به گزارش ایسنا، نشست تخصصی و نمایشگاهی «کاریکاتور و سیاستمداران» یکشنبه، ۱۶ آذر با دبیری جواد حسنجانی در تالار فرهنگ سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران برگزار شد و سیدفرید قاسمی، رویا صدر و جواد علیزاده بهعنوان سخنران به بررسی ابعاد تاریخی و محتوایی کاریکاتور سیاسی در ایران پرداختند.
در بخش نخست، سیدفرید قاسمی با اشاره به پیشینه کاریکاتور و نخستین نمونههای آن در ایران، ریشههای این شاخه از روایت تصویری را تا دوره پیش از دوره ناصری دانست و بر نقش مطبوعات در شکلگیری کاریکاتور و طنز تصویری تأکید کرد و با طرح سوالاتی گفت: آیا کاریکاتور تحت تاثیر مفهوم اروپایی آن در ایران باب شد؟ آیا طراحیهای مضحک ناصرالدینشاه از برخی درباریان به مفهوم کاریکاتور بوده است؟ آیا آغاز کاریکاتور را میتوان از دوره ناصری درنظر گرفت؟ پس منابع از بینرفته را که در خاطرات و غیره پیش از ناصری به آنها اشاره شده است چه باید کرد؟
قاسمی در پی این پرسشها به پاسخهای یافتشده برای آنها اشاره کرد و شماره اخیر «پوشه» را راهی برای یافتن پاسخها دانست. او در ادامه به جایگاه و اهمیت این فصلنامه پرداخت و اشاره کرد که نشریات مستقل با سه نوع حمایت امکان ادامه حیات دارند؛ قدم، قلم، درم (خرید مجله).
سپس رویا صدر با رویکردی تحلیلی به مسئله جنسیت در طنز و کاریکاتور پرداخت. او با تکیه بر آرشیو نشریه «توفیق»، به کلیشههای رایج درباره زنان و نگاه انتقادی مطبوعات طنز نسبت به حضور اجتماعی و سیاسی زنان، از حق رأی تا نمایندگی مجلس، اشاره کرد.
این طنزپرداز دلیل انتخاب روزنامه «توفیق» را «یکی از مهمترین و اثرگذارترین نشریات تاریخ طنز مطبوعاتی ایران» دانست و گفت: این نشریه از سال ۱۳۰۱ تا ۱۳۵۰ با ویژگی سیاسی، کاریکاتوری، ادبی، اجتماعی و فکاهی، در دورهای انتشار مییافت که از نظر تغییرات اجتماعی جامعه ایران بسیار مهم است؛ چراکه حرکتهای مدرنیستی در این دوره، با روندی پرفرازونشیب ولی شتابدار، شرایط تازهای را برای فرهنگ و اجتماع ایران رقم زد. روزنامه «توفیق» این تحولات را با زبان طنز انعکاس میداد و به همین دلیل، میتوان این نشریه را آینهای از رخدادهای پنج دهه انتشارش دانست.
رویا صدر گفت: برخورد توفیق با موضوعهای روز در قالب طنزهای ترسیمی، گاه از رهگذر آفرینش کاراکترهای زن در کاریکاتورها صورت میپذیرفت. گاهی این برخورد حالتی عام داشت و گاه استفاده از کاراکترهای زن در کاریکاتورها حالتی سمبولیک داشت. اما این نشریه اگرچه در بسیاری از آثار طنز نوشتاری و ترسیمیاش همچنان به شرایط زندگی طبقات محروم و زنان و مردان نابرخودار از مواهب زندگی میپرداخت یا زنان را در قالبهایی نمادین به تصویر میکشید، رویکرد غالبش در ارتباط با جایگاه و نقش زنان در جامعه و خانواده، رنگی از برخورد جنسیتی با زنان داشت که بیشتر در چهارچوب نگاه غالب مردسالار میگنجد.
در ادامه، جواد علیزاده با بیان تجربههای حرفهای خود، نقش کاریکاتور در رویدادهای سیاسی معاصر از روزهای انقلاب اسلامی تا سالهای جنگ ایران و عراق و دوران پس از آن را تشریح کرد و به تأثیر کاریکاتوریستها در بازتاب و نقد تحولات سیاسی پرداخت.
او گفت: در نشریات طنز از گذشته به ادبیات بیش از تصویر توجه میشد در حالیکه در شماره اخیر «پوشه» طنز از جنبه تصویر بررسی شده است. تصویر اهمیت زیادی دارد در حالی که در جامعه ما حتی در کارهای جدی، کمتر به آن توجه میشود و مردم و پژوهشگران به آسانی از کنار آن گذر میکنند. برحسب تجربیات خودم در زمان گرفتن مجوز مجله «طنز و کاریکاتور» به قدری داشتن نشریه کاریکاتوری غریب بود که به دلیل تعریف نشدن این ژانر، موضوع مجله تبدیل به اسم آن شد.
او همچنین به سختی و دشواری تصویر کردن پرتره سیاستمداران در ایران اشاره کرد و گفت این مسئله از دیرباز تابو بوده و بسیاری از کاریکاتوریستها برای نقد سیاستمداران به واسطه کاریکاتور تنبیه شدهاند.
همزمان با نشست، نمایشگاهی از مطبوعات کاریکاتوری نیز برپا شد. این نمایشگاه به انتخاب مهسا طهرانی مدیرمسئول و سردبیر فصلنامه پوشه مجموعهای از نشریات و اسناد تصویری مرتبط با مباحث مطرحشده در شماره نهم این فصلنامه را ارائه میکرد و فرصتی برای بازدیدکنندگان فراهم آورد تا با منابع پژوهشی و رویکرد تاریخی مطبوعات کاریکاتوری آشنا شوند.
در شماره متاخر این نشریه، تصویر سیاستمداران و صاحبمنصبان در قالب کاریکاتور، از دوره ناصری تا انقلاب بررسی و سعی شده به تاریخ سیاسی اجتماعی این دوره از دریچه این شخصیتها پرداخته شود؛ از فرازوفرود آنچه یک چهره سیاسی در مدت فعالیت خود تجربه میکند تا موضعگیریهای متفاوت او به رویدادهای مختلف.
انتهای پیام
