هشدار صریح عیسی کلانتری درباره از بین رفتن منابع آبی | بحران آب امکان خودکفایی غذایی را نمیدهد | نسلهای بعد را قربانی کردیم
به گزارش اقتصادنیوز، عیسی کلانتری، وزیر پیشین کشاورزی و رئیس سابق سازمان حفاظت محیطزیست، سالهاست درباره بحران آب در ایران هشدار میدهد. او میگوید ایران امروز نه با مشکل کمبود آب، بلکه با بحران جدی و همهجانبه مدیریت آب روبهرو است؛ بحرانی که نتیجه دههها برداشت بیرویه، توسعه ناپایدار و بیتوجهی به توان زیستی سرزمین است.
کلانتری که با اقتصادنیوز گفتگو کرده، تأکید میکند که «ما حق طبیعت را مصرف کردهایم»؛ یعنی به جای استفاده از سهم انسان در منابع آب تجدیدپذیر، به ذخایر استراتژیک و آبهای زیرزمینی که در هزاران سال شکل گرفتهاند دست بردهایم.
اقتصادنیوز: انوش نوری اسفندیاری درباره علت بیآبی در ایران گفت: تاکنون تمرکز بر تولید داخلی بود و برای دستیابی به این هدف، گاهی از کنترل اضافهبرداشت از منابع آب زیرزمینی غفلت شد یا اساساً کنترلی صورت نگرفت.
به گفته او، ایران بیش از 2 برابر توان اکولوژیک خود از آب تجدیدپذیر برداشت میکند، در حالیکه استاندارد جهانی اجازه برداشت بیش از ۴۰ درصد را نمیدهد.
کلانتری معتقد است که رویه فعلی در کشاورزی و خودکفایی، «نه عاقلانه است، نه اقتصادی و از بعد زیستمحیطی مشکلات بسیاری را به وجود میآورده است». او میگوید: «آب ما کفاف خودکفایی ما را نمیدهد»
گفتگوی «اقتصادنیوز» با عیسی کلانتری را درباره بحران آب میخوانید؛
***
* آقای کلانتری! خودکفایی در تولید گندم و محصولات مشابه از جمله برنامههایی بوده که در دولتهای مختلف همواره مورد توجه بوده است. با توجه به اینکه شما پیشتر از منتقدان این نوع خودکفایی بودهاید، اثراتی که امروز در اقلیم آبی کشور مشاهده میکنیم تا چه اندازه ناشی از تداوم این سیاست است؟
در حالت معمول نباید برای تأمین آب شرب شهرها مشکلی وجود داشته باشد، چرا که آب شرب و بهداشت مردم اولویت نخست است. اما واقعیت این است که ما در مجموع با کمبود شدید آب روبهرو هستیم. در حالی که مصرف سالانه آب شرب و بهداشت حدود ۱۲ میلیارد مترمکعب است، بین ۷۵ تا ۷۸ میلیارد مترمکعب آب در بخش کشاورزی مصرف میشود. این در حالی است که ارزش اقتصادی این میزان آب، بهمراتب بیشتر از ارزش تولیدات کشاورزی حاصل از آن است.
میزان مصرف آب در بخش کشاورزی نه عاقلانه است، نه اقتصادی
*یعنی سیاستهای دولت در حوزه آب و مسائل مرتبط با آن اشتباه بوده است؟
دقیقا، ما باید در سیاستگذاریها دقت کنیم تا دچار خطا نشویم، اما متاسفانه این اشتباهات همچنان ادامه دارد. زمانی، میزان مصرف آب تجدیدپذیر ما حدود ۳۲ میلیارد مترمکعب بود؛ در اوایل دهه ۷۰ به حدود ۶۰ میلیارد رسید، اما اکنون به حدود ۹۰ میلیارد مترمکعب رسیده است.
در حالی که ما بیش از همین مقدار، یعنی بیش از ۹۰ میلیارد مترمکعب، مصرف آب تجدیدپذیر داریم که عواقب آن بهوضوح قابل مشاهده است. به نظر من، این میزان مصرف آب در بخش کشاورزی نه عاقلانه است، نه اقتصادی و از منظر زیستمحیطی قابلقبول نیست، چرا که ما هم اکنون در حال مصرف حق طبیعت هستیم و شما به عینه شاهد گرد و غبارها و مشکلات آب و هوایی در کشور هستید.
* در زمینه خودکفایی گندم، این سؤال مطرح است که با توجه به محدودیتهای منابع آب و شرایط زیستمحیطی کشور، آیا بهتر نیست گندم را وارد کنیم تا اینکه آن را در داخل تولید کنیم؟ تولید داخلی گندم، در حالی که مصرف آب بالایی دارد و فشار زیادی بر محیط زیست وارد میکند، چه تبعاتی خواهد داشت و چه راهکارهایی برای حفظ تعادل بین خودکفایی و پایداری محیطزیست وجود دارد؟
نکته اینجاست که بخشی از زمینهای زراعی باید به کشت زمستانه اختصاص یابد؛ بهطور تقریبی، حدود ۵۰ درصد از زمینهای زراعی، باید کشت زمستانه داشته باشند. یکی از نشانههای آن تولید گندم است. با این حال، باید در مصرف آب صرفهجویی کنیم؛ به جای استفاده از ۷۷ میلیارد مترمکعب آب، حداکثر باید ۳۵ میلیارد مترمکعب مصرف شود. از این میزان، بخشی بهطور طبیعی صرف کشت زمستانه و بخشی دیگر صرف کشت بهاره میشود.
