بحران آب را با یک روز باران فراموش نکنیم! / لزوم توجه دولت به مدیریت تقاضای آب

به گزارش گروه اقتصادی خبرگزاری دانشجو، از شب‌های گذشته سامانه‌های هواشناسی بارش اولین باران در سال آبی جدید را پیش بینی کردند و گزارشات دریافتی خبرنگار خبرگزاری دانشجو از مناطق غربی کشور نشان می‌دهد که بارش در این مناطق از صبح روز گذشته آغاز شده است، اما باید به این نکته توجه داشت که یک روز بارندگی نمی‌تواند بحران آب که ابعاد پیچیده‌ای پیدا کرده است را حل کند.

جمعیت در جایی است که آب نداریم!

آخرین گزارش وضعیت سد‌های کشور که شرکت مدیریت منابع آب ایران (ذیل وزارت نیرو) روز سه شنبه ۲۰ آبان منتشر کرده است نشان می‌دهد وضعیت تنش آبی در سراسر کشور اوضاع بحرانی دارد و این مطلب به خصوص در مناطق مرکزی و پرجمعیت وخیم‌تر است به عنوان مثال سد امیرکبیر (کرج) به عنوان منبع اصلی آب شهر تهران و کرج تنها ۶ درصد پرشدگی دارد و آب این سد عملا به رسوبات رسیده است. همچنین سد دوستی به عنوان تنها منبع در دسترس آب شهر سه میلیون نفری مشهد ۳ درصد پرشدگی دارد که به نسبت سال قبل کاهش ۸۰ درصدی منابع را شاهد بوده است.

سامانه‌های بارشی روز‌های آینده در نوار شمالی، غربی و شمال غرب کشور فعال خواهد بود و عملا نقاط دیگر کشور باز هم بارندگی نخواهد داشت به همین علت نباید با این یک روز بارندگی امیدوار بود که مسئله آب حل شود و همچنان این بحران بر روی شهر‌های بزرگ کشور سایه افکنده است.

سیاست‌های همیشگی عرضه محور در آب

وسعت گرفتن بحران آب در کشور نشان می‌دهد که سیاست‌های آبی مربوط به افزایش عرضه آب موفقیت چندانی نداشته است؛ در ۷ دهه گذشته سیاست‌های آبی کشور همگی در راستای افزایش عرضه آب بوده است. در دهه ۴۰ شمسی حفر چاه‌های سطحی و عمیق آغاز، دهه ۵۰ آغاز ساخت سد‌های بتنی در دل دشت‌های کشور بود، در دهه شصت به دلیل وجود جنگ و افزایش جمعیت، توسعه اراضی کشاورزی در دستورکار دولت قرار گرفت. دهه‌های ۷۰ و ۸۰ شمسی نیز به دلیل کمبود آب برای کشاورزی در برخی نقاط انتقال آب بین حوضه‌ای مهمترین سیاست دولت‌ها بود.

دولت‌های دهه نود نیز احداث چاه‌های ژرف را پیگیری کردند، از سال ۱۴۰۰ نیز طرح‌های نمک زدایی و انتقال آب از دریا دستورکار اصلی برای تامین منابع آبی بوده است. اما نقطه مهمی در این میان وجود دارد که هیچگاه مورد توجه سیاستگذاران آبی قرار نگرفته است و آن مدیریت تقاضای آب است.

چاره‌ای جز مدیریت تقاضای آب نداریم!

از جایی که کشور ایران در اقلیم نیمه خشک قرار دارد و تغییر اقلیم سرزمین را تحت فشار بیشتر قرار داده است، بیش از اینکه بخواهیم عرضه آب را افزایش دهیم باید به مدیریت تقاضا و در ذیل آن مدیریت مصرف بپردازیم در همه دهه‌های اخیر سیاست‌های آبی بدون توجه به طرف تقاضا مورد توجه قرار گرفت. این کار به مانند این است که دولت‌ها سعی در پر کردن کیسه سوراخ از آب را داشتند.

