کدام مشاغل برای نسل Z جذاب تر هستند؟

اقتصادسنج| نسل Z با بیشترین سطح تحصیلات و آشنایی با فناوری وارد بازار کار شده است؛ نسلی که برای خودش ارزش‌هایی را در کار معنا کرده است؛ پرسش اصلی این است: آیا ساختارهای سنتی بازار کار توانایی پاسخگویی به انتظارات و ارزش‌های تعریف شده آن‌ها را دارد و آیا شکاف بین خواسته‌های نسل Z و واقعیت‌های اقتصادی، به چالش بزرگی در دهه‌های آینده بدل نخواهد شد؟

نسل Z یا «زومرها»، نسلی است که از کودکی با اینترنت و گوشی‌های هوشمند بزرگ شده و زندگی آنلاین و آفلاین برایشان جدایی‌ناپذیر است. این نسل با سرعت یادگیری بالا، خلاقیت و تمایل به استقلال، نه تنها مصرف‌کننده فناوری بلکه خالق محتوا و نوآور اجتماعی و اقتصادی نیز هست. حساسیت آن‌ها به عدالت اجتماعی، محیط زیست و حقوق بشر باعث شده در شبکه‌های اجتماعی به نیروی محرک بدل شوند و سبک تازه‌ای از ارتباط و فرهنگ را رقم بزنند.

در ایران، زومرها حدود یک‌چهارم جمعیت را تشکیل می‌دهند و با وجود فشارهای اقتصادی، نرخ بالای بیکاری و بحران‌های اجتماعی، همچنان با تاب‌آوری و همبستگی دیجیتال مسیر آینده را می‌سازند. آن‌ها به دنبال کارآفرینی، رضایت در کار و تعادل میان زندگی شخصی و حرفه‌ای هستند و از محیط‌های غیرانعطاف‌پذیر فاصله می‌گیرند. شناخت دقیق این نسل برای مدیران، والدین و سیاست‌گذاران ضروری است چرا که آینده اقتصاد دیجیتال، فرهنگ اجتماعی و حتی ساختار سیاسی کشور تا حد زیادی در دستان همین نسل خواهد بود.

براین اساس پژوهش در پرونده‌ای با عنوان «نسل Z، چالش‌ها و تحولات آینده ایران» به بررسی و تحلیل ویژگی‌های این نسل و راهکارهای تعامل با آن‌ها پرداخته است و در قالب مصاحبه، گزارش پژوهشی و داده‌های میدانی مسائل مرتبط به سبک زندگی، رسانه‌ها و اطلاعات، دغدغه‌ها و بحران‌های زیستی، مشارکت اجتماعی و سیاسی، شغل و آینده، روابط انسانی و عاطفی و فرهنگ مصرف و اقتصاد دیجیتال این نسل را واکاوی می‌کند. در این راستا تا کنون گزارش‌هایی با عناوین «زومرها تپشی تازه در قلب جامعه ایرانی»، «ضرورت بازنگری برنامه درسی نسل z»،«نسلی که آرام نمی‌گیرد؛ زومرها در تقاطع ترس‌های زیستی و آرزوهای اجتماعی» و «آیا نسل Z زیر بار ساختار سنتی اشتغال می‌رود؟» در خروجی منتشر شده است. چهارمین شماره از این پرونده نیز اشتغال، فعالیت اقتصادی و خلاقیت استارتاپ این نسل می‌پردازد. در این رابطه با «سیدعلی موسوی» کارشناس رسانه و «محمود راشد» دکترای مدیریت کسب و کار به گفت و گو نشست.

زومرها به وفاداری بلند مدت به کارفرما اعتقادی ندارند

«سیدعلی موسوی» کارشناس رسانه در گفت‌و‌گو با پژوهشگر می‌گوید: نسل Z در انتخاب شغل، اولویت‌های متفاوتی نسبت به نسل‌های پیشین مانند میلنیال‌ها یا بومرها دارد. برخلاف نسل‌های قبلی که اغلب به دنبال پیشرفت سلسله‌مراتبی و رهبری بودند، تنها ۶ درصد از نسل Z هدف اصلی حرفه‌ای خود را رسیدن به موقعیت رهبری می‌دانند و بیشتر بر تعادل کار و زندگی تمرکز دارند. آن‌ها کار را نه به عنوان مرکز زندگی، بلکه بخشی از آن می‌بینند و انتظار انعطاف‌پذیری بالا، مانند دورکاری و ساعات کاری منعطف، دارند. علاوه بر این، نسل Z کمتر به وفاداری بلندمدت به یک کارفرما اعتقاد دارد و میانگین مدت اشتغال آن‌ها تنها ۱.۱ سال است که نشان‌دهنده تمایل به تغییر شغل مکرر برای کسب تجربیات جدید است. این تفاوت‌ها ریشه در رشد آن‌ها در دوران دیجیتال و بحران‌های اقتصادی مانند همه‌گیری کووید-۱۹ دارد که باعث شده انتظارات‌شان از رضایت شغلی بالاتر از نسل‌های پیشین باشد.

