قطر‌ه‌ای از فضائل امام علی (ع) به‌روایت بزرگان اهل سنت

به گزارش سرویس فرهنگی تابناک، در آستانه عید غدیر خم به‌عنوان عید الله الاکبر به سر می‌بریم که در آن نعمت هدایت خداوند بر مردم و همچنین حجتش بر آن‌ها تمام شد و به مرحله کمال رسید. 

محمدجواد گودینی پژوهشگر و استاد دانشگاه به بهانه همین‌ایام مطلبی درباره روایت فضائل امام علی (ع) در روایات بزرگان اهل سنت نوشته که برای انتشار در اختیار تابناک قرار گرفته است. 

در ادامه مشروح این‌مطلب را می‌خوانیم:

رویداد تاریخی غدیر خم (که در ۱۸ ذی الحجه سال دهم هجری روی داد)، حادثه ای عظیم در تاریخ اسلام بوده و هر سال به مناسبت این عید بزرگ، فرصتی برای بازخوانی نقل ها و روایاتی فراهم می گردد که فضیلت ها و مَنقَبت های مولای متقیان علی بن ابی طالب(ع) یادآوری گردد؛ به ویژه آنچه از زبان و قلم بزرگان و چهره های برجسته اهل سنت تراوش کرده یا از سوی آنان در مجامع روایی شان نقل و ضبط شده است. علاوه بر این، بسیاری از خداباوران و حق طلبان از همه ادیان الهی در ستایش آن حضرت(ع) که می توان او را "معلم و مربی خداشناسی، اخلاق، عرفان و معنویت برای بشریت" توصیف نمود، سخنانی ایراد کرده اند که در جای خود قابل تامل بوده و بررسی آن نیاز به بحث و پژوهشی مفصل دارد. 

در این مختصر، به گوشه ای از آنچه دیگران گفته و چهره های اهل سنت در منابع معتبرشان روایت کرده اند، اشاره می گردد. علاقمندان می توانند برای مطالعه بیشتر به منابع روایی اهل سنت مراجعه کنند.

ابن ابی الحدید مُعتزلی شارح نهج البلاغه و از بزرگان اهل سنت (جریان اعتزال) در سده هفتم هجری در این باره چنین گفته است: فضایل او(ع) در بزرگی و شهرت به جایگاهی رسیده که سخت می توان آن را یادآوری کرد و شرح آن را بیان کرد ... چه بگویم درباره مردی(ع) که دشمنانش به فضل و برتری او اقرار کرده و نمی‌توانستند آن را انکار کنند. چنان که می‌دانی بنی امیه (در روزگار خلافتشان) بر شرق و غرب (جهان اسلام) سلطنت داشته و با هر روش و راهی کوشیدند نور او را خاموش ساخته و (مردم را) علیه او بشورانند و برایش عیوب و نقص هایی بتراشند (و او را به آن عیوب متهم سازند) و او را بر فراز منبرهایشان لعن می گفتند و ستایش گرانش را تهدید کرده، حتی به زندان انداخته و به قتل می رساندند و مانع می شدند احادیثی که در فضیلت او بوده، نقل و روایت شود یا کسی نامش را به بزرگی ببرد، حتی مانع می شدند کسی را به نام او بنامند؛ (اما با این وجود نتوانستند فضیلت او را کتمان کنند)؛ اما تلاشهایشان بر بزرگی و والایی او افزود، همچون خورشید که با ابر پنهان نمی گردد ... (شرح نهج البلاغة، ج۱ ص۱۷- ۱۶).

جُرج جُرداق (نویسنده مسیحی) نیز چنین گفته است: علی بن ابی طالب(ع)، از نوادر خردورزی بوده و او را می توان قطب اسلام و دائره المعارف علوم عربی (و اسلامی) توصیف نمود که در همه علوم در اصلش و پایه گذاری اش، مشارکت داشته است ... علی(ع) تحت حمایت پسر عمویش پیامبر(ص) تربیت یافته و نزد او شاگردی کرده و اخلاق و نگرش خود به زندگی و آفرینش را از او به ارث برده است ... معاصران او کسی که داناتر و سزاوارتر برای فتوی از او باشد، نمی شناختند و او همواره مورد اعتمادِ ابوبکر صدّیق و عمر بن خطاب بوده و در مشکلات و امور سخت، آنان را یاری می کرده است ... اصحاب همگی باور داشتند پیامبر(ص) یکبار فرمود: داناترین شما در قضاوت، علی است؛ چرا که او داناترینشان به فقه و شریعت اسلامی بوده که اساس و منبع اصلی قضاوت است. (الامام علی صوت العدالة ‌الانسانیة، ص۱۱۳- ۱۱۱).

