هرکسی که امید داشت پس از سال خستهکننده 2024 بتواند در سال 2025 در صحن جهانی نفسی تازه کند، کاملاً ناامید شده است. 12 ماه سال میلادی گذشته، همزمان با قویتر شدن درگیریها و مشاجرات و پایان نظم جهانی بهرهبری آمریکا که بیشتر از هر زمان دیگر آشکارتر شد، دوران سختی برای همکاری بینالمللی بود.
به گزارش هم میهن، برخلاف 2024، که برگزاری مراسم باشکوه المپیک تابستانی و زیباییهای پاریس، شهر میزبان، به همه یادآوری کرد مشارکت و همکاری دستیافتنی است، در 2025 لحظات الهامبخش معدودی وجود داشت. اما قبل از ورود به سال جدید، اندیشکده شورای روابط خارجی به بررسی 10 رویداد مهم جهانی در سال 2025 پرداخته چراکه بسیاری از این رویدادها در سال 2026 نیز خبرساز خواهند شد.
درگیری مرزی تایلند و کامبوج
حتی زمانی که کشوری از کشوری دیگر بزرگتر و مجهزتر است دلیل بر این نیست که با یکدیگر وارد درگیری نشوند. یکی از نمونههای آن درگیری تایلند و کامبوج است. کامبوج که دارای جمعیتی کمی بیش از 17 میلیون نفر است، بسیار کوچکتر و از نظر نظامی ضعیفتر از همسایه خود، تایلند است که جمعیت آن 4 برابر بیشتر است.
درگیری در ماه جولای، که بدترین درگیری در دههها بود در ظاهر به مناقشه مرزی مرتبط بود که یک قرن جریان داشته است. کامبوج و تایلند هر دو ادعای مالکیت بر معبد باستانی «تا موئن توم» در کوههای جنگلی دانگرک را دارند. این معبد در منطقهای است که این دو کشور را از یکدیگر جدا میکند. اما سیاستهای پیچیده داخلی در هر دو طرف مرز این تنشهای نهفته را به درگیری آشکار تبدیل کرده است. جنگ اولیه به کشتهشدن دهها نفر و آواره شدن دهها هزار نفر منجر شد.
دونالد ترامپ، رئیسجمهور آمریکا مداخله و تهدید کرد در صورت عدم توقف این درگیری، مذاکرات تجاری با کامبوج و تایلند را متوقف خواهد کرد. سپس هر دو طرف با بیمیلی تمام با آتشبس موافقت کردند. معاهده رسمی در اواخر اکتبر در کوالالامپور در حاشیه نشست سالیانه آسهآن امضا شد.
با این حال این توافق پایدار نماند. در ماه نوامبر، انفجار یک مین زمینی منجر به کشتهشدن 4 سرباز تایلندی شد و باعث شد بانکوک بخشی از این توافق را بهحالت تعلیق درآورد. در اوایل ماه جاری زمانی که جنگندههای تایلندی اهدافی را در کامبوج بمباران کردند، درگیریها تشدید پیدا کرد. نخستوزیر جدید تایلند که سلفش بهدلیل رفتار مسالمتآمیز در قبال پنومپن (پایتخت کامبوج) برکنار شد، وعده داد که «اگر قرار باشد درگیری متوقف شود، کامبوج باید از عملکردی که تایلند مشخص کرده، پیروی کند.» این بهنوبه خود میتواند زمینهای برای ادامه درگیریها باشد.
کاردینال «رابرت پریووست» شد پاپ لئو چهاردهم
کلیسای کاتولیک تاکنون 267 پاپ داشته است. تا سال 2025، هیچکدام از آنها از آمریکای شمالی نبودهاند، چه برسد به اینکه از ایالات متحده آمریکا باشند. این امر در ماه مه تغییر کرد. در 21 آوریل، پاپ فرانسیس بیمار ناگهان پس از یک حمله قلبی درگذشت. او 12 سال پاپ بود. کلیسای کاتولیک سپس وارد دورانی تعلیقی شد که تا زمان انتخاب پاپ بعدی طول میکشد. پس از این سنت دیرینه، 133 کاردینال واجد شرایط در «مجمع انتخاب پاپ»، مراسم رسمی انتخاب پاپ بعدی در روم شرکت کردند.
