شاهین نجفی‌فر در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا با اشاره به آغاز مذاکرات اظهار کرد: از همان ابتدا مشخص بود که دو طرف فاصله قابل توجهی از هم دارند و آرمان‌ها و انتظاراتشان با واقعیت‌های موجود مطابقت ندارد. ادراک طرفین از مذاکرات و دستاوردهای مورد انتظار اساساً با یکدیگر هم‌خوانی نداشت.
واقعیت‌های منطقه‌ای
وی با اشاره به موقعیت ایران در خاورمیانه افزود: ایران در منطقه‌ای قرار دارد که همسایگان آن متحد آمریکا و شریک اول تجاری چین هستند و این کشورها تأثیرگذاری زیادی در روند مذاکرات دارند.
به گفته این کارشناس، توافق می‌توانست نگرش طرف‌های بین‌المللی نسبت به ایران را مثبت کند و ایران را به عنوان کشوری سازنده و تأثیرگذار در منطقه نشان دهد، اما این اتفاق رخ نداد و نگاه منفی تقویت شد.
خسارات اقتصادی و استقلال انرژی هسته‌ای
پژوهشگر مسائل غرب آسیا در پاسخ به پرسشی درباره خسارات اقتصادی برجام، تصریح کرد: برجام نه تنها خسارت اقتصادی جدی وارد نکرد، بلکه به دلیل تحریم‌های طولانی‌مدت و ساختار بی‌نظم اقتصادی کشور، تأثیر مستقیمی بر اقتصاد ایران نداشت. مسیر اقتصادی ایران بدون برجام نیز به سمت وضعیتی مشابه حرکت می‌کرد و تنها تحریم‌ها روند این مسیر را تسریع کردند.
نجفی‌فر در خصوص انرژی هسته‌ای گفت: استقلال کشور پیش از برجام نیز محدود بود و پس از برجام نیز محدودیت‌ها و عدم تبحر تیم مذاکره‌کننده در زمینه امنیت انرژی هسته‌ای باعث شد که این امنیت در معرض خطر قرار گیرد. گزینه‌های ایران برای توسعه انرژی هسته‌ای محدود شد و برای تأمین تجهیزات مجبور به استفاده از مسیرهای غیررسمی شدیم.
برجام و بازگشت به اقتصاد جهانی
وی در پاسخ به پرسشی درباره وعده لغو یکباره تحریم‌ها و بازگشت ایران به اقتصاد جهانی، تصریح کرد: هیچیک از شش کشور مذاکره‌کننده به ایران نگفتند که پس از توافق، اقتصاد ایران به اقتصاد جهانی بازخواهد گشت. تصور اینکه پس از برجام رونق اقتصادی ایجاد شود، صرفاً یک انگاره ذهنی بود و واقعیت نداشت.
پژوهشگر مسائل غرب آسیا با اشاره به مکانیزم ماشه افزود: مکانیزم ماشه به صورت مستقیم در برجام وجود نداشت، اما در قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت گنجانده شد و به طرف‌های مقابل این امکان را می‌داد که در صورت عدم پایبندی ایران، تحریم‌ها را بازگردانند.
عوامل داخلی و منطقه‌ای در عدم موفقیت برجام
نجفی‌فر عامل مهم دیگری در عدم موفقیت برجام را عدم توجه به مسائل منطقه‌ای عنوان کرد: کشورهای همسایه ایران، از جمله عربستان، متحدان قدرتمند آمریکا هستند و هرگونه توافق بین ایران و قدرت‌های بین‌المللی، بدون در نظر گرفتن دیدگاه‌های منطقه‌ای، امکان موفقیت نداشت.
همچنین به بعد داخلی برجام اشاره کرد و گفت: توافق برجام به یک پروژه حزبی و جناحی تبدیل شد و نخبگان منتقد امکان شنیده شدن نداشتند. جناح‌های در قدرت، توافق را به نام خود مصادره کردند و صدای منتقدان را خاموش نمودند.
درس‌های برجام برای آینده
وی افزود: درس مهم برجام این است که مسائل ملی نباید به مسائل حزبی تقلیل پیدا کنند و نخبگان باید با نگاه ملی و جامع تصمیم‌گیری کنند. همچنین تجربیات برجام نشان داد که اعتماد مطلق به غرب یا هر قدرت بین‌المللی، در نظام بین‌الملل خطای راهبردی است و کشورهای مستقل باید با واقع‌بینی و محاسبه دقیق، منافع خود را دنبال کنند.
وی ادامه داد: اعتماد مطلق به غرب یا شرق یا هر قدرت فائقه بین المللی در نظام بین الملل خطای راهبردی ست. از طرفی علم روابط بین الملل ثابت می‌کند توازن بسیار مهم است یک کشور مستقل در برابر شش قدرت بزرگ جهانی شانس کمی برای تضمین تأمین منافع خود خواهد داشت
از این رو کشورهای مستقل باید با واقع بینی و محاسبه دقیق منافع خود را دنبال کنند.
پژوهشگر مسائل غرب آسیا با اشاره به سازوکار اینستکس گفت: سازوکارهای اقتصادی باید عملیاتی و واقعی باشند و نمی‌توان به توافقی اتکا کرد که صرفاً انتظارات غیرواقعی ایجاد می‌کند. اینستکس هیچگاه به صورت مؤثر اجرایی نشد و نشان داد که اعتماد یک‌جانبه به قدرت‌های بین‌المللی قابل اتکا نیست.
نجفی‌فر در آخر گفت: برجام توافقی بود که بر پایه ادراک غلط، استراتژی اشتباه و مدل مذاکراتی نادرست شکل گرفت و خسارات آن عمدتاً گریبانگیر ایران شد. مسائل ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی باید با نگاه واقع‌بینانه، علمی و غیرحزبی بررسی شود تا از تکرار خطاهای راهبردی جلوگیری شود.
