خاتمی و هشدار‌هایی که شنیده نمی‌شوند، اما راهبردی‌اند | آیا حاکمیت خط قرمز‌های خود را بازنگری می‌کند
رویداد۲۴| سید محمد خاتمی، رئیس دولت اصلاحات و یکی از چهره‌های شاخص جریان اصلاح‌طلبی، در دیدار با اعضای مجمع عمومی جبهه اصلاحات ایران، بار دیگر با لحنی انتقادی نسبت به سیاست‌های حاکمیت سخن گفت.
او تأکید کرد که کم‌هزینه‌ترین راه در شرایط فعلی، بازنگری در برخی رویکرد‌ها و حتی خط قرمز‌های حاکمیت است، به شرط آنکه اصل نظام و مصالح ملی آسیب نبیند.
خاتمی تصریح کرد که این تجدیدنظر به هیچ وجه به معنای تسلیم در برابر فشار‌های خارجی نیست، بلکه رویکردی منطقی برای مدیریت داخلی و ارتقای مشروعیت حکومت است.
محور‌های کلیدی هشدار‌های خاتمی
خاتمی سخنان خود را حول چند محور اصلی سازماندهی کرد. او بر ضرورت تجدیدنظر در خط قرمزها و سیاست‌های سختگیرانه داخلی تأکید داشت و خاطرنشان کرد که برخی محدودیت‌ها در شرایط کنونی نه تنها مصلحت کشور را تهدید می‌کنند، بلکه مانع اعتمادسازی با مردم نیز هستند.
او در ادامه به درس گرفتن از تجربه دیگر کشور‌ها اشاره کرد و با مثال‌هایی از ژاپن، کره جنوبی و حتی چین، بر اهمیت توجه به شرایط تاریخی و جهانی تأکید کرد. خاتمی هشدار داد که بدون درک واقعیت‌های تاریخی و اجتماعی، تصور دستیابی سریع به دموکراسی ساده‌انگارانه است.
یکی دیگر از محور‌های سخنان او، معیشت و زندگی روزمره مردم بود. او با یادآوری مشکلات اقتصادی شدید مردم، گفت که هرچند مشکلات یک شبه حل نمی‌شود، اما گام‌های کوچک می‌توانند نشان دهند حکومت به مردم احترام می‌گذارد و زمینه اقدامات بزرگ‌تر را فراهم کند. به عنوان نمونه، او به مسئله اینترنت و فیلترینگ اشاره کرد و خواستار تحقق وعده‌های رئیس‌جمهور در این زمینه شد، چرا که اینترنت به منبع شغل و درآمد بسیاری از شهروندان تبدیل شده است.
چرایی شنیده نشدن هشدار‌ها
او این اظهارات را در حالی بیان کرده که بر اساس تجربه می‌دانیم هشدار‌های خاتمی درباره ضرورت اصلاح رویکرد حاکمیت، در سطح تصمیم‌گیری‌های کلان کمتر اثرگذار است. شنیده نشدن صدای او، اما دلایل قابل توجه و نسبتا روشنی دارد. یکی از این دلایل، تمرکز قدرت در سطوح بالای حاکمیت است؛ تصمیمات کلان اقتصادی، امنیتی و رسانه‌ای عمدتاً در سطوحی اتخاذ می‌شود که امکان تأثیرپذیری از توصیه‌های چهره‌های اصلاح‌طلب محدود است.
دلیل دیگر، تقابل دیدگاه‌ها و رویکرد‌های ایدئولوژیک است؛ بسیاری از تصمیم‌گیرندگان بازنگری در خط قرمزها را تهدیدی برای امنیت ملی می‌دانند و آن را با مصالح کشور ناسازگار می‌دانند. علاوه بر این، فاصله بین هشدار و ابزار اجرایی باعث شده حتی پیشنهاد‌های منطقی خاتمی نتواند به تغییر ملموس در سیاست‌ها منجر شود.
هدف خاتمی از هشدار‌ها چیست؟
با وجود محدودیت در تأثیرگذاری، اما شاهد تکرار این هشدار‌ها هستیم. به نظر می‌رسد که رئیس دولت اصلاحات از این تکرار کردن‌ها هدف مشخصی داشته باشد. مثلا ایجاد فضای گفت‌و‌گو و بحث عمومی برای طرح موضوعات حیاتی در جامعه و میان نخبگان. یا حفظ هویت اصلاح‌طلبانه؛ اعلام مواضع شفاف و مستند که حتی بدون امکان اجرایی شدن، جریان اصلاحات را به عنوان نیروی منتقد مسئولیت‌پذیر در حافظه سیاسی کشور تثبیت می‌کند.
بررسی مواضع خاتمی، اما نشان می‌دهد که دیدگاه او با بخش قابل توجهی از جریان اصلاحات همخوانی ندارد. رویکرد خاتمی مورد استقبال اصلاح‌طلبان میانه‌رو یا همان روزنه‌گشایان که بر ضرورت بازنگری در سیاست‌های داخلی و تعامل با جامعه برای کاهش تنش‌ها تأکید دارند، قرار می‌گیرد، اما با طیف رادیکال‌تری که معتقدند انتقاد‌ها باید شدیدتر و علنی‌تر باشد و بدون فشار بر ساختار حاکمیت، تغییر امکان‌پذیر نیست؛ چندان منطبق نیست. خاتمی را می‌توان نماینده خط میانه جریان اصلاحات دانست؛ جریانی که به توجه به مصالح عمومی و پرهیز از برخورد‌های ایدئولوژیک پایبند است.
هشدار‌هایی در سایه محدودیت‌ها
سخنان خاتمی بازتابی از نگرانی عمیق نسبت به مسیر سیاسی، اقتصادی و اجتماعی کشور است. او با تأکید بر تجدیدنظر در خط قرمزها، توجه به معیشت مردم و بهره‌گیری از تجربه جهانی هشدار‌هایی می‌دهد که هم جنبه سیاست‌گذاری دارد و هم جنبه نمادین.
با این حال، مقاومت ساختاری حاکمیت و فقدان ابزار اجرایی مستقیم برای جریان اصلاحات، باعث شده صدای او کمتر شنیده شود. با این حال، پیام او همچنان برای جریان اصلاحات و بخشی از جامعه نشانه‌ای از امکان گفت‌وگوی مدنی و هشدار به مسئولان برای بازنگری در رویکردهایشان باقی می‌ماند. خاتمی، حتی در سایه محدودیت‌ها، تلاش می‌کند جریان اصلاحات را به عنوان نیرویی واقع‌گرایانه و متعهد به مصالح عمومی معرفی کند و بدین ترتیب سرمایه اجتماعی اصلاح‌طلبان و مشروعیت گفتمان آنها را تقویت نماید.
