«تیکا»؛ پلی برای توسعه نفوذ ترکیه در کشورهای در حال توسعه
در دنیای امروز قدرت نرم به اصلی‌ترین ابزار کشورها برای تامین منافع و توسعه نفوذ تبدیل شده است. در این میان ترکیه نیز از چند دهه پیش با ایجاد ابزارهایی چون «تیکا» بدنبال بهره‌برداری از قدرت نرم برای تامین منافع و توسعه نفوذ خود در کشورهای هدف است.
به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم، در جهان امروز، قدرت تنها به ابعاد سخت آن، یعنی توان نظامی و اقتصادی، محدود نمی‌شود. بلکه قدرت نرم، با تکیه بر جذابیت‌های فرهنگی، ارزش‌ها و ایدئولوژی، به ابزاری کارآمدتر و پایدارتر برای تأمین منافع ملی و افزایش نفوذ در عرصه بین‌المللی تبدیل شده است. در این میان، سازمان‌هایی همچون «آژانس همکاری و هماهنگی ترکیه» (تیکا) نقش به سزایی در تحقق اهداف سیاست خارجی این کشور از طریق قدرت نرم ایفا می‌کنند.
تیکا، نهادی که در ژانویه 2025 سی و سومین سالگرد تأسیس خود را جشن گرفت، به عنوان بازوی توانمند سیاست خارجی ترکیه، با اجرای پروژه‌های متنوع و گسترده در زمینه‌های مختلف، به نمادی از قدرت نرم این کشور در عرصه بین‌المللی تبدیل شده است. این سازمان، با تکیه بر دیپلماسی توسعه‌ای و تمرکز بر جذابیت‌های فرهنگی ترکیه، به طور مؤثری در راستای تقویت روابط ترکیه با کشورهای هدف، به ویژه در مناطق حوزه نفوذ فرهنگی و تاریخی این کشور، عمل می‌کند.
تاریخچه شکل‌گیری و اهداف تیکا
ایده تأسیس تیکا به اوایل دهه 1990 و پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی بازمی‌گردد. در این دوران، ترکیه با هدف گسترش نفوذ خود در کشورهای تازه استقلال یافته آسیای مرکزی و قفقاز با ادعای اشتراکات فرهنگی اقدام به تأسیس این سازمان کرد.
ترکیه به عنوان اولین کشوری که جمهوری‌های ترک‌نشین تازه استقلال یافته از شوروی را به رسمیت شناخت، اولویت خود را بر کمک به تثبیت ساختار اجتماعی، احیای هویت، توسعه حقوق فرهنگی و سیاسی بر اساس منافع خود در این کشورها قرار داد.
توسعه جغرافیایی و زمینه فعالیت
با روی کار آمدن حزب عدالت و توسعه در اوایل قرن بیست و یکم و تغییر ریل‌گذاری در سیاست خارجی ترکیه، تیکا با تاسیس دفاتری در سایر مناطق از جمله کشورهای غرب آسیا، آفریقا، بالکان و..نقش آفرینی خود را گسترش داده و به یک بازیگر مهم در عرصه اجرای سیاست خارجی ترکیه تبدیل شد. در این دوران از مهم ترین زمینه‌های فعالیت تیکا می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
پروژه‌های فرهنگی: مرمت و بازسازی آثار تاریخی و فرهنگی با تمرکز بر احیای ارزش‌های امپراطوری عثمانی، برگزاری رویدادهای فرهنگی مشترک، حمایت از فعالیت‌های فرهنگی و هنری؛
پروژه‌های آموزشی: تأسیس مدارس و دانشگاه‌ها، ارائه بورسیه‌های تحصیلی، برگزاری دوره‌های آموزشی فنی و حرفه‌ای؛
پروژه‌های بهداشتی: ساخت بیمارستان‌ها و مراکز بهداشتی، ارائه خدمات پزشکی و دارویی، آموزش پرسنل بهداشتی؛
پروژه‌های کشاورزی: ارائه آموزش‌های نوین کشاورزی، تأمین تجهیزات و بذر مرغوب، حمایت از ایجاد تعاونی‌های کشاورزی؛
پروژه‌های زیربنایی: ساخت جاده‌ها، پل‌ها, سدها و سایر زیرساخت‌های حمل‌و‌نقل و انرژی.
