پیوند علی(ع) و زهرا(س)؛ روایتی از تدبیر الهی در خانواده
ازدواج امام علی(ع) و حضرت فاطمه(س)، نمونه‌ای بی‌بدیل از پیوندی الهی است که بر پایه ایمان، اخلاق، ساده‌زیستی و کرامت انسانی بنا شد؛ الگویی ماندگار که در عصر بحران‌های هویتی و فرهنگی، پاسخی روشن به نیاز امروز جامعه است.
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، ازدواج حضرت علی(ع) و حضرت فاطمه(س) نه تنها پیوندی خانوادگی، بلکه واقعه‌ای تمدن‌ساز در تاریخ اسلام است که ابعاد معرفتی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی آن، فراتر از یک رویداد شخصی و خانوادگی است. بررسی این ازدواج در منابع معتبر حدیثی، تاریخی و فقهی، نشان می‌دهد که این پیوند، بر پایه الگوی الهی شکل گرفت و پیام‌های بنیادینی برای جامعه اسلامی در تمام دوران‌ها دارد.
خبرگزاری تسنیم در گفت‌وگو با دکتر زهرا حسن‌زاده آملی، استاد حوزه و کارشناس مسائل دینی، به بررسی زوایی از ازدواج نورانی حضرت امیرالمؤمنین امام علی(ع) و حضرت زهرا (س) و زمینه‌های الگوگیری از این ازدواج آسمانی پرداخته است.
ازدواج به فرمان خدا، نه انتخاب صرف انسانی
یکی از ویژگی‌های منحصربه‌فرد ازدواج امام علی(ع) و حضرت زهرا (س) «الهی بودن آن» عنوان می‌شود. منظور از الهی بودن این ازدواج چیست و چه نشانه‌هایی برای آن وجود دارد؟
بله، یکی از برجسته‌ترین ویژگی‌های ازدواج حضرت علی(ع) و حضرت فاطمه زهرا(س)، ماهیت الهی آن است. برخلاف بسیاری از ازدواج‌های معمول که بر اساس معیارهای عرفی، خانوادگی یا شخصی شکل می‌گیرند، این ازدواج با فرمان مستقیم خداوند متعال و با تأیید وحی و حضور فرشته وحی، جبرئیل، صورت گرفت.
پیامبر (ص) در پاسخ به خواستگاران متعددی که پیش از امام علی(ع) از حضرت زهرا(س) خواستگاری کرده بودند، جمله‌ای تاریخی و عمیق بیان کردند: «أمرُ فاطمةَ إلى الله»؛ کار فاطمه به دست خداست. این سخن نه تعارف بود و نه از سر تعلیق، بلکه اشاره‌ای صریح به نقش اراده الهی در تعیین این پیوند مقدس داشت.
در منابع حدیثی آمده است که پس از آن‌که حضرت علی(ع) با نهایت تواضع از پیامبر خواستگاری کرد، پیامبر نظر دخترش را جویا شد. سکوت حضرت زهرا(س) که نشانه رضایت و حیا بود، تأیید شد و در ادامه، جبرئیل بر پیامبر نازل شد و گفت: «إن الله یأمرک أن تزوج النور من النور». این جمله عظیم، نشان‌دهنده پیوندی نوری و سنخیتی آسمانی میان دو شخصیت الهی بود. چنین ازدواجی نه تنها یک انتخاب انسانی نبود، بلکه نوعی وحی تشریعی بود که الگویی از ازدواج در تراز ایمان برای همه دوران‌ها ارائه کرد.
خواستگاری و رضایت در این ازدواج چگونه انجام شد و چه پیامی برای فرهنگ امروز ما دارد؟
خواستگاری امام علی(ع) از حضرت فاطمه(س) الگویی بی‌نظیر از ادب، معرفت و حفظ کرامت زن در فرهنگ اسلامی است. بنابر گزارش شیخ طوسی در امالی، امام علی(ع) با نهایت ادب و حیا، به خدمت پیامبر(ص) رسید و بدون اشاره مستقیم به خواسته‌اش، از فضیلت‌های خود و جایگاهش در اسلام سخن گفت. پیامبر با درایت پیام او را درک کرد و پس از مشورت با فاطمه(س)، شاهد سکوتی با معنا بود؛ سکوتی که در فرهنگ اهل بیت(ع) نشان از رضایت و پذیرش دارد.
