قیام مردم سیستان به خونخواهی شهدای کربلا (روایت کامل)
ماجرای قیام مردم سیستان به خونخواهی شهدای کربلا چه بود؟ در پاییز سال ۶۱ قمری، سکوتی سنگین و پر از هراس بر جهان اسلام سایه افکنده بود. خبر فاجعه کربلا و شهادت نوه پیامبر اسلام (ص)، حسین بن‌علی (ع) و به‌اسارت‌رفتن خاندانش دهان‌به‌دهان می‌چرخید؛ اما تیغ تیز حکومت اموی جرئت هر اعتراضی را در نطفه خفه می‌کرد. در شام و کوفه، قلب تپنده خلافت، یزید در اوج قدرتش قرار داشت و به نظر می‌رسید هیچ نیرویی یارای مقابله با استبداد او را ندارد. در این خفقان محض، تاریخ منتظر اولین فریاد بود؛ فریادی که سکوت را بشکند و راه را برای دیگران باز کند.
هیچ‌کس گمان نمی‌کرد این فریاد نه از حجاز و عراق، بلکه از دورترین مرزهای شرقی خلافت و سرزمینی به نام سیستان برخیزد. این قصه قیام مردم سیستان به خونخواهی شهدای کربلا است؛ روایتی از شجاعت و بصیرت و وفاداری مردمی که پیش از هر قوم دیگری، مشعل خونخواهی را برافروختند و نام خود را در تاریخ جاودانه کردند.
سیستان؛ سرزمینی با قلبی وفادار
برای فهم عمق این قیام باید به باورهای ریشه‌دار مردم سیستان رجوع کرد. از آغاز ورود اسلام، این سرزمین نه با جنگ، بلکه با آغوش باز دین جدید را پذیرفت و محبت عمیقی به خاندان پیامبر(ص)، به‌ویژه امیرالمؤمنین علی(ع)، در دل‌ها جای گرفت. این علاقه تنها احساسی نبود؛ بلکه در لحظه‌های تاریخی به شکل عملی و شجاعانه بروز یافت.
جایگاه جغرافیایی سیستان در مرز شرقی جهان اسلام، روحیه‌ای مستقل و اندیشه‌ای باز در میان مردم پروراند. آنان کمتر زیر فشار مستقیم خلافت شام بودند و همین استقلال، امکان پیگیری صریح‌تر آرمان‌های دینی و عدالت‌خواهانه را فراهم می‌کرد. حتی در گزینش حاکمان نیز حساس بودند و تنها والیانی را می‌پذیرفتند که به پیروی از سنت پیامبر(ص) و امام علی(ع) شناخته می‌شدند.
اوج این وفاداری زمانی آشکار شد که معاویه فرمان داد بر همه منبرها حضرت علی(ع) را لعن کنند. در حالی‌که این دستور در مکه و مدینه هم اجرا شد، مردم سیستان سرسختانه مقاومت کردند. امویان ناچار شدند عقب‌نشینی کرده و سیستان را از این قانون مستثنی کنند. این ایستادگی نشان می‌دهد شعور دینی و سیاسی مردم تا چه اندازه عمیق بوده و آنان پیش از کربلا نیز ثابت کرده بودند که در دفاع از حق از قدرت حاکم هراسی ندارند.
خبری که از فرسنگ‌ها رسید
با وجود فاصله جغرافیایی بسیار زیاد میان سیستان و دشت نینوا، خبر فاجعه کربلا پس‌از گذشت حدود یک تا دو ماه ازطریق کاروان‌های تجاری و مسافران به این سرزمین رسید. راویان داستان آن روزهای هولناک را تعریف کردند: شهادت مظلومانه امام حسین (ع) و به‌اسارت‌رفتن زنان و کودکان خاندان پیامبر و بی‌رحمی لشکریان یزید. شنیدن این اخبار وجدان خفته جامعه اسلامی را به لرزه درآورد؛ اما در سیستان، این لرزه به طوفانی تمام‌عیار تبدیل شد.
بغض فروخورده مردم از ظلم حاکمان اموی با اشک ماتم برای امام حسین (ع) درهم آمیخت و جرقه‌های خیزشی بزرگ را روشن کرد. عشق عمیق به اهل بیت (علیهم‌السلام) و نارضایتی از حاکم ظالم وقت و روحیه حق‌طلبی ذاتی، سه عنصری بودند که دست‌به‌دست هم دادند تا زمینه‌ساز اولین قیام مردم سیستان پس از واقعه کربلا شوند.
شعله‌های خشم در برابر خاندان زیاد
نفرت مردم سیستان از حکومت اموی دلیلی مضاعف داشت. حاکم وقت سیستان عبّاد بن‌زیاد، برادر عبیدالله بن‌زیاد، والی کوفه بود که عامل اصلی فاجعه کربلا به حساب می‌آمد. حضور برادر قاتل امام حسین (ع) بر مسند قدرت در سیستان برای مردم تحمل‌ناپذیر بود. آنان دیگر نمی‌توانستند حاکمی را بپذیرند که دست خاندانش به خون بهترین بندگان خدا آغشته بود.
