دونالد ترامپ، رئیس جمهور ایالات متحده روز پنجشنبه ۲۰ نوامبر با اعزام یک هیئت عالیرتبه به اوکراین، طرح صلحی ۲۸ مادهای را به مقامهای ارشد این کشور ارائه کرد که بر اساس آن از کییف خواسته میشد از بخشهایی از خاک خود چشمپوشی کند و بسیاری از شروط مطرح شده توسط روسیه را بپذیرد تا جنگ اوکراین پایان یابد. آمریکاییها همچنین با ارائه ضربالاجلی یک هفتهای به اوکراین و تهدید به قطع کامل کمکهای اقتصادی و نظامی از کییف خواستند هرچه سریعتر این طرح ۲۸ مادهای را بپذیرد.
هرچند با فشار اروپا و تلاش دیپلماتیک دولت اوکراین طرح ۲۸ مادهای ایالات متحده تعدیل و با حذف برخی از بندها به طرحی ۲۰ مادهای بدل شد اما عدم تعیین تکلیف کلیدیترین موضوعات جنگ از جمله مسائل سرزمینی باعث شده تا نگرانیها در کییف درباره آینده همچنان پابرجا باشد؛ نگرانیای که البته بیجا هم نیست.
این طرح که از نظر بسیاری از ناظران «طرح تسلیم اوکراین» بود، در شرایطی مطرح شد که اوکراین با یک واقعیت دردناک مواجه است: کاهش حمایتهای غرب و به ویژه ایالات متحده از کییف، کاهش حمایت افکار عمومی در اوکراین از ادامه جنگ و مشکل بزرگ تأمین نیروی انسانی برای دفاع از کشور باعث شده تا اوکراین در لبه پرتگاهی قرار گیرد که سقوط از آن ممکن است به قیمت موجودیت این کشور تمام شود.
سرگئی مایدوکوف، تحلیلگر و نویسنده اوکراینی در یادداشتی که در الجزیره برای توصیف شرایط موجود منتشر شده، نوشته است: «ارتش با کمبود تدارکات مواجه است. دولت در حفظ انگیزه یا بسیج کشور ناکام مانده است؛ در واقع، نتیجهای معکوس به دست آورده است. مردان چهارمین سال جنگ را سپری میکنند و این در حالی است که زنان نمیتوانند تا ابد منتظر آنها بمانند. آمار طلاق رو به افزایش است، فرسودگی عمیقتر میشود و روحیه عمومی در حال فروپاشی است. دادستانها از سال ۲۰۲۲ تاکنون بیش از ۲۵۵ هزار پرونده برای غیبت غیرمجاز و بیش از ۵۶ هزار پرونده برای فرار از خدمت تشکیل دادهاند. تنها در ۱۰ ماه اول سال ۲۰۲۵، آنها حدود ۱۶۲ هزار و ۵۰۰ مورد غیبت غیرمجاز و ۲۱ هزار و ۶۰۰ مورد فرار از خدمت را ثبت کردند. گزارشهای دیگر حاکی از آن است که بیش از ۲۱ هزار سرباز در ماه اکتبر ارتش را ترک کردند، که بالاترین رقم ماهانه تاکنون است. بیعدالتی اجتماعی در حال گسترش است.» به نوشته او، از نظر جمعیتی، تصویر به همان اندازه تیره و تار است: «جمعیت اوکراین از بیش از ۵۰ میلیون نفر در زمان استقلال، به حدود ۳۱ میلیون نفر در قلمرو تحت کنترل کییف تا اوایل سال ۲۰۲۵ کاهش یافته است. آمار تولد همچنان کمتر از مرگومیر است و نرخ باروری به حدود یک فرزند برای هر زن کاهش یافته است.»
در این شرایط، ایالات متحده به عنوان اصلیترین حامی اوکراین طی سالهای گذشته از جنگ تصمیم گرفته برای پایان دادن به جنگ،نه روسیه که اوکراین را تحت فشار قرار دهد.
محتوای طرح ۲۸ مادهای چه بود؟
طرح اولیه ایالات متحده که اکنون بازنویسی شده، حاوی مجموعهای از امتیازات اساسی به مسکو و محدودیتهای سختگیرانه برای کییف بود. اگرچه در این طرح ۲۸ مادهای عنوان شده بود که حاکمیت ملی اوکراین تثبیت و تضمینهای امنیتی معتبری به کییف اعطا میشود اما ابهام در «کیفیت و سازوکار» این تضمینها، باعث شده بود این وعده ایالات متحده چندان معتبر به نظر نیاید.