این رفتار در عصر حاضر نیز پیامی عمیق دارد: در فرآیند ازدواج، باید نظر و رضایت دختر به‌طور واقعی اخذ شود، نه صرفاً به‌عنوان شکلی تشریفاتی. سکوت معنادار حضرت فاطمه(س) در پاسخ به پدر، نشان از مشارکت در تصمیم‌گیری داشت و این خود پاسخی روشن به نظریه‌های تحقیرآمیز درباره جایگاه زن در سنت اسلامی است.
هم‌کفو بودن وجودی و نوری
مفهوم «کُفُو» یا هم‌کفو بودن در این ازدواج چه جایگاهی دارد و چه پیام‌هایی در بر دارد؟
یکی از مفاهیم اساسی در فقه اسلامی در باب ازدواج، بحث هم‌کفو بودن یا «الکفوء» است. ازدواج حضرت علی(ع) و حضرت فاطمه(س) مصداق کامل این اصل است؛ نه صرفاً در سطح اجتماعی، بلکه در سطح وجودی و نوری. تعبیر «نورٌ علی نور» از سوی جبرئیل، دلالت روشنی بر سنخیت درونی، معرفتی و رسالتی این دو شخصیت دارد. امام علی(ع) در تمام ابعاد ایمانی، جهادی، تقوایی، اخلاقی و خانوادگی، یگانه و هم‌تراز فاطمه(س) بود و این هم‌کفویی، ضامن موفقیت و برکت این زندگی شد.
در زمانه‌ای که معیارهای ظاهری و مادی، جای معیارهای معنوی را گرفته‌اند، بازخوانی این اصل حیاتی است. ازدواجی موفق و پایدار، نیازمند هم‌کفویی واقعی است؛ نه صرفاً در ثروت و ظاهر، بلکه در روح، هدف، ارزش‌ها و ایمان.
خواستگاری ساده، جهیزیه‌ای متبرک
درباره جهیزیه حضرت فاطمه(س) و مهریه این ازدواج چه نکاتی قابل تأمل است؟
مهریه حضرت زهرا(س) 500 درهم بود که به‌عنوان «مهرالسنة» شناخته می‌شود و نماد ساده‌زیستی و عقلانیت در نظام خانواده اسلامی است. امام علی(ع) برای تأمین هزینه زندگی، زره خود را فروخت و پیامبر(ص) با آن جهیزیه تهیه کرد. این جهیزیه نیز مجموعه‌ای از وسایل ضروری و ساده بود؛ نه تشریفاتی، نه تجملاتی، بلکه کاربردی، متواضعانه و الهام‌بخش.
نکته زیبایی که در منابع آمده آن است که حضرت زهرا(س) لباس نو شب عروسی خود را، تنها به‌دلیل درخواست زنی نیازمند، به او بخشید. این رفتار، تجلی واقعی کرامت انسانی و ایثار در فضای خانواده است.
امروز که جهیزیه و مهریه گاه به عامل اختلاف، فخر و فشار اجتماعی تبدیل شده‌اند، بازگشت به این الگوی فاطمی–علوی، راهی برای نجات خانواده‌ها از بحران‌های مادی‌گرایی و رقابت‌های بیمارگونه است.
درباره تأخیر میان عقد و ازدواج چه تحلیلی وجود دارد؟
در منابعی مانند مناقب آل ابی‌طالب (ع) آمده است که پس از عقد، مدتی میان آن و مراسم ازدواج فاصله افتاد. علت این تأخیر، حیا و ادب امام علی(ع) بود؛ او از پیامبر(ص) نخواست که حضرت فاطمه(س) را به خانه‌اش بیاورد، و پیامبر نیز منتظر اقدام امام علی(ع) ماند. این رفتار، اوج ادب متقابل در یک رابطه خانوادگی و انسانی را به نمایش می‌گذارد. حتی همسران پیامبر برای وساطت وارد ماجرا شدند تا این مشکل به‌نرمی حل شود.