در سه صندوق رایگیری اولیه، از شومینه کلیسای سیستین دود سیاه بیرون آمد که نشان میداد هیچکس نتوانسته حمایت ضروری دوسوم آراء را کسب کند. سپس در چهارمین رایگیری، این دود سفیدرنگ شد. مجمع انتخاب پاپ کاردینال رابرت پریووست را انتخاب کرده بود. او که متولد و بزرگشده در جنوب شیکاگو و فارغالتحصیل دانشگاه ویلانو بود، بیش از دو دهه از زندگیاش را در پرو گذرانده است. او ابتدا به تبلیغات مذهبی مشغول بود و سپس بهعنوان اسقف چیکلایو مشغول بهکار شد.
در سال 2023، به رم نقلمکان کرد تا رئیس «دیکاستری اسقفها» شود که بر انتخاب اکثر اسقفها نظارت دارد. او سپس به مقام کاردینالی رسید. پریووست اولین پاپی است که عضو فرقه مذهبی آگوستینی که در سال 1244 تاسیس شد، بوده. او پیش از انتصاب، نام لئو چهاردهم را برای خود برگزید تا یادآور پاپ لئو سیزدهم، نویسنده بخشنامه 1891 «تغییر انقلابی» باشد که خواستار بهبود وضعیت طبقه کارگر بود.
درگیری هند و پاکستان
در سال 2000، بیل کلینتون، رئیسجمهور آمریکا کشمیر را «خطرناکترین نقطه جهان» خطاب کرد. در ماه مه تنشهای فزاینده بین هند و پاکستان بر سر این منطقه به یک درگیری خشونتبار تبدیل شد؛ دو هفته پس از آنکه 5 تروریست 26 نفر را در نزدیکی منطقه پهلگام در منطقه جامو و کشمیر تحتکنترل هند کشتند. لشکر طیبه، سازمان تروریستی پاکستانی که حملات تروریستی سال 2008 را در بمبئی انجام داد و 175 نفر را کشت، احتمالاً حامی حمله پهلگام بوده است.
در سال 2008، هند از انتقامجویی امتناع کرد. اما اینبار به آنچه «زیرساخت تروریستی» در داخل پاکستان بود، حمله کرد. پاکستان هم با حملات پهپادی و موشکی علیه پایگاههای نظامی هند واکنش نشان داد و دو فروند از پیشرفتهترین جنگندههای هند را سرنگون کرد. در مقابل هند هم سامانه دفاع هوایی در اطراف لاهور در پاکستان را از بین برد.
هیچکدام از طرفین در این نبردی که در نیمقرن گذشته شدیدترین از نوع خود بوده، به برتری نظامی معناداری نرسیدند و هر دو پس از سه روز با آتشبس موافقت کردند. دونالد ترامپ اعلام کرد که برای این آتشبس میانجیگری کرده است؛ ادعایی که ژنرال عاصم منیر، رئیس کنونی ستاد ارتش پاکستان از آن حمایت کرد و نارندرا مودی، نخستوزیر هند آن را رد کرد. از تبعات فوری این جنگ شکافی بود که در روابط هند و آمریکا ایجاد شد. ترامپ تعرفههای سنگینی را بر صادرات هندیها وضع کرد که تا حدی برای تلافی از امتناع مودی برای پذیرش تلاشهای میانجیگری او بوده است.
اما خصومت اساسی بین هند و پاکستان همچنان پابرجاست. یک مسئله حلنشده این است که آیا تصمیم هند برای تعلیق مشارکت خود در «پیمان آبهای رود سند» در سال 1960 بدان معنی است که هند جریان آب در سیستم روخانه سند که آب بیش از 80درصد از مزارع پاکستان را تامین میکند، قطع میکند یا نه.
رقابت هوشمصنوعی تشدید میشود
در سال 2017، ولادیمیر پوتین، رئیسجمهور روسیه درباره هوش مصنوعی گفت: «هر کسی که در این حوزه پیشرو شود، حاکم جهان خواهد شد.» تاریخ ممکن است ثابت کند که او اشتباه کرده اما فعلاً کشورها بهگونهای عمل میکنند که او انگار درست گفته است. ایالات متحده و چین دو قدرت پیشرو هوشمصنوعی هستند و هیچ کشوری به آنها نزدیک نیست.