این قیام خودجوش و مردمی بود و رهبر کاریزماتیک واحدی نداشت؛ قدرتش در اتحاد و سازمان‌دهی جمعی نهفته بود. بزرگان قبایل، ریش‌سفیدان و چهره‌های مذهبی محلی هسته‌های مقاومت را تشکیل دادند و مردم را بسیج کردند. همین ساختار غیرمتمرکز، سرکوب قیام را دشوار می‌ساخت؛ زیرا نه فردی خاص، بلکه همه‌ی جامعه به پا خاسته بود. اعتراض‌ها از شهرهای مختلف آغاز شد و به‌سرعت رنگ سراسری گرفت. مردم با شعار خونخواهی شهدای کربلا، خواستار برکناری و مجازات عبیدالله بن‌زیاد شدند و موج خشم آنان آن‌قدر گسترده بود که سپاه اموی توان مقابله نداشت.
فرار حاکم، پیروزی مردم
عبّاد بن‌زیاد که خود را در محاصره خشم مردمی می‌دید و دیگر چیزی برای از‌دست‌دادن نداشتند، دریافت که ماندن در سیستان به قیمت جانش تمام خواهد شد. او که روزی با غرور بر این سرزمین حکمرانی می‌کرد، اکنون مجبور بود راه فرار را در پیش بگیرد. براساس اسناد تاریخی، عبّاد شبانه و به‌صورت مخفیانه با برداشتن تمام موجودی خزانه بیت‌المال که افزون‌بر ۲۰ میلیون درهم بود، از سیستان گریخت.
فرار حاکم اموی پیروزی بزرگی برای مردم بود. آنان نه‌تنها انتقام اولیه خون شهدای کربلا را با برکناری نماینده ظلم گرفته بودند؛ بلکه برای ماه‌ها کنترل شهر و منطقه خود را به دست آوردند. این اتفاق دستگاه خلافت اموی را به‌شدت نگران کرد. آنان برای آرام‌کردن اوضاع، مجبور شدند برادران دیگر عبیدالله را با سیاست مدارا و مماشات به منطقه بفرستند؛ تغییری که نشان‌دهنده قدرت و تأثیرگذاری عمیق این قیام مردمی بود.
میراثی که جاودانه شد
قیام مردم سیستان به خونخواهی شهدای دشت کربلا از چند نظر در تاریخ اسلام بی‌نظیر و مهم است:
- اولین قیام بود: این حرکت اولین خیزش مردمی و سازمانیافته پس‌از عاشورا بود که حتی پیش‌از قیام‌های مشهوری همچون قیام توابین (۳ سال پس‌از واقعه کربلا) و قیام مختار (۵ سال پس‌از واقعه کربلا) به وقوع پیوست. بسیاری از مورخان این قیام را زمینه‌ساز و الهام‌بخش دیگر جنبش‌های شیعی می‌دانند.
- در اوج قدرت یزید رخ داد: در‌حالی‌که بسیاری از مناطق اسلامی هنوز در شوک و ترس به سر می‌بردند، مردم سیستان در اوج قدرت و خفقان حکومت یزید، شجاعانه به پا خاستند.
- نشان‌دهنده بصیرت عمیق بود: این قیام فقط واکنشی احساسی نبود؛ بلکه از درک عمیق سیاسی و اجتماعی مردم سیستان حکایت می‌کرد که درمقابل انحراف و ظلم در دین ایستادگی کردند.
پیروزی قاطع مردم سیستان در اخراج نماینده قدرتمند اموی این پیام را به سرتاسر جهان اسلام مخابره کرد که حکومت یزید شکست‌ناپذیر نیست. این حرکت شجاعانه در منطقه‌ای دورافتاده رخ داد؛ اما می‌توانست الگویی برای دیگر گروه‌های ناراضی در عراق و حجاز باشد و به آنان نشان دهد که مقاومت سازمانیافته مردمی می‌تواند پایه‌های ظلم را به لرزه درآورد. همچنین، این قیام یزید را مجبور کرد تا حاکمیت دو منطقه استراتژیک سیستان و خراسان را از دست خاندان زیاد خارج کند؛ عقب‌نشینی سیاسی آشکاری که تأثیر مستقیم این خیزش مردمی را بر مرکز خلافت نشان می‌دهد.
این عشق ریشه‌دار به امام حسین (ع) و آرمان‌های او امروزه نیز در قلب مردم ایران و دوست‌داران اهل بیت زنده است. هرساله میلیون‌ها زائر با عشق و ارادت راهی سرزمین کربلا می‌شوند تا به پیشگاه سرور و سالار شهیدان ادای احترام کنند. برای بسیاری از این زائران، یافتن بهترین قیمت بلیط هواپیما اهواز به کربلا، اولین قدم در این سفر معنوی برای ادامه‌دادن همان راهی است که سیستانی‌ها قرن‌ها پیش با شجاعت آغاز کردند.
جمع‌بندی
قیام مردم سیستان اولین مشت محکمی بود که پس‌از عاشورا بر پیکر استبداد اموی فرود آمد. این رویداد تاریخی نام مردم این دیار را به‌عنوان پیش‌گامان بیداری اسلامی و پاسداران آرمان‌های امام حسین (ع) در تاریخ ثبت کرد. امروزه، ثبت روز ۲۵ محرم در تقویم رسمی کشور به‌عنوان «یادروز قیام مردم سیستان»، گامی برای زنده‌نگه‌داشتن یاد و خاطره آن حماسه بزرگ است؛ حماسه‌ای که نشان داد برای دفاع از حق، هیچ فاصله‌ای دور و هیچ قدرتی ابدی نیست.