در زمانه‌ای که روابط زناشویی گاه به سرعت، هیجان یا اصرار یک‌جانبه فروکاسته می‌شود، تأمل در این تأخیرِ آگاهانه و مودبانه، می‌تواند پیام‌هایی برای تعمیق روابط و تقویت حریم‌ها داشته باشد.
سن و زمان ازدواج؛ اختلاف در منابع، وحدت در پیام
منابع تاریخی درباره سن و زمان ازدواج حضرت فاطمه(س) با حضرت علی(ع) دچار اختلاف هستند. این تفاوت‌ها از کجا ناشی شده و چگونه باید به آن نگاه کرد؟
درباره زمان دقیق ازدواج و سن حضرت فاطمه(س) هنگام ازدواج اختلافاتی در منابع تاریخی وجود دارد. برخی آن را در سال دوم هجری و برخی در سال سوم ذکر کرده‌اند. سن حضرت زهرا (س) نیز میان 9 تا 18 سال در منابع مختلف آمده است. با این حال، آنچه مسلم است، بلوغ عقلی، روحی و ایمانی حضرت فاطمه (س) و شایستگی حضرت علی (ع) برای همسری با او بود؛ که هردو در اوج ایمان، پاکی و درک معنوی به هم رسیدند.
ازدواج حضرت امیرالمؤمنین امام علی (ع) و حضرت فاطمه (س)، آغاز شکل‌گیری خانه‌ای بود که نه‌تنها منشأ نسل پاک اهل بیت (ع) شد، بلکه خود به نماد خانه توحید و ولایت تبدیل شد. از این پیوند، فرزندانی چون امام حسن (ع)، امام حسین (ع)، حضرت زینبس) و حضرت ام‌کلثوم(س) پدید آمدند که هر یک، ستون‌هایی از تاریخ اسلام و الگوهای ابدی در راه حقیقت و انسانیت هستند.
این ازدواج، الگویی تمام‌عیار برای ازدواج اسلامی در همه قرون و اعصار است؛ الگویی مبتنی بر معنویت، ساده‌زیستی، عقلانیت، کرامت زن، اخلاق متقابل، رضایت الهی و مهر و مودت. جامعه امروز، در میان بحران‌های پیچیده هویتی، فرهنگی و اجتماعی، بیش از هر زمان دیگر نیازمند بازگشت به چنین الگوهایی است؛ الگویی که در آن، خانواده نه بر اساس معیارهای مادی، بلکه بر مبنای ایمان، ادب، مسئولیت‌پذیری و پیوند الهی شکل می‌گیرد.
چه ویژگی‌هایی این ازدواج را به الگویی فرازمانی برای جامعه اسلامی تبدیل کرده‌اند؟
این ازدواج در حقیقت، یک نهادسازی الهی است. نه‌تنها خانواده‌ای شکل گرفت که منشأ نور و هدایت برای بشریت شد، بلکه الگویی برای تمام اعصار ارائه شد. ارزش‌هایی مانند ساده‌زیستی، هم‌کفویی، مهر و مودت، احترام متقابل، حضور الهی در تصمیم‌گیری، رعایت اخلاق در خواستگاری و توکل به خداوند، در این ازدواج موج می‌زند.
در دورانی که ازدواج با بحران معنا و هویت مواجه شده و مفاهیمی چون وفاداری، اخلاق، معنویت و مسئولیت‌پذیری تضعیف شده‌اند، بازخوانی ازدواج فاطمه و علی(ع)، نه فقط یک حرکت دینی، بلکه یک راهبرد تمدن‌ساز است. این ازدواج، اثباتی عملی برای این گزاره قرآنی است که: «وَجَعَلَ بَيْنَكُم مَّوَدَّةً وَرَحْمَةً».
انتهای پیام/