در ماه ژانویه، شرکت چینی «دیپسیک» با انتشار مدل هوش مصنوعی که با بهترین الگوهای هوش مصنوعی آمریکایی مطابقت داشت را بدون استفاده از تراشههای پیشرفته شرکت انویدیا که در تمام کاربردهای برجسته هوشمصنوعی حیاتی هستند، توجه جهانی را به خود جلب کرد. کارشناسان ادعاهای دیپسیک را به چالش کشیدند اما شرکتهای آمریکایی آنها را دلیلی برای سرمایهگذاری بیشتر در حوزه هوشمصنوعی دیدند.
اهمیت تراشهها در توسعه هوشمصنوعی، تصمیم اولیه دولت ترامپ را برای ادامه و سپس گسترش محدودیتهایی که دولت بایدن بر صادرات نیمههادیهای پیشرفته ساخت آمریکا یا ساختهشده با فناوری آمریکایی گذاشته بود، تقویت کرد. اما با این حال ترامپ دو هفته پیش در جهت مخالف حرکت کرد و به شرکت انویدیا اجازه داد تا تراشههای H200 را به چین بفروشد. این تصمیم انتقادهای تند و تیزی را مبنی بر اینکه او امنیت ملی ایالات متحده را بهخطر میاندازد، بهراه انداخت.
در این میان آنچه گم شده این حقیقت است که رقابت هوش مصنوعی فقط به این مربوط نیست که کدام کشور بهترین مدلها را میسازد بلکه چهکسی میتواند در ادغام هوش مصنوعی در کارکرد روزمره بهتر عمل کند. در اینجا چین ممکن است مزیتی داشته باشد. در این میان، سوال منتقدان این است که آیا هوش مصنوعی به شکستی حماسی تبدیل میشود که به اقتصاد شوک وارد میکند یا به موفقیتی حماسی که مشاغل را از بین میبرد.
جنگ داخلی طاقتفرسای سودان همچنان ادامه دارد
«جهنم روی زمین» شاید بهترین توصیف از جنگ داخلی تقریباً سهدههای سودان باشد. این نبرد، نیروهای مسلح سودان یا SAF به رهبری ژنرال عبدالفتاح البرهان را مقابل نیروهای پشتیبان سریع RSF بهرهبری محمد حمدان «حمدتی دقلو» قرار داد. این دو نفر در کودتایی در اکتبر 2021 بهقدرت رسیدند اما در نهایت اختلافنظر پیدا کردند.
هیچکدام از طرفین نتوانستند به دستاورد نتیجهبخشی برسند و مبارزه در سراسر چندین جبهه ادامه پیدا کرد. نیروهای مسلح سودان بر بندر سودان در دریای سرخ حکومت میکنند، شهرهای بزرگ در شرق و شمال را تحت کنترل خود دارند و بهعنوان دولت مشروع سودان شناخته میشوند.
در این میان نیروهای پشتیبان سریع بیشتر بخشهای دارفور و بخشهای دیگر در مرکز و غرب سودان را کنترل میکنند. هر کدام حامیان خارجی خود را دارند. مصر، روسیه و ترکیه و چند کشور دیگر از نیروهای مسلح سودان حمایت میکنند، چاد، اتیوپی و امارات متحده عربی هم از نیروهای پشتیبان سریع. هزینههای انسانی این جنگ سرسامآور بوده است. تاکنون 400هزار نفر کشته شدهاند و بیش از 12 میلیون آواره. گرسنگی بیشتر نقاط این کشور را فراگرفته و تقاضا برای کمکهای بشردوستانه بسیار بیشتر از منابع دردسترس است.
این جنگ در شهر الفاشر، آخرین سنگر ارتش سودان جنوبی در دارفور که نیروهای پشتیبان سریع پس از 18 ماه محاصره در ماه اکتبر آن را تصرف کردند، مرگبارتر بوده است. خونریزی و اجساد ناشی از سلاخی ساکنان این شهر از فضا هم دیده میشد. چشمانداز پایان این جنگ داخلی با میانجیگری همچنان بسیار کمرنگ است و تجزیه بالفعل کشور محتمل.