دانشمند بزرگ اهل سنت حافظ فخر الدین گنجی شافعی در کتاب خود "کفایة الطالب فی مناقب علی بن أبی طالب(ع)"، بخشی را به رویداد تاریخی غدیر خم اختصاص داده و روایت های بسیاری از اصحاب و تابعان در این باره نقل کرده است؛ از جمله این حدیث را که سعید بن مسیب از سعد بن ابی وقاص (صحابی مشهور پیامبر«ص» که با امام علی«ع» رابطه خوبی نداشته و حتی با آن حضرت بیعت نکرد) نقل نموده است: به سعد بن ابی وقاص گفتم می خواهم از شما چیزی را بپرسم، اما نگرانم. گفت: آنچه می خواهی را بپرس، من عموی تو هستم. گفتم: آنچه پیامبر خدا(ص) در روز غدیر خم فرمود را می خواهم بدانم. گفت: آری، هنگام ظهر برخاست (و سخنانی ایراد فرمود)، دست علی بن ابی طالب(ع) را گرفت و فرمود: هر کس من مولا و پیشوای اویم، علی پیشوای اوست؛ خدایا، دوستانش را دوست بدار و دشمنانش را دشمن بدار و یارانش را یاری کن. (کفایة الطالب فی مناقب علی بن أبی طالب، ص۶۲).

گنجی شافعی همچنین به اِسناد خود از عمار بن یاسر چنین روایت کرده است: رسول خدا(ص) فرمود: هر کس را که به من ایمان آورده و مرا تصدیق نموده، توصیه می کنم به ولایت علی بن ابی طالب، هر کس او را دوست بدارد، مرا دوست داشته و هر کس مرا دوست بدارد، خداوند عزوجل را دوست داشته است. (همان، ص۷۴).

منصور دانیقی (دومین خلیفه عباسی) به نقل از جدش علی بن عبد الله و او از پدرش عبد الله بن عباس چنین روایت کرده است: من به همراه پدرم عباس بن عبد المطلب (عموی پیامبر«ص») خدمت ایشان(ص) نشسته بودیم که علی بن أبی طالب(ع) وارد گردید و سلام کرد. پیامبر خدا(ص) با چهره ای گشاده (و لبانی خندان) پاسخ او را گفت و بلند شد، او را در آغوش کشید و میان دو چشمانش را بوسید و او را کنار خود سمت راست نشاند. عباس عرض کرد: ای رسول خدا، آیا او را دوست می دارید؟ پیامبر (ص) فرمود: ای عموی رسول خدا، خداوند او را از من بیشتر دوست دارد؛ خداوند نسل هر پیامبری را در صُلب او قرار داده و نسل مرا در صلب او قرار داده است (و او پدر فرزندان و نوادگان من است). (همان، ص۷۹).

ابن عباس همچنین روایت کرده است: رسول خدا(ص) به همراه گروهی از اصحاب نشسته بودند که علی(ع) آمد. هنگامی که پیامبر خدا(ص) او را دید، فرمود: هر کس می خواهد به آدم(ع) در علمش، به نوح در حِکمَتش، به ابراهیم در بُردباری اش بنگرد، به علی بن أبی طالب(ع) نگاه کند. (همان، ص۱۲۲).

ابوسعید خُدری از سلمان فارسی چنین روایت کرده است: به رسول خدا(ص) عرض کردم: هر پیامبری، جانشینی داشته است، جانشین شما کیست: پیامبر(ص) سکوت فرمود (و پاسخی در آن مجلس به من نفرمود)؛ زمانی که بار دیگر مرا دید، فرمود: ای سلمان. من به سرعت نزد ایشان(ص) شتافتم و گفتم: لبیک. فرمود: آیا می دانی جانشین موسی(ع) که بود؟ گفتم: یوشع بن نون. فرمود: چرا؟ گفتم: چون داناترین آنان (بنی اسرائیل) در آن زمان بود. پیامبر(ص) فرمود: جانشین من، رازدار من و بهترین کسی که پس از خود برجای می گذارم، همان که وعده مرا انجام می دهد و قرض مرا پرداخت می کند، علی بن أبی طالب(ع) است. (همان، ص۲۹۳- ۲۹۲).