تنها ۶ درصد از نسل Z هدف اصلی حرفه‌ای خود را رسیدن به موقعیت رهبری می‌دانند و بیشتر بر تعادل کار و زندگی تمرکز دارندیادگیری مهارت اولویت نسل Z است

این کارشناس رسانه تاکید می‌کند: ارزش‌های کلیدی نسل Z شامل رشد شخصی، تأثیر اجتماعی و پایداری است. آن‌ها به دنبال مشاغلی هستند که با ارزش‌های اخلاقی‌شان همخوانی داشته باشد مانند شرکت‌هایی که به تنوع، سلامت روان و مسائل زیست‌محیطی اهمیت دهند. انگیزه اصلی ورود به بازار کار برای آن‌ها نه فقط درآمد، بلکه احساس تأثیرگذاری و یادگیری مداوم است برای مثال، ۶۷ درصد آن‌ها می‌خواهند در شرکت‌هایی کار کنند که فرصت یادگیری مهارت‌های جدید برای آن‌ها فراهم شود همچنین، کارآفرینی و استقلال مالی از انگیزه‌های قوی است زیرا آن‌ها کار را ابزاری برای بهبود جامعه می‌بینند نه صرفاً منبع درآمد.

استارتاپ‌ها جذاب‌ترند

وی در پاسخ به سئوال که آیا سازمان‌ها توانسته‌اند خود را با این انتظارات هماهنگ کنند یا هنوز شکاف جدی وجود دارد؟ می‌گوید: بسیاری از سازمان‌ها در حال تطبیق هستند، مانند ارائه گزینه‌های دورکاری و تمرکز بر سلامت روان اما شکاف جدی همچنان وجود دارد. نرخ ترک شغل بالا (۲۲ درصد در نسل Z، دو برابر میلنیال‌ها) نشان‌دهنده عدم رضایت است. سازمان‌های سنتی اغلب با فرهنگ سلسله‌مراتبی‌شان نتوانسته‌اند انعطاف مورد نظر نسل Z را فراهم کنند، در حالی که شرکت‌های نوآورانه‌تر موفق‌تر بوده‌اند. با این حال، تا سال ۲۰۳۰ که ۷۴ درصد نیروی کار را نسل z تشکیل می‌دهد، سازمان‌ها باید تغییرات اساسی ایجاد کنند تا از دست دادن استعدادها جلوگیری شود. استارتاپ‌ها برای نسل Z جذاب‌ترند زیرا آزادی، انعطاف و فرصت تأثیرگذاری سریع ارائه می‌دهند، برخلاف شرکت‌های سنتی که اغلب سلسله‌مراتبی و کند هستند. نسل Z به دنبال استقلال و کارآفرینی است و استارتاپ‌ها این امکان را فراهم می‌کنند برای مثال، هزینه‌های پایین راه‌اندازی دیجیتال و دسترسی به بازاریابی آنلاین، آن‌ها را ترغیب به پیوستن به محیط‌های پویا می‌کند همچنین، تمرکز استارتاپ‌ها بر ارزش‌های اجتماعی مانند پایداری، با روحیه نسل Z همخوانی دارد. در واقع فرهنگ سازمانی همخوان شامل همکاری، نوآوری و تمرکز بر ارزش‌ها است. نسل Z به محیط‌هایی علاقه دارد که خلاقیت را تشویق کند، مانند تیم‌های متنوع و دیجیتال‌محور که اجازه آزمایش ایده‌های جدید می‌دهد. فرهنگ‌هایی که بر تعادل کار و زندگی، شفافیت و تأثیر اجتماعی تأکید دارند، بیشترین جذابیت را دارند، زیرا نسل Z کار را بخشی از زندگی شخصی می‌بیند.

سازمان‌های سنتی اغلب با فرهنگ سلسله‌مراتبی‌شان نتوانسته‌اند انعطاف مورد نظر نسل Z را فراهم کنند، در حالی که شرکت‌های نوآورانه‌تر موفق‌تر بوده‌اند تا سال ۲۰۳۰ که ۷۴ درصد نیروی کار را نسل z تشکیل می‌دهد، سازمان‌ها باید تغییرات اساسی ایجاد کنند تا از دست دادن استعدادها جلوگیری شود.