نکته اصلی این است که ابتدا باید مصرف آب را کاهش دهیم و سپس از آب باقیمانده بهصورت کامل و بهینه استفاده کنیم. این دو مرحله کاملاً متفاوت هستند و هر یک اهمیت خاص خود را دارند.
بهره وری بالا بدون کاهش مصرف آب کافی نیست
از سوی دیگر، ما اکنون به جای مصرف بیش از ۹۰ میلیارد مترمکعب آب، با توجه به محدودیتها، حداکثر باید حدود ۵۰ میلیارد مترمکعب مصرف کنیم. بقیه آب، حق طبیعت است. از این ۵۰ میلیارد مترمکعب، حدود ۱۲–۱۳ میلیارد برای شرب و بهداشت اختصاص مییابد و مابقی را باید با بهرهوری نزدیک به صد درصد مصرف کنیم. نکته مهم این است که ابتدا باید مقدار مصرف کاهش یابد و سپس بهرهوری افزایش پیدا کند؛ اشتباه نکنیم و فکر نکنیم که بهرهوری بالا بدون کاهش مصرف کافی است.
حداکثر ۵۰ درصد آب تجدیدپذیر را میتوانیم استفاده کنیم
*جناب کلانتری، وزیر کشاورزی چندی پیش اعلام کردند ما باید به آبیاری تحت فشار رو بیاریم و با آب صرفهجویی شده میتوانیم سطح زیر کشت را افزایش دهیم. نظر شما چیست؟
این یکی از اشتباه ترین روشهای ممکن در دنیا، برای کشوری مثل ایران است. ببینید، من خدمت شما عرض کردم، ما حداکثر ۵۰ درصد آب تجدیدپذیر را میتوانیم استفاده کنیم. درصد مابقی برای طبیعت است؛ مال رودخانهها، منابع زیرزمینی و ... است، اما ما در حال حاضر هرچه داریم مصرف میکنیم.
با این شرایط، ما شاهد مشکلات جدی در خوزستان، شهرهای جنوب کشور و سایر مناطق خواهیم بود. این مشکلات، از جمله گرد و غبار، با مسائلی مثل آلودگی هوا در تهران متفاوت است که عمدتا ناشی از دود و آلایندههای سوختی است، مشکلاتی که میتوانیم با راهکارهای مناسب و مدیریت آنها را برطرف کنیم.
ناچار به واردات بخشی مواد غذایی هستیم
*با توجه به محدودیت شدید منابع آب و آسیبهای جدی به محیطزیست که شما اشاره کردید، آیا به نظر شما ادامه سیاست خودکفایی غذایی به ویژه در حوزه گندم در کشور منطقی است و چه راهکارهایی وجود دارد تا هم نیازهای غذایی تأمین شود و هم حق طبیعت و محیطزیست حفظ شود؟
آنچه شاهد آن هستیم این است که آب ما کفاف خودکفایی را نمیدهد. به همین دلیل ناچاریم بخشی از مواد غذایی موردنیاز را از طریق واردات تامین کنیم و دلیل آن هم کمبود آب برای کشاورزی است. برای کشاورزی ما باید مصرف آب را محدود به همان سهمی کنیم که از نظر اکولوژیکی مجاز است؛ یعنی حداکثر میتوانیم ۵۰ درصد از آب تجدیدپذیر خود را مصرف کنیم و ۵۰ درصد دیگر برای محیط زیست درنظر بگیریم.
در حال حاضر، محیط زیست ما در وضعیت بحرانی قرار دارد و بخش زیادی از آن آسیب دیده است. منابع آب، خاک و پوشش گیاهی ما ویران شدهاند و عملا چیزی برای نسلهای آینده باقی نگذاشتهایم. متاسفانه، این نسل بهصورت خودخواهانه نسلهای بعد را قربانی میکند.
اگر روند فعلی ادامه یابد، پیامدهای جبرانناپذیری در انتظار کشور خواهد بود: فرونشست زمین، کاهش توان کشاورزی، بیابانزایی و تشدید بحران آب در مناطق شهری و روستایی. بنابراین، ضروری است که هم سیاستهای بهرهبرداری از منابع آب بازنگری شوند و هم الگوی تولید و مصرف غذا با واقعیتهای اقلیمی و ظرفیت اکولوژیکی کشور همراستا گردد، تا هم نیازهای کنونی برآورده شود و هم حق نسلهای آینده حفظ شود.
