ماجرای فلز گرانبهای بابک زنجانی؛ نیکل واقعا مثل طلاست؟
چرا یک فلز صنعتی معمولی مانند نیکل، ناگهان در پرونده بابک زنجانی به «فلز گرانبها»ی ۱.۸ میلیارد دلاری تبدیل شده و در خزانه بانک مرکزی نگهداری میشود؟ گزارش اخیر تابناک و اظهارات مقامات قضایی نشان میدهد که این محموله، کلید تسویه یکی از بزرگترین بدهیهای تاریخ اقتصادی ایران است – اما آیا نیکل واقعاً شایسته عنوان «گرانبها» است؟
فرارو- سایت تابناک در گزارشی منتشرشده در نهم دیماه ۱۴۰۴، به آخرین وضعیت پرونده بابک زنجانی پرداخته و از یک فلز گرانبها به ارزش تقریبی ۱.۸ میلیارد دلار سخن گفته که بخشی از رد مال بدهی او به بانک مرکزی و وزارت نفت است. این گزارش در ادامه به نقل از سخنگوی قوه قضاییه و رئیسکل وقت بانک مرکزی، این فلز مرموز و گرانبها را نیکل معرفی میکند.
به گزارش فرارو، استفاده از اصطلاح «گرانبها» برای نیکل، پرسشهایی ایجاد کرده که نیکل دقیقاً چه فلزی است و آیا واقعاً گرانبها محسوب میشود؟ در ادامه به بررسی این موضوع خواهیم پرداخت و تلاش میکنیم به ابهامات موجود در خصوص این فلز پرسروصدای اخبار ایران پاسخ دهیم.
نیکل: فلزی صنعتی با ویژگیهای منحصربهفرد و کاربردهای گسترده
نیکل (Ni) عنصری شیمیایی با عدد اتمی ۲۸ و یکی از فلزات واسطه (transition metals) است. این فلز به رنگ سفید-نقرهای با تهرنگی طلایی ظاهر میشود، بسیار سخت، چکشخوار (malleable)، قابل کشش (ductile)، مقاوم در برابر خوردگی و اکسیداسیون، و فرومغناطیس در دمای اتاق است (یکی از چهار عنصر فرومغناطیس همراه با آهن، کبالت و گادولینیوم). نقطه ذوب نیکل ۱۴۵۵ درجه سانتیگراد و چگالی آن حدود ۸.۹ گرم بر سانتیمتر مکعب است. این ویژگیها نیکل را به مادهای ضروری در صنایع پیشرفته تبدیل کرده است.
بیش از ۶۸ درصد تولید جهانی نیکل در تولید فولاد ضدزنگ (stainless steel) مصرف میشود، جایی که نیکل مقاومت در برابر زنگزدگی و خوردگی را به طور چشمگیری افزایش میدهد. حدود ۱۰ درصد در آلیاژهای پایه نیکل و مس، ۹ درصد در آبکاری الکترولیتی (electroplating) برای پوششدهی سطوح فلزی، ۷ درصد در فولادهای آلیاژی، و مابقی در باتریهای قابل شارژ لیتیوم-یون (به ویژه انواع NMC و NCA برای خودروهای الکتریکی)، کاتالیستهای شیمیایی، سکهها، تجهیزات پزشکی، توربینهای گازی، صنایع هوافضا، پتروشیمی و انرژیهای تجدیدپذیر کاربرد دارد. نیکل در سوپرآلیاژهایی مانند Inconel برای محیطهای دمای بالا و خورنده حیاتی است و نقش کلیدی در افزایش چگالی انرژی باتریهای خودروهای الکتریکی ایفا میکند. تولید جهانی نیکل عمدتاً از اندونزی (بیش از ۶۰ درصد)، فیلیپین، روسیه و کانادا تأمین میشود.
با وجود این کاربردها، نیکل فلز گرانبها (precious metal) نیست. فلزات گرانبها معمولاً طلا، نقره، پلاتین، پالادیوم، رودیم و ایریدیم هستند که کمیاب، مقاوم به اکسیداسیون، و عمدتاً برای ذخیره ارزش، جواهرات یا سرمایهگذاری استفاده میشوند. نیکل یک فلز پایه صنعتی (base metal) است که فراوانتر، ارزانتر و کاملاً وابسته به تقاضای صنعتی است. اصطلاح «گرانبها» در گزارش تابناک احتمالاً به ارزش دلاری بالای محموله (۱.۸ میلیارد دلار) اشاره دارد، نه طبقهبندی فنی آن.
عملکرد بازار نیکل در سال ۲۰۲۵: نوسان تحت فشار مازاد عرضه
سال میلادی ۲۰۲۵ برای بازار نیکل چالشبرانگیز بود. مازاد عرضه شدید از اندونزی (بزرگترین تولیدکننده جهان) و تقاضای ضعیف از بخش فولاد ضدزنگ (به دلیل رکود ساختمانی در چین) قیمت را تحت فشار قرار داد. موجودی انبارهای بورس فلزات لندن (LME) بیش از ۹۰ هزار تن افزایش یافت و به حدود ۲۵۴,۶۰۰ تن در اواخر دسامبر رسید. قیمت نیکل در بورس LME عمدتاً بین ۱۵,۰۰۰ تا ۱۶,۰۰۰ دلار به ازای هر تن نوسان کرد و در پایان سال حدود ۱۶,۷۰۰ تا ۱۶,۷۷۵ دلار بود. عملکرد سالانه تقریباً ثابت یا کمی نزولی (کاهش حدود ۳ درصد یا افزایش جزئی بسته به نقطه مقایسه) ثبت شد، هرچند شایعات کاهش تولید اندونزی در ۲۰۲۶ باعث افزایش اخیر قیمت شد.
در مقابل، فلزات گرانبها سالی استثنایی داشتند. طلا بیش از ۶۲-۷۰ درصد رشد کرد و به حدود ۴,۳۳۰-۴,۳۸۶ دلار به ازای هر اونس رسید – بهترین عملکرد سالانه از دهه ۱۹۷۰، ناشی از تنشهای ژئوپلیتیکی، خرید بانکهای مرکزی، جریان ETFها و تضعیف دلار. نقره حتی بهتر عمل کرد و حدود ۱۴۴-۱۵۰ درصد افزایش یافت (با اوج موقت بالای ۸۰ دلار و پایان سال حدود ۷۲ دلار) – یکی از قویترین عملکردهای تاریخ آن، به دلیل تقاضای صنعتی (خودروهای الکتریکی، پنلهای خورشیدی) و سرمایهگذاری.
روی هم رفته نیکل به عنوان یک فلز صنعتی، سوددهی بسیار کمتری نسبت به طلا و نقره در یک سال اخیر داشت. افزایش ارزش محموله بابک زنجانی احتمالاً از نوسانات اخیر بازار (مانند اخبار کاهش عرضه اندونزی) ناشی شده، نه ویژگی ذاتی نیکل به عنوان یک فلز گرانبها. البته در بلندمدت، با رشد خودروهای الکتریکی و انرژیهای پاک، تقاضای نیکل افزایش خواهد یافت، اما مازاد عرضه احتمالا بتواند تا حدودی قیمت را کنترل کند.