طرح صلح غزه با میانجیگری آمریکا
پس از دو سال جنگ خونبار، اسرائیل و حماس در ماه اکتبر با آتشبس موافقت کردند. این دومین آتشبس سال بود. دولت بایدن در ماه ژانویه برای توافق آتشبسی مذاکره کرده بود که کمکهای بشردوستانه به غزه را افزایش میداد، بهحماس اجازه میداد تا 33 گروگان را آزاد کند و از اسرائیل میخواست تا حدوداً 2هزار زندانی فلسطینی را آزاد کند. آتشبس موقت در اواسط ماه مارس پس از آنکه دو طرف بر سر شرایط تمدید آتشبس به توافق نرسیدند، بهپایان رسید.
دونالد ترامپ نقش محوری را در آتشبس ماه اکتبر داشت و قطر، ترکیه و مصر هم به میانجیگری کمک کردند. این توافق شامل طرح صلح سهمرحلهای برای غزه بود: 1) آتشبس فوری با عقبنشینی نیروهای ارتش اسرائیل به مرزهای ازپیش تعیینشده و تبادل گروگانها و زندانیان، 2) خلعسلاح حماس و اعزام نیروی ثبات بینالمللی به غزه و 3) بازسازی حکومت فلسطین و بازسازی غزه. ایالات متحده فاز اول را کاملشده میداند با اینکه اسرائیل اصرار دارد تا زمانی که آخرین گروگان اسرائیلی آزاد نشود، وارد مرحله دوم نمیشود.
شورای امنیت سازمان ملل در ماه نوامبر طرح صلح غزه را تصویب کرد، اجازه استقرار نیروی ثبات بینالمللی را صادر کرد و خواستار تاسیس کمیتهای فلسطینی برای مدیریت روزمره غزه شد. با این حال رسیدن به صلح پایدار همچنان پیچیده باقی میماند. حماس هیچ نشانهای از خلع سلاح را نشان نمیدهد، اسرائیل حملات خود را در غزه از سر گرفته است و هنوز هیچ کشوری رسماً برای اعزام سرباز به نیروی ثبات بینالمللی متعهد نشده است.
جنگ در اوکراین ادامه دارد
جنگ اوکراین که هماکنون در چهارمین سال خود قرار دارد، در سال 2025 هم بهطور خستگیناپذیر ادامه داشت. روسیه حملات موشکی و پهپادی خود را تشدید کرد، شهرهای اوکراین را بارها مورد هدف قرار داد که منجر به تلفات سنگین غیرنظامیان و آسیب به زیرساختهای اصلی این کشور شد.
در ماه مارس، روسیه استان کورسک را که اوکراین در حملهای غافلگیرانه در اوت 2024 تصرف کرده بود، پس گرفت. با این حال پیشرفتهای روسیه در اوکراین ناچیز بوده است؛ روسیه کنترل خود بر اراضی اوکراین را در سال 2025 کمتر از یک درصد افزایش داد. این دستاوردها با هزینههای مهیبی بهدست آمد. روسیه روزی تقریباً یک هزار سرباز از دست داده است.
تلفات اوکراین بسیار کمتر است اما جمعیت این کشور فقط یکسوم جمعیت روسیه است. اوکراین در ماه ژوئن با «عملیات تارعنکوبت»، حمله مخفیانه پهپادها به عمق خاک روسیه که پنج پایگاه هوایی را هدف قرار داد، جهان را مبهوت کرد. اما این حمله نتوانست داینامیک اساسی جنگ را تغییر دهد. کارشناسان درباره اینکه روسیه و اوکراین چقدر و تا کی میتوانند به مبارزه ادامه دهند، بحث میکنند اگرچه موقعیت اوکراین بهنظر متزلزلتر بهنظر میرسد. دونالد ترامپ اصرار دارد که کییف «کارتهای لازم» برای پیروزی را ندارد و همچنان با افزایش حمایتهای آمریکا مخالف است.