آنچیزی که در وضعیت تغییر اقلیم کار مدیریت منابع آبی را در کشور سخت‌تر کرده است، وضعیت پراکندگی منابع آبی نسبت به جمعیت است یعنی در کشور مناطقی جمعیت بیشتری دارند که منابع آبی آنها ناپایدارتر و محدودتر است و این مسئله مدیریت آب را دچار پیچیدگی بیشتر کرده است.

آمار‌های آبی در کشور همواره این نکته را متذکر می‌شود که ۹۰ درصد مصارف آبی در حوزه کشاورزی و ده درصد باقیمانده در حوزه‌های بهداشت، شرب و صنعت است، اما نکته‌ای که کار را برای شهر‌های پرجمعیت و بزرگ سخت می‌کند این است که بیشتر آب این شهر‌ها صرف مصارف خانگی می‌شود. به عنوان مثال شهر تهران به عنوان پایتخت کشور ۸۷ درصد از منابع آبی خود را صرف مصارف خانگی اعم از شرب و بهداشت می‌کند و از طرفی نیز مصرف آب شهروندان تهرانی در صدر جدول تمام استان‌های سراسر کشور قرار دارد؛ طبق آمار هر شهروند تهرانی به طور روزانه ۲۵۰ لیتر آب مصرف می‌کند در حالیکه میانگین جهانی ۱۶۰ لیتر در روز است.

در این میان مفهوم مهم دیگری به وجود می‌آید که در طرف تقاضای آب عامل پراهمیتی است و آن مفهوم «آب بدون درآمد» است یعنی آبی که قبل از رسیدن به دست مصرف کننده آن تلف می‌شود، میانگین نرخ آب بدون درآمد در کشور ۲۸ درصد است و شهر تهران عدد ۲۱ درصد را نشان می‌دهد و همین مورد عاملی است که آب هدر می‌رود؛ ارتقای زیرساخت‌های آبی کشور برای کاهش هدرفت می‌تواند راهکار مناسبی برای عبور از بحران آب باشد.

کالیفرنیا چگونه از بحران آب عبور کرد؟

سال ۲۰۱۵ زمانی که بحران آب در ایالت کالیفرنیا شدت گرفت مقامات این شهر محدودیت‌هایی برای مصرف آب لحاظ کردند حتی در این شهر پلیس آب قرار دارند و مجازات‌های سنگینی برای کسانی که آب را بیش از حد نرمال مصرف می‌کنند در نظر گرفتند. نکته قابل توجه از بحران آب کالیفرنیا این بود که مقامات محلی آب دادن به چمن پارک‌ها را به شدت محدود کردند به طوری که از ژانویه (دی) تا آوریل (اردیبهشت) چمن‌های یکی از پارک‌ها به طور کامل خشک شد.

حتی در پارک‌ها نیز تابلویی زده شده بود که عنوان می‌کرد خشکی چمن‌ها به علت محدودیت در آب دادن به گیاهان است؛ در واقع مقامات کالیفرنیا با انجام این محدودیت‌ها خواستند که نگاه مردم متوجه بحران پیش‌آمده شود تا کاهش مصرف را در دستور کار قرار بدهند.

آگاهی رساندن به مردم از طریق رسانه‌های جمعی و ایجاد کمپین‌ها کار بسیار مثبتی است، اما پیش از آن باید به جای سخنان نگران کننده از سوی مسئولین با سیاست‌های درست و اجرای دقیق آن به مردم نشان داد که بحران آب واقعی است؛ هم اکنون با اینکه وضعیت تامین آب تهران دچار مشکل جدی است، هر روزه چمن‌های همین شهر آبیاری می‌شود و این سبزی چمن‌ها هیچ نشانه‌ای از بحران آب در افکار عمومی ایجاد نمی‌کند؛ همچنین نباید این تصور برای مردم ایجاد شود که با یک یا چندروز بارش باران وضعیت به حالت عادی برگشته است زیرا جبران کمبود منابع زمان و باران بیشتری را می‌طلبد.