوه، شهادتِ غمانگیز، «محسن میرشکاری» عزیز را به آتشنشانان خدوم کرمان و خانواده محترم ایشان و مردم شریف کرمان تسلیت میگویم و علو درجات را برای آن مرحوم از پروردگار متعال مسئلت مینمایم و بهبودی دو تن دیگر از همکاران فداکارش را از درگاه خداوند منان آرزو دارم».
تمرکز بر عملیات نجات قهرمانانه
مدیرکل اداره کار، علیرضا ابراهیمی، وعده بررسی ابعاد حادثه را میدهد، اما همزمان سند رسمی اداره کار، هویت یک انسان را تنها به دلیل وضعیت استخدامی او سلب میکند. این تصمیم، فراتر از یک اشتباه سهوی، نوعی سیاست برای خارج کردن کارگر از دایره همدردی رسمی و قانونی است.
گره زدن ارزش جان یک انسان به «مجاز بودن» یا «تابعیت» توسط مدیرکل، پیامد اجتماعی سنگینی دارد و پیمانکاران را به سوءاستفاده از نیروی کار ارزان و بدون بیمه ترغیب میکند.
پیام رسمی تسلیت اداره کار نیز این تبعیض را بازتاب میدهد. تمرکز کامل بر ایثار و شهادت آتشنشان و حذف کارگر، صرفاً تصویر یک «عملیات نجات قهرمانانه» را شکل میدهد و قصور پیمانکار و مسئولان را از چشم افکار عمومی پنهان میکند.
موضع مدیرکل در پاسخ به چرایی قصور پروژهای ۳۴ ساله نیز انفعالی و توجیهگرایانه است. او به جای پاسخ مستقیم به فقدان ایمنی و نبود HSE، صرفاً بر تشکیل «تیم بازرسی» تأکید میکند؛ اقدامی که نه تنها زمانبر است، بلکه از ارائه پاسخ مسئولانه و شفاف به خانواده کارگران و جامعه جلوگیری میکند.
حادثه فاضلاب کرمان بیش از آنکه صرفاً یک حادثه کار باشد، نمادی از تبعیض سیستماتیک و بیتوجهی به حقوق کارگران است. پیام تسلیت اداره کار نیز به جای همدردی با همه قربانیان، برخی از قربانیان و قصور پیمانکار را لاپوشانی میکند. پیگیری قضایی، شفافسازی وضعیت قانونی کارگر و تضمین ارزش یکسان جان تمامی کارکنان، فارغ از تابعیت و نوع قرارداد، تنها راه جلوگیری از تکرار چنین فجایعی است.
بایدهای قانون
با استناد به ماده ۱۷۵ قانون کار، پیمانکار و پیمانکاران جزء باید به دلیل نقض مقررات ایمنی تحت پیگرد قانونی قرار گیرند و با جرایم نقدی و حبس مواجه شوند.
نهادهای متولی موظفاند ضمن اعلام رسمی هویت کارگر جانباخته، صریحاً بگویند آیا مرگ این فرد به عنوان «حادثه ناشی از کار» ثبت شده است یا خیر و پیگیریها برای پرداخت دیه و مستمری به خانواده وی طبق مواد ۱۰۲ و ۱۰۴ قانون تأمین اجتماعی در چه مرحلهای است.
مسئولان باید ضمن عذرخواهی از خانواده کارگر جانباخته، تضمین دهند که جان تمامی کارکنان، فارغ از تابعیت و نوع قرارداد، ارزشی یکسان دارد و دیگر هیچ کارگری قربانی «سکوت مصلحتی» نخواهد شد.
