ضربه فیلترینگ و تحریم‌ها بر بازار صنایع دستی ایران | با وجود هنر بومی ایرانی چرا هدایای سازمانی چینی شده‌اند؟

به گزارش اقتصادنیوز، اواخر مرداد ماه بود که رویداد جامع معدن و صنایع معدنی به میزبانی گروه رسانه‌ای دنیای اقتصاد در مرکز همایش‌های برج میلاد برگزار شد. رویدادی که به فاصله چند ماه پس از حمله اسرائیل به ایران و جنگ 12 روزه تحمیلی برگزار شده بود. 

اما این جنگ چقدر بر روی کسب و کارها و فعالیت های اقتصادی تاثیر داشته است؟ محمدامین صعودی، مدیرعامل شرکت درخشش خاک جاوید، که در حوزه صنایع دستی و معماری فعالیت می کند در حاشیه این رویداد در گفت و گویی با اقتصادنیوز، هم از استراتژی وزارت میراث فرهنگی انتقاد کرد و هم از تعدیل نیروها پس از جنگ تحمیلی 12 روزه روایت کرد.

او که هدف ازحضور در این نمایشگاه را معرفی صنایع دستی ایران به شرکت ها و صنایع معدنی جهت استفاده از هدایای سازمانی عنوان می کند، هم از ضربه شدیدی که فیلترینگ به کسب و کارها و صنایع دستی وارد کرده گفت و هم از مشکلات صادرات با وجود تحریم ها. 

هدایای سازمانی با محصولات چینی و وارداتی

محمدامین صعودی، مدیرعامل شرکت درخشش خاک جاوید گفت: شرکت ما زنجیره‌ای از هنرمندان صنایع دستی را گرد هم آورده و روی چند حوزه مختلف کار می‌کند. بازار هدایای سازمانی در ایران بسیار بزرگ است و سالانه حدود ۲ همت در این حوزه خرید انجام می‌شود، اما متأسفانه بخش عمده‌ای از این هدایای سازمانی از محصولات چینی و وارداتی تأمین می‌شود.

چرا محصول ایرانی نخریم؟

وی گفت: تمرکز ما بر هدایای ایرانی، صنایع دستی و هنرهای بومی ایرانی است که با هویت و فرهنگ ایران همخوانی داشته باشد و قصد داریم این حوزه را توسعه دهیم. در سال ۱۴۰۱، شرکت کسب‌وکار دنیای اقتصاد ما را به‌عنوان یک استارتاپ به مرکز نوآوری دنیای اقتصاد دعوت کردند. ایده‌مان را آنجا ارائه کردیم و مورد حمایت قرار گرفتیم و تشویق شدیم در نمایشگاه شرکت کنیم تا محصولاتمان را به شرکت‌های معدنی و دیگر مخاطبان هدف معرفی کنیم. از این حمایت واقعاً قدردانیم؛کاری بسیار ارزشمند بود.

صعودی ادامه داد: شرکت های بزرگی داریم اما محصولات هدایا را از چین و سایر کشورها تهیه می‌کنند؛ چرا محصول ایرانی نخریم؟ حوزه دیگری که ما روی آن کار می‌کنیم، صادرات صنایع دستی و ایرانی است. صنایع دستی و صنایع خلاق ایران ظرفیت بسیار بالایی برای تجاری شدن دارند، اما این اکوسیستم هنوز به شکل سنتی اداره می‌شود. ما در تلاشیم با نوآوری و طراحی مدل‌های جدید عرضه، فروش و صادرات، بازار این حوزه را گسترش دهیم. حضور ما در این نمایشگاه هم به همین منظور بود؛ تا ظرفیت هنری ایران را به شرکت‌های بزرگ معرفی کنیم.

سبقت چین و هند از ایران در صادرات صنایع دستی

این فعال اقتصادی درباره اثر تحریم ها بر وضعیت صادرات محصولات صنایع دستی گفت: اگر بخواهم صادقانه بگویم، صنایع دستی نسبت به منابع و هنرمندانی که در این حوزه هستند، زیان‌ده است. صادرات ما بسیار پایین است. وزارت میراث فرهنگی ادعا دارد که حدود ۳۰ هزار دلار صادرات صنایع دستی داریم که این رقم بسیار ناچیز است. در مقابل، کشورهایی مانند چین و هند صادرات بسیار جدی در صنایع دستی دارند؛ مثلاً هند در سال ۲۰۲۳ نزدیک به ۳ هزار میلیارد دلار صادرات صنایع دستی داشته است. ما از لحاظ تنوع محصولات رتبه اول و از نظر تولید رتبه دوم را داریم، با سابقه و رشته‌های متنوع، اما در صادرات وضعیت بسیار بدی داریم و عملاً وارد بازارهای بین‌المللی نشده‌ایم، با وجود پتانسیل بالا.