موسوی با بیان اینکه همواره استارتاپ‌ها اغلب به عنوان سکوی پرتاب دیده می‌شوند، ادامه می‌دهد: نسل Z تمایل به تغییر شغل دارد و به دنبال تجربیات متنوع است. با این حال، اگر فرهنگ سازمانی پایدار و فرصت رشد فراهم شود، می‌توانند نیروی کار را حفظ کنند. چالش اصلی، عدم وفاداری بلندمدت است، اما استارتاپ‌های موفق با تمرکز بر mentorship و رشد شخصی، نرخ حفظ بالاتری دارند. نسل Z خلاقیتی دیجیتال‌اول(دیجیتال اول یک تئوری ارتباطی است که ناشران باید محتوا را در کانال های رسانه‌ای جدید به جای رسانه‌های قدیمی منتشر کنند.) و ارزش‌محور وارد کرده، مانند مدل‌های کسب‌وکار مبتنی بر رسانه‌های اجتماعی و تأثیر اجتماعی. آن‌ها با استفاده از فناوری‌های نوین مانند AI ( هوش مصنوعی) و پلتفرم‌های دیجیتال، کسب‌وکارهایی با هزینه پایین و تأثیر جهانی ایجاد می‌کنند.

“mentorship یا راهبری حرفه‌ای یکی از بهترین مسیرها برای رشد شغلی، یادگیری سریع‌تر و رسیدن به اهداف فردی و کاری است.”

به گفته او ، خلاقیت آنها در هر دو حوزه بروز می‌کند، اما فناوری برجسته‌تر است و نوآوری در مدل‌های کسب‌وکار (مانند اقتصاد گیگ) و ارتباطات اجتماعی (مانند بازاریابی اینفلوئنسری) نیز قوی است، زیرا آن‌ها به دنبال ترکیب فناوری با مسائل اجتماعی هستند. در ایران، تحریم‌ها، تورم بالا، بیکاری جوانان (حدود ۷.۶ درصد رسمی، اما واقعی بالاتر) و سرکوب سیاسی، خلاقیت را محدود می‌کند. همچنین، نبود حمایت قانونی برای فریلنسینگ و دسترسی محدود به فناوری‌های جهانی، چالش‌های اصلی هستند.بزرگ‌ترین چالش‌های اقتصادی نسل Z در ورود به بازار کار با چالش‌های جهانی شامل رقابت با آ تی، بیکاری ناشی از اتوماسیون و تورم مرتبط است. در ایران، تحریم‌ها، تورم فزاینده و کمبود فرصت‌های شغلی، جوانان را در تنگنا قرار داده. همچنین، کمبود مهارت‌های عملی و بدهی‌های آموزشی، ورود به بازار را دشوار می‌کند. سیاست‌هایی مانند برنامه‌های آموزشی دیجیتال، حمایت از کارآفرینی (مانند وام‌های کم‌بهره) و تمرکز روی mentorship می‌تواند کمک کند. در سطح جهانی، سیاست‌های کاهش نابرابری و حمایت از اقتصاد گیگ ضروری است و در ایران، کاهش تحریم‌ها و سرمایه‌گذاری در فناوری می‌تواند موثر باشد.

موسوی می گوید: حقیقت آن است که این نسل با تمرکز روی نوآوری دیجیتال و کارآفرینی، موتور محرک اقتصاد دانش‌بنیان خواهد بود. تا سال ۲۰۳۰، درآمد جهانی آن‌ها به ۷۴ تریلیون دلار می‌رسد و نقش کلیدی در استارتاپ‌ها خواهند داشت و نسل Z بازار کار را با تمرکز روی دیجیتال‌سازی، پایداری و اقتصاد گیگ شکل خواهد داد. آن‌ها نوآوری را به سمت مدل‌های ارزش‌محور سوق می‌دهند و تا ۲۰۳۵، نیروی اصلی اقتصاد خواهند بود.

نسل z موتور محرک اقتصاد دانش‌بنیان خواهد بود و تا سال ۲۰۳۰، درآمد جهانی آن‌ها به ۷۴ تریلیون دلار می‌رسد و بازار کار را با تمرکز بر دیجیتال‌سازی و اقتصاد گیگ شکل خواهند دادگرایش به کسب و کارهای اینترنتی

«محمود راشد» دکترای مدیریت کسب و کار نیز در گفت‌و‌گو می‌گوید: نسل Z به تکنولوژی بیشتر تسلط دارد و از تلفن‌های هوشمند، شبکه‌های اجتماعی و خدمات آنلاین برای رسیدگی به امور روزمره خود استفاده می‌کند. در واقع کسب‌وکارها آنها مبتنی بر تکنولوژی و آی تی است و مدل کارمندی و سازمانی را نمی‌پسندد و رغبتی بر جذب در این نهادها نیز ندارند.