تیکا: ابزاری برای تحقق اهداف سیاست خارجی ترکیه
تیکا با اجرای پروژه‌های متنوع و گسترده در زمینه‌های مختلف، نقش مهمی در توسعه روابط ترکیه با کشورهای دیگر ایفا می‌کند. این فعالیت‌ها نه‌تنها به توسعه اقتصادی و اجتماعی کشورهای هدف کمک می‌کند، بلکه باعث افزایش نفوذ ترکیه در این کشورها و تقویت روابط دوجانبه و نزدیکی بیشتر دو ملت می‌شود. تیکا با تکیه بر قدرت نرم فرهنگی و دیپلماسی توسعه‌ای، به ابزاری مؤثر برای پیشبرد اهداف سیاست خارجی ترکیه تبدیل شده است.
ارتباط تیکا با سازمان اطلاعات ترکیه(میت)
تیکا ارتباط تنگاتنگی با سازمان اطلاعات ترکیه (میت) دارد به طوریکه هاکان فیدان رئیس سابق میت که وزیر خارجه کنونی ترکیه است به مدت 4 سال از سال 2003 تا سال 2007 رئیس تیکا بود. به نوعی می توان تیکا را یکی از بازوهای خارجی سازمان اطلاعات ترکیه نامید.
تأثیر تیکا بر اقتصاد ترکیه
بر اساس گزارش‌های رسمی آژانس همکاری و هماهنگی ترکیه (TIKA)، فعالیت‌های این سازمان از جمله توسعه زیرساخت‌های تجاری و حمایت از پروژه‌های بین‌المللی، به‌طور غیرمستقیم به تقویت اقتصاد ترکیه کمک کرده است.
تیکا با ایجاد بسترهای همکاری اقتصادی در کشورهای هدف، مانند راه‌اندازی مراکز آموزشی و پروژه‌های توسعه‌ای، زمینه را برای افزایش حضور شرکت‌های ترک در بازارهای خارجی فراهم می‌کند.
برای مثال، گزارش سالانه تیکا (2020) نشان می‌دهد که این سازمان در بیش از 150 کشور پروژه اجرا کرده که بسیاری از آن‌ها به ارتقای روابط تجاری و افزایش صادرات غیرمستقیم ترکیه منجر شده است.
به عنوان نمونه، تیکا در قزاقستان، با تأسیس مراکز آموزشی فنی و حرفه‌ای توانسته نیروی کار محلی را آموزش دهد. این اقدام، به‌طور غیرمستقیم شرایطی را فراهم آورده که شرکت‌های ترک بتوانند در بازار قزاقستان حضور پیدا کنند. ایجاد زیرساخت‌های آموزشی و انتقال دانش، عاملی مؤثر در جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی و تقویت جایگاه اقتصادی شرکت‌های ترکیه در این کشور محسوب می‌شود.
در سومالی، پروژه‌های کشاورزی تیکا با ارائه حمایت‌های فنی و مالی، به بهبود ظرفیت‌های کشاورزی و افزایش کیفیت تولیدات منجر شده است. این امر باعث شده تا واردات تجهیزات کشاورزی از ترکیه به عنوان یک نتیجه جانبی افزایش یابد. این روند، ضمن بهبود عملکرد بخش کشاورزی، فرصت‌های تجاری بیشتری برای شرکت‌های ترکیه در سومالی ایجاد کرده است [1].
نتیجه‌گیری
آژانس همکاری و هماهنگی ترکیه با فعالیت‌های گسترده و متنوع خود، به نمادی از قدرت نرم این کشور در عرصه بین‌المللی تبدیل شده است. این سازمان با اجرای پروژه‌های توسعه‌ای و بشردوستانه در سراسر جهان، به طور مؤثری در راستای تحقق اهداف سیاست خارجی ترکیه عمل و نقش مهمی در تقویت جایگاه این کشور در عرصه بین‌المللی ایفا می‌کند.
با توجه به مطالب ذکر شده، تیکا با استفاده از قدرت نرم و دیپلماسی توسعه‌ای، به طور مؤثری در حال گسترش نفوذ ترکیه در کشورهای مختلف جهان است و برای رسیدن به این هدف تاکنون مبالغ هنگفتی را هزینه کرده است.
پانوشت:
[1] East Africa Forum 2022
نویسنده: پوریا لوایی/کارشناس مسائل اقتصاد بین الملل