اروپا حمایتهای مالی و نظامی قابلتوجهی را برای کییف فراهم میکند و اتحادیه اروپا سال 2025 را با توافق برای اهدای وام 105 میلیارد دلاری به کییف به پایان رساند. این وام میتواند دوسوم از نیازهای مالی اوکراین را در دو سال آینده فراهم کند. ترامپ تلاش میکند ولودیمیر زلنسکی، رئیسجمهور اوکراین را برای پذیرش آتشبسی فشار آورد که بسیاری از کارشناسان آن را بهشدت بهنفع روسیه میدانند. با این حال ولادیمیر پوتین، رئیسجمهور روسیه احتمالاً تا زمانی که آنچه میخواهد بهدست نیاورد تسلیم نخواهد شد.
حمله اسرائیل و آمریکا به تاسیسات هستهای ایران
برخی جنگها بر حسب سال و برخی دیگر بر حسب روز اندازهگیری میشوند. رویارویی ایران و اسرائیل در ماه ژوئن در دسته دوم قرار میگیرد و اکنون با عنوان جنگ 12روزه شناخته میشود. این درگیری سالها در حال شکلگیری بود. اسرائیل مدتهاست که جاهطلبیهای هستهای ایران و حمایت از شبهنظامیان ضداسرائیلی در سراسر خاورمیانه را یک تهدید موجودیتی میبیند. پس از حملات حماس در هفتم اکتبر 2023، اسرائیل به نیروهای نیابتی ایران در لبنان، عراق، سوریه و یمن حمله کرد.
این حملات توانایی تهران در استفاده از آنچه محور مقاومت برای بازدارندگی حملات اسرائیل علیه ایران خوانده میشود، فلج کرد. در اکتبر 2024، حملات اسرائیل به تاسیسات موشکی ایران آسیب زد و پدافند هوایی آن را از کار انداخت. در حملات اسرائیل در ژوئن 2025 اسرائیل «عملیات شیر خیزان» شامل حملات هوایی به تاسیسات هستهای و موشکهای بالستیک ایران و همچنین پایگاههای نظامی و مراکز فرماندهی و ترور سیاستمداران، رهبران نظامی و دانشمندان هستهای را آغاز کرد.
ایران هم با شلیک موشک و پهپاد به اسرائیل تلافی کرد. اسرائیل با کمک ارتش آمریکا بیشتر این حملات را خنثی کرد. سپس در 22 ژوئن آمریکا با بمبافکنهای B2 و موشکهای تاماهاک بهعنوان بخشی از عملیات «چکش نیمهشب» به تاسیسات هستهای ایران حمله کردند. دونالد ترامپ ادعا کرد که این حملات برنامه هستهای ایران را «کاملاً نابود» کرده است. با این حال، ایران احتمالاً ذخایر اورانیوم غنیشده خود را پیش از بمباران پراکنده کرده است. اسرائیل و ایران در 24 ژوئن با آتشبس موافقت کردند. این آتشبس جنگ را متوقف کرد اما اختلاف سیاسی اساسی را حلنشده باقی گذاشت.
عناصر نادر خاکی به سلاح چین تبدیل شدند
تاریخنگاران آینده ممکن است 2025 را سالی ثبت کنند که چین خود را بهعنوان ابرقدرتی برابر با آمریکا تثبیت کرد. دههها بود که واشنگتن از برتری اقتصادی خود، بهویژه در امور مالی بینالمللی، برای پیشبرد اهداف سیاست خارجی خود استفاده کرد. در آوریل 2025 و دوباره در اکتبر، پکن نشان داد که این کشور هم میتواند از مزایای اقتصادی خود بهعنوان سلاح استفاده کند. در این مورد، این مزایا از عناصر نادر خاکی حاصل میشود که برای طیف گستردهای از کاربردهای نظامی و صنعتی ضروری هستند.