وی با بیان اینکه آنها بدون هیاهو و هرج و مرج در کسب و کار خود فعالیت می کنند، می‌افزاید: این نسل در فضای کسب و کار شفافیت زیادی دارند و برایشان مهم است که در محیط کار حس تعلق ایجاد شود و بر تعامل و بازخورد منظم در محیط کار اهمیت می دهند و اگر غیر این باشد، محیط کار را رها می کنند.

راشد ادامه می دهد: در واقع می‌توان گفت نسل Z شرکت‌ها را به سمت دیجیتال‌سازی، شفافیت، فرهنگ مشارکتی و اولویت‌دادن به توسعه فردی سوق می‌دهند و این نسل علاقه‌مند به بازخورد فوری، فرصت‌های رشد و معنای شغلی هستند و به صورت پروژه‌ای بیشتر کار انجام می‌دهند و به دنبال انعطاف زمانی و مکانی، استقلال بیشتر و استفاده از فناوری در انجام وظایف کار خود هستند. برخلاف نسل‌های گذشته که امنیت شغلی و مسیرهای سنتی برایشان اولویت دارد، استفاده گسترده این نسل از شبکه‌های اجتماعی فرصت مناسبی برای ایجاد ارتباط و جذب آنان توسط کسب‌وکارها است که بر آینده اقتصاد ایران بسیار تاثیر گذار است و افق روشنی را ترسیم می کند.

جمع‌بندی

نسل z نسلی متفاوت است اما تفاوتی که دارای ویژگی‌های منحصر به فردی است، ویژگی‌های مثبتی که می‌توان به عنوان فرصت به آن نگریست و بهترین استفاده را از آن در بازار کسب و کار با توجه به ورود تکنولوژی جدید و هوش مصنوعی به دست آورد. هر چند این نسل با چالش‌های بزرگی مثل رقابت با هوش مصنوعی، تورم، مشکلات زیست محیطی و غیره مواجه است اما با همه این‌ها توانسته بر نوآوری دیجیتال، اقتصاد گیگ و استارتاپ‌ها تمرکز کند و بازار آن را در دست بگیرد، براین اساس آن‌ها همان طور که کارشناسان معتقدند، جایگاه ویژه‌ای در اقتصاد دانش‌بنیان دارند. نسل z در ایران به مراتب متفاوت‌تر از سایر کشورها است چرا که به رغم تحریم‌ها و محدودیت و عدم دسترسی آسان به اینترنت، با موانعی مواجه است اما ظرفیت بالایی برای خلاقیت و کارآفرینی دارد. جوانان ایرانی با بهره‌گیری از فناوری‌های دیجیتال، بازاریابی نوین و فعالیت در حوزه‌های فریلنسینگ(نوعی سبک زندگی و کار است که امکان دورکاری و کسب درآمد از منزل رو برای فریلنسرها فراهم می‌کند) توانسته‌اند راه‌های تازه‌ای برای ورود به بازار کار پیدا کنند. این نسل نشان داده که حتی در شرایط سخت، می‌تواند با ترکیب فناوری و مسائل اجتماعی، مسیرهای نوآورانه‌ای بسازد و به بخشی از موج جهانی تحول اقتصادی بپیوندد.

اما چه راهکارهای برای تقویت این روند می‌توان متصور شد؟ باید سرمایه‌گذاری در استارتاپ‌ها، توسعه آموزش‌های مهارت‌محور، حمایت از کارآفرینی با وام‌های کم‌بهره و ایجاد قوانین حمایتی برای فریلنسرها فراهم شود اگر این سیاست‌ها به‌درستی اجرا شود، نسل Z در ایران می‌تواند نه‌تنها بر چالش‌های داخلی غلبه کند بلکه به یکی از بازیگران مهم اقتصاد دیجیتال منطقه تبدیل شود این چشم‌انداز نشان می‌دهد که آینده، با اتکا به توانایی‌ها و نوآوری‌های این نسل، روشن‌تر از آن چیزی است که به نظر می‌رسد. اگر ایران بتواند با کاهش فشار تحریم‌ها و سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های فناورانه، مسیر را برای نسل Z هموار کند، این نسل می‌تواند به موتور محرک اقتصاد دانش‌بنیان داخلی و بخشی از موج جهانی نوآوری تبدیل شود.