بر اساس این طرح، اوکراین ملزم بود با تغییر قانون اساسی، بیطرفی دائم خود را اعلام کند و برای همیشه قید عضویت در ناتو و تولید سلاح هستهای را بزند. علاوه بر ممنوعیت استقرار نیروهای ناتو، ارتش اوکراین نیز باید کوچک میشد و پرسنل آن از حدود ۸۵۰ هزار نفر کنونی به کمتر از ۶۰۰ هزار نفر کاهش مییافت؛ شرطی که با توجه به تهدیدات روسیه، برای دفاع اوکراین بسیار چالشبرانگیز به نظر میرسید. تنها امتیاز ملموس برای کییف در طرح ۲۸ مادهای، باز ماندن مسیر عضویت در اتحادیه اروپا عنوان شده بود.
در بعد سرزمینی، طرح آمریکا عملاً واقعیتهای میدانی را به رسمیت میشناخت. کریمه، لوهانسک و دونتسک به صورت «دوفاکتو» خاک روسیه تلقی میشدند و خطوط مقدم نبرد در زاپوریژیا و خرسون به عنوان مرزهای جدید تعیین میگردید. نکته بحثبرانگیزتر، وضعیت بخشهای تحت کنترل اوکراین در دونتسک بود؛ مناطقی که طبق طرح باید تخلیه، خلع سلاح و به عنوان «منطقه حائل» شناخته میشدند، اما روی کاغذ جزو خاک روسیه به حساب میآمدند.
علاوه بر اینها، امتیازات قابلتوجهی برای مسکو در نظر گرفته شده بود؛ از تضمین بازگشت اقتصاد روسیه به بازار جهانی و آغاز گفتگوها برای لغو تحریمها، تا دعوت دوباره از پوتین برای پیوستن به گروه ۸ (G۸). نظارت بر کل این فرآیند نیز به یک «شورای صلح» به ریاست دونالد ترامپ سپرده میشد.
ایالات متحده در تلاش بود تا با اعمال فشار بسیار زیاد به اوکراین، کییف را وادار به پذیرش طرح ۲۸ مادهای کند. در همین راستا،کاخ سفید برای پذیرش این طرح، ضربالاجلی یکهفتهای تعیین کرد. دونالد ترامپ با لحنی صریح به خبرنگاران گفت که زلنسکی «مجبور است این طرح را دوست داشته باشد» و یادآوری کرد که اوکراین «کارتی برای بازی ندارد». او همچنین بندی سیاسی را در طرح گنجانده بود که اوکراین را ملزم میکرد ۱۰۰ روز پس از توافق، انتخابات ریاستجمهوری برگزار کند؛ موضوعی که مستقیماً جایگاه زلنسکی را (که دوره قانونیاش به پایان رسیده) هدف قرار میداد.
واکنشها به این طرح، آمیزهای از خشم، ترس و دیپلماسی محتاطانه بود. ولودیمیر زلنسکی که ابتدا سعی در همکاری داشت، در پیامی ویدئویی تلویحا این طرح را رد کرد و آن را انتخابی میان «قربانی کردن عزت» یا «از دست دادن یک شریک کلیدی» دانست.
در اوکراین، شهروندان خشمگین با انتقاد از این طرح، آن را به نفع روسیه دانستند. همزمان، مقامات این کشور به سرعت با مذاکرهکنندگان آمریکایی تماس گرفتند تا برای اصلاح مفاد آن رایزنی کنند.
متحدان اروپایی اوکراین نیز که در این روند مذاکرات عملاً به حاشیه رانده شده بودند، علیه این طرح موضع گرفتند. بریتانیا، فرانسه و آلمان) در آخر هفته طرح صلح ۲۸ مادهای جدیدی را بر اساس طرح ایالات متحده پیشنهاد کردند.
اوکراین مدتهاست در برابر زیادهخواهیهای ارضی روسیه مقاومت کرده و استدلال میکند که چنین واگذاریهایی از نظر قانونی مجاز نیست و نیازمند همهپرسی است. در حالی که این کشور جنگزده همچنان زیر بمباران روسیه متحمل تلفات سنگین میشود، بسیاری از مردم اوکراین ایدهای را که پس از چهار سال جنگ ویرانگر شبیه به «تسلیم» به نظر میرسد، قاطعانه رد میکنند.
طرح ۲۰ مادهای چه تفاوتهایی با طرح ۲۸ مادهای دارد؟
برخلاف طرح ۲۸ مادهای که جزئیات آن تا حد زیادی در رسانهها بازتاب یافت، جزئیات زیادی درباره طرح ۲۰ مادهای افشا نشده و دانستهها درباره این موضوع به اظهارنظرهای برخی از مقامهای آمریکایی و اوکراینی محدود است.