چین سالهاست که برای تسلط بر زنجیره تامین عناصر نادر خاکی تلاش کرده است و حالا حدداً 60درصد از استخراج عناصر نادر خاکی جهان و 90درصد از ظرفیت پالایش آن را کنترل میکند. تمایل چین به استفاده از تسلط خود بهعنوان سلاح، پنهان نبود. در سال 2010، در جریان مناقشه ارضی بر سر جزایر سنکاکو (یا دیائو) پکن صادرات عناصر نادر خاکی به ژاپن را محدود کرد. با وجود این هشدار آمریکا هیچ اقدامی برای محافظت از خود انجام نداد. زمانی که ترامپ در ماه آوریل اعمال تعرفه بر چین را افزایش داد، پکن صادرات آهنربا و هفت ماده معدنی نادر خاکی به آمریکا را متوقف کرد.
در عرض یک ماه ترامپ از تعرفههای خود عقبنشینی کرد. در ماه اکتبر، پس از آنکه ترامپ محدودیتهای بیشتری بر صادرات تراشههای نیمههادی پیشرفته و فناوری به چین اعمال کرد، پکن قوانین جدیدی بر صادرات محصولات حاوی عناصر نادر خاکی اعمال کرد. ترامپ که با اختلال بالقوه قابلتوجهی در اقتصاد آمریکا مواجه شده بود، اجرایی کردن کنترل بر صادرات را به تعویق انداخت و چندین اقدام دیگر را که با هدف چین درنظر گرفته بود، کنار گذاشت. پکن بهنوبه خود اجرای قوانین ماه اکتبر را بهمدت یک سال به تعویق انداخت که نشان میدهد تهدید عناصر نادر خاکی همچنان بر آمریکا سایه افکنده است.
دونالد ترامپ سیاست خارجی آمریکا را مختل میکند
آیا عمل به وعده خود همیشه کار خوبی است؟ دونالد ترامپ در سال 2024 وعده داد که سیاست خارجی آمریکا را بهطور کلی تغییر دهد. او حالا میتواند بگوید: «وعدهها داده شدند، وعدهها عملی شدند.» تغییرات ترامپ پیش از روی کار آمدنش آغاز شدند؛زمانی که تمایل خود به تصاحب گرینلند، تبدیل کانادا به ایالت پنجاه و یکم و کنترل مجدد بر کانال پاناما را اعلام کرد. او در روز تحلیف خود آمریکا را از معاهده پاریس و سازمان جهانی بهداشت خارج کرد، پذیرش پناهجویان را محدود کرد و کارتلهای مواد مخدر را بهعنوان سازمانهای تروریستی خارجی معرفی کرد. او در اولین ماه خود در کاخ سفید، آژانس توسعه بینالمللی آمریکا را تعطیل کرد، بر نظارت مستقل بر آژانسهای بزرگ فدرال پایان داد، حقوق دستمزد کارمندان دولت را کاهش داد.
او در 2 آوریل، «روز آزادی» را آغاز کرد و بر اکثر واردات این کشور 10درصد تعرفه بههمراه تعرفههای اضافی تا 50درصد برای هر کشور اعمال کرد. ترامپ مدعی شد که اعضای ناتو را متقاعد کرده تا 5درصد از تولید ناخالص داخلی خود را به دفاع اختصاص دهند و به 8 جنگ خارجی پایان داده است. اما او در پایان دادن به جنگ در اوکراین شکست خورد و ونزوئلا را به تغییر رژیم تهدید کرد. در اوایل این ماه او سند استراتژی امنیت ملی را منتشر کرد تا منطق استراتژیک برای اقدامات خود را نشان دهد.
منتقدان ایرادات بسیاری به اقدامات ترامپ گرفتهاند: تعرفههایش به مشتریان و تولیدکنندگان آمریکایی ضربه زد، طرح صلح اوکراین پاداشی برای حمله روسیه بود، بسیاری از درگیریهایی که ادعا میکند تمام شدهاند، هنوز ادامه دارند و کوچکسازی بوروکراسی امنیت ملی او، دولت آمریکا را بهشدت تضعیف کرد. با این حال یک موضوع روشن است: ترامپ به دوران صلح آمریکایی پایان داده است. این واقعیت یادآور اشعار فراموشنشدنی «جونی میچل»، خواننده برجسته کانادایی-آمریکایی است:«شما نمیدانید چهچیزی دارید، تا زمانی که از دست برود.»