صعودی گفت: اگر برنامه‌ریزی جدی شود و شرکت‌های معدنی و صنعتی به جای سرمایه‌گذاری در املاک، به‌صورت تجاری در صنایع دستی ایران سرمایه‌گذاری کنند، قطعاً موفق خواهند شد. هدف ما این است که تأثیرات مثبت صادرات را به سرمایه‌گذاران منتقل کنیم. ورودمان به دنیای اقتصاد هم به این منظور بود که بتوانیم صنایع دستی ایران را به شرکت‌های بخش خصوصی معرفی کنیم. صنایع دستی ظرفیت بالایی برای تجاری شدن دارند و ما با چند مدل کسب‌وکار در حال توسعه صادرات هستیم.

انتقاد از استراتژی کهنه وزارت صنایع دستی

مدیرعامل شرکت درخشش خاک جاوید گفت: مهم‌ترین مشکل وزارت صنایع دستی، استمرار استراتژی کهنه‌ای است که کماکان اجرا می‌شود. استراتژی فعلی وزارت میراث فرهنگی تمرکز بر بعد عرضه است؛ یعنی ابتدا تولید محصول و سپس صادرات و فروش. این رویکرد در دنیا منسوخ شده است. شرکت‌های بزرگ ابتدا از سمت بازار و فروش شروع می‌کنند، مشتری پیدا می‌کنند، بازارسازی می‌کنند، سپس تولید می‌کنند. اما در ایران ابتدا یک انبار پر از محصول ساخته می‌شود و بعد به فکر فروش می‌افتند؛ سپس دولت برای رفع مشکل، محصولات را خریداری می‌کند. اما اگر دولت خرید کند، به چه کسی بفروشد؟ این استراتژی فشلی است.

وی گفت: راه حل، الگوبرداری از هند است: ابتدا باید مشتری در بازار جهانی پیدا شود و متوجه شویم که کدام محصولات (فیروزه‌کوبی، فرش، سرامیک و...) بازار دارد. وقتی بازار مشخص شد، تولید آغاز می‌شود. هنرمندی که بداند محصولش فروش می‌رود، با خیال راحت تولید می‌کند. در حال حاضر هنرمندان اکثراً ناراضی‌اند و مشکل فروش دارند؛ بسیاری از کارگاه‌ها تعطیل شده‌اند و برندهای معتبر تعدیل نیرو کرده‌اند که همه اینها نتیجه استراتژی غلط است.

صعودی تاکید کرد: وزارت صنایع دستی باید روی تقاضا، فروش و بازار تمرکز کند. اگر استراتژی مناسبی بچیند و برای صنایع دستی ایران برند بین‌المللی بسازد، تقاضا ایجاد می‌شود، سفارش‌ها می‌آید و فروش انجام می‌شود. هنرمند می‌تواند با اطمینان کارگاهش را اداره کند و نیرو استخدام کند، نه این‌که مجبور شود نیروها را تعدیل کند.

تعدیل نیروی زیادی بعد از جنگ داشتیم

وی با بیان اینکه بعد از جنگ تعدیل نیرو زیادی داشته اند، گفت: اگر ۱۰ نیروی فروش داشتیم، فقط ۲ نفر باقی ماندند، زیرا فروش ما بسیار کاهش یافت. کارگاه‌هایی که با آن‌ها همکاری داشتیم، که ۲۰ نفر نیرو داشتند، اکنون با ۴ نفر کار می‌کنند. برندهایی بودند که چند شعبه داشتند و ۲۰ نفر نیروی فروش داشتند، حالا فقط ۵-۶ نفر باقی مانده‌اند، زیرا آسیب جدی دیده‌اند. خصوصاً بازار صنایع دستی در ایران بسیار سخت است؛ وقتی مردم در تأمین معیشت مشکل دارند، دیگر به نیازهای ثانویه نمی‌پردازند و خرید هنری کاهش می‌یابد. مشتری فقط زمانی می‌تواند خرید هنری انجام دهد که نیازهای اولیه‌اش برطرف شده باشد.

نهایتاً می‌توانیم ۳ ماه از جیب هزینه کنیم

وی درباره اثر جنگ بر حقوق نیروها نیست گفت: سعی کردیم حقوق کامل پرداخت کنیم، اما سفارش‌ها کاهش یافت و نتوانستیم همکاری را ادامه دهیم. نیروهایی که آموزش داده بودیم و تخصص داشتند، رفتند. نهایتاً می‌توانیم ۳ ماه از جیب هزینه کنیم و بیشتر از آن نمی‌توانیم.