سرگئی کیسلیستا، معاون وزیر خارجه اوکراین که از جمله حاضران در هیئت اوکراینی بوده به روزنامه فایننشال تایمز گفته است که فضای مذاکرات بسیار «تنشآلود» بود و امکان داشت مذاکرات در همان ابتدا «فرو بپاشد.» با این حال او اظهار کرد پیشنویسی که در نهایت بر سر آن توافق شد باعث شد تا هر دو هیئت در نهایت حس «مثبتی» به خروجی مذاکرات داشته باشند. کیسلیستا تصریح کرد که آمریکاییها و اوکراینیها در حوزههای زیادی به توافق دست یافتهاند اما تصمیمگیری درباره مواردی مثل اختلافات سرزمینی و روابط اوکراین با ناتو بر عهده روسای جمهور اوکراین و ایالات متحده گذاشته شده است.
به گفته او، هیئت اوکراینی در این مذاکرات اختیاری برای تصمیمگیری درباره چشمپوشی از سرزمینهای اوکراینی نداشت چرا که دولت اوکراین باور دارد از نظر حقوقی این مسئله فقط از طریق برگزاری همهپرسی امکانپذیر است.
بر اساس روایت سرگئی کیسلیستا، ایالات متحده پذیرفته است که بند محدود شدن تعداد پرسنل نیروهای نظامی اوکراین را از طرح صلح حذف کند. همچنین بندی که تصریح میکرد تمام جنایتکاران جنگی دخیل در این جنگ مشمول عفو میشوند حذف شده و بند دیگری به جای آن نوشته شده که در آن «دردها و رنجهای قربانیان جنگ به رسمیت شناخته شده است.»
در اظهارنظری جداگانه، یک مقام کاخ سفید که نامش افشا نشده به روزنامه نیویورک تایمز گفته است تغییراتی در بندهایی که به ممنوعیت دائمی حضور نیروهای ناتو در خاک اوکراین میپرداخت، اعمال شده است.
روزنامه دیلی تلگراف به نقل از یک منبع آگاه گزارش داد که ایالات متحده، علیرغم مخالفتهای سیاستمداران اروپایی، ممکن است برای دستیابی به صلح در اوکراین، کنترل روسیه بر کریمه و دیگر سرزمینهای تحت تصرف ارتش این کشور را به رسمیت بشناسد. این منبع به دیلی تلگراف گفت: «روزبهروز روشنتر میشود که آمریکاییها اهمیتی به موضع اروپا نمیدهند. حرف آنها این است که اروپاییها هر کاری دلشان میخواهد بکنند.» به گفته این منبع، نمایندگان آمریکا همچنان به استراتژی اولیهای که در طرح صلح آمریکا ترسیم شده و جزئیات آن به رسانهها درز کرده بود، پایبند هستند.
صحبتهای رئیس جمهور اوکراین در روز دوشنبه تصویر مناسبی را از پرانتزهای باز طرح جدید ارائه میدهد. ولودیمیر زلنسکی روز دوشنبه در یک نشست خبری مشترک با امانوئل مکرون، رئیسجمهور فرانسه، اولویتهای اصلی کییف را تشریح کرد: دریافت ضمانتهای امنیتی، حفظ حاکمیت ملی و جلوگیری از اعطای هرگونه امتیازی که به اشغال خاک اوکراین توسط مسکو مشروعیت بخشد.
اوکراین چه خواهد کرد؟
هرچند در طرح جدید نکات منفی بسیار زیادی برای اوکراین وجود دارد اما بعید نیست که اوکراین ناگزیر به پذیرش این طرح شود. برخی تحلیلگران معتقدند شاید این بهترین توافقی باشد که در واقعیت امضای آن برای اوکراین امکان پذیر است. جیمی دتمر، دبیر سیاست خارجی نشریه پولیتیکو در یادداشتی که روز جمعه ۲۸ نوامبر منتشر شد نوشت: «در وضعیت کنونی، با وجود تمام قهرمانیهای اوکراین، امید اندکی وجود دارد که این کشور بتواند ورق را برگرداند. بعید است که اوکراین از دل خطرناکترین زمستان جنگ، قویتر و با تابآوری بیشتر بیرون بیاید. برعکس، ممکن است در موقعیتی بسیار ضعیفتر قرار گیرد؛ چه در میدان نبرد، چه در جبهه داخلی و چه در عرصه سیاست داخلی.» او تصریح کرد: «در واقع، در حالی که اوکراین میکوشد راه خود را از میان طرح صلح تفرقهانگیز آمریکا پیدا کند، شاید این طرح بهترین گزینهای باشد که میتواند به آن امیدوار باشد.»
۳۱۲/۴۲