ابوبکر احمد بن موسی نیز در کتاب خود روایت کرده رسول خدا(ص) به دخترش فاطمه(س) چنین فرمود: همسر تو، بهترین فرد در میان امت من بوده، کسی که اسلامش از همه قدیم تر (سابقه اش در پذیرش اسلام از همگان پیشتر) و دانشش از همه بیشتر است. (مناقب علی بن أبی طالب، ص۵۰).

از ابوذر غِفاری روایت است که پیامبر (ص) به علی(ع) می فرمود: تو نخستین کسی هستی که در روز قیامت با من مصافحه می کنی، تو، صِدِّیق بزرگ و فاروق هستی که میان حق و باطل تمایز قائل می شوی (حق را از باطل جدا می کنی). تو بزرگ و پیشوای مومنان هستی و مال و ثروت، پیشوا، اصل و اساس کافران است. (همان، ص۶۵).

از سعید بن مسیب روایت است: هیچ کدام از اصحاب پیامبر(ص) به جز علی(ع) نگفتند: از من بپرسید. (همان، ص87).

همچنین روایت است: (در زمان خلافت خلیفه دوم) مشکلی برای اصحاب پیامبر(ص) بوجود آمد و خلیفه عمر آنان را جمع نمود و به علی(ع) عرض کرد: سخن بگو، تو بهترین و داناترین آنان (اصحاب) هستی. (همان، ص۸۸).

عمر بن عبد العزیز درباره زهد و بی رغبتی امام علی(ع) به دنیا و لذت های زودگذر آن چنین گفته است: کسی را نمی شناسیم که در این امت پس از رسول خدا(ص)، زاهدتر از علی بن أبی طالب(ع) باشد. (همان، ص۹۵).

ابوموسی اشعری نیز از پیامبر خدا(ص) چنین روایت کرده است که به علی(ع) فرمود: تو همراه حق هستی و حق نیز همراه توست. (هیچ گاه از حق جدا نمی شوی و هر کجا باشی، حق همان جاست). (همان، ص۱۱۴).

روایت است روزی رسول خدا(ص) به منزل دخترش فاطمه (س) رفت و مشاهده نمود آن حضرت مشغول آرد کردن است. پیامبر(ص) فرمود: تلخی دنیا را به شیرینی آخرت، سپری کن ... آنگاه به دخترش فرمود: تو را مژده می دهم؛ من تو را به عقد کسی درآوردم که بزرگی در دنیا بوده و در آخرت نیز از صالحان و نیکان خواهد بود. (مناقب آل محمد«ص»، ص۷۳).

سخن را با نقل آخرین جملات از شرح نهج البلاغه نوشته ابن ابی الحدید معتزلی به پایان می بریم. وی پس از آنکه حدود 5 سال از عمرش را در شرح گفته ها و سخنان گهربار امام الموحدین(ع) مصروف نمود، چنین عرضه می دارد: 

من از خدای بزرگ برای هر گناهی که مرا از رحمتش دور می کند، استغفار کرده و از هر اندیشه ای که به خروج از طاعتش فرا می خواند، پوزش می خواهم و از کسی که جسمم را به زحمت انداختم و دیدگانم را بیدار نگاه داشتم و فکرم را به کار گرفتم و بخشی از عمرم را صرف کردم تا سخنانش را شرح نویسم، امید شفاعت دارم و از خداوند بزرگ می خواهم به جایگاه و مقام عالی ایشان(ع) مرا از دوزخ رها بخشیده و در دنیا مرابه آزمایشی نیازماید که توان من از آن ناتوان گردد و آبرویم را نزد بندگان خدا حفظ کرده و شرّ ستمگران را از من دور نماید؛ چرا که او (خداوند بزرگ) شنوا و اجابت کننده است. (شرح نهج البلاغه، ج20 ص350).

فهرست منابع:

۱- ابن ابی الحدید معتزلی، شرح نهج البلاغة، قم، موسسه اسماعیلیان 
۲- ابوبکر احمد بن موسی بن مردویه، مناقب علی بن أبی طالب(ع)، دار الحدیث ۱۴۲۲ق
۳- گنجی شافعی، محمد بن یوسف، کفایة الطالب فی مناقب علی بن أبی طالب(ع)، نجف، المطبعة الحیدریة ۱۹۷۰
۴- جرداق، جرج، الامام علی(ع) صوت العدالة ‌الانسانیة المجمع العالمی لأهل البیت(ع) ۱۴۲۶ق
۵- موصلی، ابومحمد عمر بن شجاع الدین شافعی، مناقب آل محمد(ص)، بیروت، مؤسسة الاعلمی ۲۰۰۳