صعودی در بخش دیگری از این گفتگو درباره اخراج بخشی از مهاجران افغان از ایران بعد از جنگ و اثر آن بر بازار صنایع دستی، گفت: ما کارگر افغان نداشتیم اما در حوزه معماری که همکاری داریم، کمبود کارگران ساختمانی و فنی بسیار محسوس است. کیفیت کار نیروهای ایرانی خوب است، اما در برخی بخش‌ها نیروهای افغانستانی بهتر عمل می‌کردند. این معضل بزرگی در حوزه کارگری است.

اگر روابط دوستانه خارجی شکل نگیرد، سرمایه‌گذار وارد ایران نمی‌شود

این فعال اقتصادی درباره اثر تحریم ها بر صادرات و جذب سرمایه خارجی و ...نیز گفت:  من در توسعه کسب‌وکار فعال هستم و دو سال پیش در امارات محصولات صنایع دستی را ارائه کردم. در ابتدا استقبال شد، اما وقتی بحث سرمایه‌گذاری مطرح شد، سرمایه‌گذاران به دلیل ترس از فشار آمریکا و تحریم‌ها عقب‌نشینی کردند. آنها می‌گویند کار شما خوب است، اما فعلاً نمی‌توانند فعالیت کنند چون ممکن است دولت آمریکا و امارات محدودیت‌هایی ایجاد کند. این واقعیت بازار و فضای بین‌المللی است که اگر روابط دوستانه شکل نگیرد، سرمایه‌گذار وارد نمی‌شود. تجربه جذب سرمایه در دهه ۸۰ و ۹۰ و همکاری با کشورهای عربی داشتم؛ اما اکنون آن کشورها نمی‌آیند و حتی درباره مبلمان ایران هم گفته‌اند که فعلاً اجازه همکاری ندارند. دولت باید این مسئله را عاقلانه و نه شعاری حل کند.

در فعالیت اقتصادی، بدبینانه‌ترین استراتژی‌ها اجرا می‌شود

وی ادامه داد: در بازار صنایع دستی خرید و فروش کمرنگ است، سرمایه‌گذاری جدی نمی‌شود. همه به نوعی منتظر هستند که یا جنگی شود یا مکانیسم ماشه فعال شود. کارگاه‌های ما آثار فاخر خود را جمع‌آوری کرده‌اند تا اگر جنگی شود، آثار آسیب نبینند. فعلاً همین استراتژی ماست و در بازار این نگاه است. اما چون در حوزه نوآوری و خلاقیت فعالیت می‌کنم، معتقدم باید هم شرایط بدبینانه را در نظر گرفت و هم فرصت‌ها را دید. شاید نظم جهانی به این نتیجه برسد که جنگ به ضرر همه است و ایران با دنیا کنار بیاید و فرصت‌ها باز شوند. در این فرصت‌ها، صنایع دستی، معماری و صنایع خلاق ایران ظرفیت فوق‌العاده‌ای برای صادرات دارند.

ضربه فیلترینگ بر فروش صنایع دستی

از صعودی درباره اثر فیلترینگ بر کسب و کارش نیز پرسیدیم و او گفت:  اثر خیلی زیادی داشت. رشد فروش صنایع دستی و صنایع خلاق ایران با آمدن اینستاگرام شکل گرفت. هنرمندان پیج‌های خوبی ساختند و مستقیماً با مردم ارتباط برقرار کردند و بازار ایجاد شد. اما در سال ۱۴۰۱ فیلترینگ شد و ضربه سنگینی به این حوزه وارد کرد. ما در سال ۱۴۰۰ فروشگاه اینترنتی را راه‌اندازی کردیم، محتوا تولید کردیم و آماده فروش بودیم که مشکلات سال ۱۴۰۱ پیش آمد و فیلترینگ باعث شد کمپین‌های تبلیغاتی و بازاریابی دیجیتال بهم بریزد و ضربه شدیدی خوردیم.

وی گفت: امروز هم شرایط بسیار سخت است، علی‌رغم تکنولوژی‌های روز مانند هوش مصنوعی که به دیجیتال مارکتینگ کمک می‌کند. در کشورهای توسعه یافته، ۲۵ درصد GDP مربوط به دیجیتال مارکتینگ است، اما در ایران این حوزه خیلی محدود است. نامه فعالان اکوسیستم نوآوری به رئیس‌جمهور واقعیت تلخی را نشان داد. مولفه‌های امنیتی سخت‌گیرانه ضربه‌زننده‌اند و باید درک کنند که این حوزه‌ها تهدید نیستند بلکه حوزه‌های مورد علاقه نسل جوان و نسل Z هستند. باید سازوکاری ایجاد شود که مانع‌تراشی نشود.